_20211114171230.png)
Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi): Hướng tới hành lang pháp lý hiện đại, hiệu quả và phù hợp thực tiễn phát triển báo chí trong kỷ nguyên số
Việc sửa đổi, hoàn thiện Luật Báo chí không chỉ nhằm cập nhật, bổ sung các quy định phù hợp với thực tiễn phát triển nhanh chóng của báo chí và truyền thông hiện nay, mà còn phản ánh sự chuyển mình về tư duy quản lý trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tiến trình chuyển đổi số mạnh mẽ trên toàn quốc. Dự thảo luật được xây dựng trên cơ sở nhiều định hướng quan trọng, bám sát yêu cầu thực tiễn và thể hiện rõ quan điểm chỉ đạo từ Trung ương đến Chính phủ trong xây dựng, hoàn thiện thể chế.
Thứ nhất, báo chí cách mạng Việt Nam là một thiết chế đặc thù, luôn đồng hành cùng sự nghiệp cách mạng của dân tộc, từ thời kỳ đấu tranh giành độc lập đến công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Trong suốt quá trình hình thành và phát triển, báo chí không chỉ là kênh thông tin đơn thuần mà còn là công cụ sắc bén của Đảng trong việc truyền tải tư tưởng, định hướng dư luận xã hội, góp phần giữ gìn khối đại đoàn kết toàn dân và tạo đồng thuận xã hội. Chính vì vậy, một trong những nguyên tắc nền tảng của luật là phải bảo đảm vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng đối với báo chí, sự quản lý thống nhất của Nhà nước và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật. Đồng thời, luật cũng phải khuyến khích sự đổi mới, sáng tạo, phát huy tối đa các mặt tích cực của báo chí, khắc phục các tồn tại, hạn chế nhằm hướng tới nền báo chí phát triển lành mạnh, chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại.
Thứ hai, trong khi khẳng định vai trò lãnh đạo và định hướng của Đảng, luật cũng phải bảo đảm quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận của công dân được ghi nhận tại Hiến pháp. Tuy nhiên, các quyền này cần được thực thi trong khuôn khổ pháp luật, đảm bảo không bị lợi dụng để xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, tổ chức và cá nhân. Do đó, dự thảo luật xây dựng các quy định cụ thể nhằm cân bằng giữa quyền và nghĩa vụ của công dân, giữa tự do cá nhân và trách nhiệm xã hội, giữa việc bảo vệ quyền con người với yêu cầu giữ vững ổn định chính trị - xã hội.
Thứ ba, đổi mới tư duy lập pháp là một yêu cầu quan trọng được nhấn mạnh bởi các lãnh đạo cấp cao như Tổng Bí thư, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ. Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) vì thế được định hướng xây dựng theo hướng chỉ luật hóa những nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội, tránh chồng chéo với văn bản dưới luật và không can thiệp vào thẩm quyền của Chính phủ, bộ ngành. Đồng thời, luật cần tạo hành lang pháp lý thúc đẩy sáng tạo, phát triển báo chí gắn liền với chuyển đổi số, giải phóng tiềm năng của đội ngũ những người làm báo, tận dụng các nguồn lực xã hội để báo chí trở thành ngành mũi nhọn trong phát triển văn hóa và thông tin.
Thứ tư, luật cũng cần bảo đảm tính khả thi, phù hợp với thực tiễn phát triển trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng. Trong thời đại công nghệ 4.0, báo chí không chỉ hoạt động dưới hình thức truyền thống mà đã mở rộng mạnh mẽ ra không gian mạng, các nền tảng kỹ thuật số, mạng xã hội... Chính vì thế, việc luật hóa các nội dung về hoạt động báo chí trên môi trường số, xác định rõ các khái niệm mới như “tổ hợp báo chí truyền thông”, “cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện”, “trang thông tin điện tử tổng hợp”, “mạng xã hội”... là cần thiết và cấp bách để nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và tạo điều kiện cho báo chí phát triển đúng hướng.
Thứ năm, một trong những định hướng lớn của luật là thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa các quy trình liên quan đến cấp phép, hoạt động, phân bổ ngân sách, đặt hàng báo chí... Đồng thời, dự thảo khuyến khích việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho địa phương và các cơ quan chuyên môn nhằm tạo sự chủ động, linh hoạt và tăng hiệu quả điều hành trong lĩnh vực báo chí.
Về nhiệm vụ, báo chí phải thông tin kịp thời, khách quan, trung thực về tình hình đất nước và thế giới, phục vụ lợi ích của đất nước và nhân dân. Báo chí là công cụ tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, đồng thời góp phần định hướng dư luận, phản ánh tâm tư nguyện vọng của nhân dân, là diễn đàn thực hiện quyền tự do ngôn luận. Ngoài ra, báo chí còn có vai trò quan trọng trong việc giữ gìn, phát triển tiếng Việt và tiếng nói các dân tộc thiểu số – những giá trị văn hóa đặc trưng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Trong môi trường mạng, các cơ quan báo chí phải tuân thủ pháp luật báo chí và luật an ninh mạng, tuân theo tôn chỉ, mục đích được cấp phép. Hoạt động số hóa báo chí phải đồng bộ với các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia. Để phục vụ công tác quản lý, Nhà nước sẽ đầu tư hạ tầng số, công cụ giám sát báo chí trên không gian mạng, đồng thời hỗ trợ hình thành các nền tảng số quốc gia chuyên biệt phục vụ báo chí. Những nền tảng này không chỉ phục vụ đăng tải nội dung mà còn tích hợp các dịch vụ truyền thông trực tuyến phù hợp với quy định pháp luật.
Trang thông tin điện tử tổng hợp và các nền tảng mạng xã hội nếu sử dụng lại nội dung của cơ quan báo chí phải có sự thỏa thuận rõ ràng về bản quyền và trách nhiệm. Việc thành lập, vận hành các nền tảng này bởi cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp phải tuân thủ quy định do Chính phủ ban hành, bảo đảm minh bạch, đúng pháp luật.
Trường hợp cơ quan báo chí đăng tải thông tin sai sự thật, xuyên tạc, xúc phạm tổ chức, cá nhân, cần có trách nhiệm cải chính, xin lỗi công khai và thông báo tới bên bị ảnh hưởng. Khi có kết luận của cơ quan chức năng về sai phạm, nội dung kết luận bắt buộc phải được đăng phát trên phương tiện đã đăng tin sai trước đó. Đồng thời, cơ quan báo chí phải gỡ bỏ thông tin sai nhưng lưu trữ nội dung trên máy chủ để phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra khi cần thiết.
Về chính sách phát triển, Nhà nước tiếp tục duy trì vai trò chủ đạo trong việc quy hoạch, đầu tư và đặt hàng báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, đặc biệt ở những địa bàn vùng sâu, vùng xa, hải đảo, biên giới, các khu vực đặc thù như vùng dân tộc thiểu số, đối tượng yếu thế như trẻ em, người khiếm thị, khiếm thính… Đồng thời, Chính phủ sẽ có cơ chế riêng để hỗ trợ các cơ quan truyền thông chủ lực phát triển theo mô hình đa phương tiện hiện đại, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia về thông tin và truyền thông.
Việc sửa đổi lần này không chỉ là bước điều chỉnh kỹ thuật pháp lý mà còn là cuộc cải cách toàn diện nhằm xây dựng môi trường pháp lý năng động, hiện đại, phù hợp với thực tiễn phát triển nhanh chóng của báo chí, truyền thông. Dự thảo luật là minh chứng cho quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc xây dựng một nền báo chí cách mạng, nhân