Bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý cho người nhiễm chất độc da cam

Trợ giúp pháp lý cho người nhiễm chất độc da cam góp phần quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Theo Pháp lệnh Người có công với cách mạng thì người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học (trong đó có người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc da cam) được xác định là người có công với cách mạng. Theo quy định Luật Trợ giúp pháp lý thì người có công với cách mạng (trong đó có người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc da cam thì được trợ giúp pháp lý miễn phí khi gặp vướng mắc, tranh chấp về pháp luật. Ngoài ra, những người bị ảnh hưởng trực tiếp bởi chất độc da cam và con cháu của họ mà không phải là người có công với cách mạng thì Luật Trợ giúp pháp lý quy định nếu người nhiễm chất độc da cam có khó khăn về tài chính, nghĩa là họ thuộc hộ cận nghèo hoặc người được hưởng trợ cấp xã hôi hàng tháng theo quy định pháp luật thì cũng được hưởng quyền trợ giúp pháp lý. Bên cạnh đó, người nhiễm chất độc da cam nếu đồng thời là người nghèo hoặc người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn hoặc trẻ em hoặc các diện người được trợ giúp pháp lý khác thì cũng sẽ được Nhà nước cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí. Bởi vì họ được coi là đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương, do đó họ được ưu tiên trong việc tiếp cận các dịch vụ trợ giúp pháp lý theo quy định của pháp luật. Do đó, sẽ khó có số liệu chính xác về số lượng nạn nhân chất độc da cam được trợ giúp pháp lý trong thời gian qua.
Để nhóm người yếu thế trong xã hội nói chung và người nhiễm chất độc da cam thuộc diện được trợ giúp pháp lý nói riêng tiếp cận được quyền được trợ giúp pháp lý, được thụ hưởng dịch vụ công thiết yếu, các cơ quan, tổ chức trợ giúp pháp lý đã triển khai nhiều cách thức khác nhau. Có thể kể đến một số cách thức giúp nạn nhân chất độc da cam nói riêng và nhóm người yếu thế trong xã hội nói chung  tiếp cận và thụ hưởng được dịch vụ công thiết yếu trợ giúp pháp lý như sau:
- Tổ chức các lớp tập huấn, hội nghị, hội thảo, các đợt truyền thông về trợ giúp pháp lý; (ii) tổ chức biên soạn và phát hành các tài liệu truyền thông và phát đến người dân như tờ rơi, tờ gấp pháp luật, cẩm nang, sách bỏ túi trợ giúp pháp lý hoặc các tài liệu truyền thông khác về trợ giúp pháp lý; (iii) hoạt động hỗ trợ thông tin về trợ giúp pháp lý giúp người dân nắm bắt được các thông tin, địa chỉ, số điện thoại của các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, người thực hiện trợ giúp pháp lý để liên hệ khi có yêu cầu trợ giúp; (iv) việc đặt Bảng tin, hộp tin trợ giúp pháp lý được niêm yết công khai tại các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, ủy ban nhân dân cấp xã, tại nhà tạm giam, tạm giữ…; (v) việc tổ chức xây dựng và phát hành các thông điệp, tiểu phẩm về trợ giúp pháp lý được xây dựng, phát hành trên đài truyền thanh VOV…; các phim ngắn diễn án, phóng sự, phỏng vấn về trợ giúp pháp lý được xây dựng, phát sóng trên các kênh truyền hình đa dạng; (vi) qua việc công bố công khai thông qua danh sách các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý, người thực hiện trợ giúp pháp lý, các tin tức, video, bài viết… về TGPL được đăng tải trên Cổng Thông tin điện tử Bộ Tư pháp, Trang thông tin điện tử trợ giúp pháp lý Việt Nam và các Trang thông tin điện tử của Sở Tư pháp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
- Người dân được các cơ quan, người tiến hành tố tụng, các cơ quan nhà nước giải thích về quyền được TGPL, giới thiệu đến tổ chức thực hiện TGPL thông qua hoạt động của mình. Hoặc người dân được các tổ chức đoàn thể, người có uy tín trong cộng đồng như già làng, trưởng bản, trưởng thôn...  giải thích về quyền được trợ giúp pháp lý và giới thiệu đến tổ chức thực hiện TGPL.
Bằng việc triển khai đồng bộ, hiệu quả các cách thức trên, trong thời gian qua việc cung cấp dịch vụ công thiết yếu trợ giúp pháp lý cho người nhiễm chất độc da cam thuộc diện được trợ giúp pháp lý đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Kết quả, từ khi triển khai Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đến hết năm 2024, các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý trên toàn quốc đã thực hiện được:
- 1.498 lượt người nhiễm chất độc da cam có khó khăn về tài chính được trợ giúp pháp lý miễn phí.
- 25.869 lượt người có công với cách mạng, trong đó có người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc da cam được trợ giúp pháp lý miễn phí.
- 13.650 lượt người khuyết tật có khó khăn về tài chính, trong đó có người bị nhiễm chất độc da cam được trợ giúp pháp lý miễn phí.
Ngoài ra, còn có nhiều người bị nhiễm chất độc da cam đồng thời thuộc các diện người được trợ giúp pháp lý khác như người nghèo, trẻ em….thì sẽ được thống kê vào diện người được trợ giúp pháp lý khác. Qua báo cáo từ các địa phương, hoạt động kiểm tra cho thấy hầu hết vụ việc trợ giúp pháp lý nói chung, vụ việc trợ giúp pháp lý cho người có công với cách mạng nói riêng được đánh giá đều đạt chất lượng trở lên. Thực hiện trợ giúp pháp lý cho người có công với cách mạng, các trợ giúp viên pháp lý được phân công luôn trăn trở với từng vụ việc cụ thể để nghiên cứu, tìm ra những bằng chứng, luận cứ bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người có công với cách mạng đã thể hiện tâm huyết, trách nhiệm, tính chuyên nghiệp và bản lĩnh nghề nghiệp của các Trợ giúp viên pháp lý. Kết quả, trong thời gian qua đã có nhiều vụ việc tham gia tố tụng do Trợ giúp viên pháp lý thực hiện có quan điểm bào chữa, bảo vệ cho người có công với cách mạng được các cơ quan tiến hành tố tụng chấp nhận như đòi được quyền sử dụng đất, tăng mức bồi thường thiệt hại, được tuyên mức án nhẹ hơn…
Những kết quả đạt được thể hiện qua những con số cụ thể là minh chứng sinh động cho thấy chủ trương đúng đắn, kịp thời của Đảng, Nhà nước trong việc bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý cho nạn nhân chất độc da cam, người có công với cách mạng, góp phần triển khai quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật. 
Trong bối cảnh mới của đất nước đã đặt ra các yêu cầu: (i) Thúc đẩy phát triển mạnh mẽ trợ giúp pháp lý để người dân dễ tiếp cận pháp luật theo Nghị quyết 66-NQ/TW, Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; (ii) “Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực của hệ thống dịch vụ pháp lý, TGPL và hỗ trợ pháp lý để người dân, doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật”; “Nâng cao vai trò, tính chuyên nghiệp và chất lượng TGPL, nhất là trong hoạt động tố tụng tư pháp; hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hệ thống TGPL; mở rộng đối tượng được TGPL phù hợp với điều kiện của đất nước” theo Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới; (iii) “Bảo đảm 100% người có công và gia đình người có công với cách mạng được chăm lo toàn diện cả vật chất và tinh thần, có mức sống từ trung bình khá trở lên so với mức sống của cộng đồng dân cư nơi cư trú” theo Nghị quyết số 42-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong giai đoạn mới.
Xoa dịu nỗi đau da cam thể hiện tính nhân văn, nhân đạo, là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, do đó, việc tiếp tục bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý cho người nhiễm chất độc da cam càng cần được quan tâm. Do đó, trong thời gian tới tác giả đề xuất triển khai một số giải pháp sau đây:
- Tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện pháp luật, chính sách liên quan đến trợ giúp pháp lý cho người nhiễm chất độc da cam: Đề xuất sửa Pháp lệnh người có công với cách mạng trong đó bổ sung quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí cho người có công với cách mạng; đề xuất sửa Luật Người Khuyết tật trong đó quy định rõ quy định rõ việc trợ giúp pháp lý cho người khuyết tật được thực hiện theo quy định pháp luật trợ giúp pháp lý, nhằm bảo đảm tính đồng bộ, tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.
- Các Trung tâm trợ giúp pháp lý cần chủ động trong việc nắm bắt nhu cầu trợ giúp pháp lý thông qua việc tổ chức truyền thông trợ giúp pháp lý; kết nối, phối hợp với các cơ quan, tiến hành tố tụng, nhất là trong trực trợ giúp pháp lý; tăng cường phối hợp với các tổ chức có liên quan đến người bị nhiễm chất độc da cam tại địa phương như Sở Nội vụ, Ủy ban nhân dân cấp xã, Trung tâm Bảo trợ xã hội nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, Hội Nạn nhân chất độc da cam ở địa phương, Hội người khuyết tật, các cơ sở bảo trợ xã hội, người có uy tín trong cộng đồng.v.v bảo đảm thuận lợi cho người nhiễm chất độc da cam được tiếp cận và sử dụng dịch vụ sự nghiệp công thiết yếu trợ giúp pháp lý xuyên suốt, kịp thời, hiệu quả.
- Tập trung thực hiện trợ giúp pháp cho người nhiễm chất độc da cam, trong đó chú trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả vụ việc trợ giúp pháp lý trong tố tụng, tư vấn pháp luật trong các vụ việc tiền tố tụng, vụ việc tranh chấp đất đai…
- Nâng cao khả năng tiếp cận, sử dụng quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nhiễm chất độc da cam thông qua nhiều cách thức khác nhau như truyền thông qua các nền tảng xã hội facebook, youtube, zalo, mạng viễn thông, sóng phát thanh, truyền hình... bằng tiếng Việt hoặc dịch sang các tiếng dân tộc phổ biến, có tài liệu chữ nổi hoặc người phiên dịch cho người khuyết tật…/.

Thanh Trịnh
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý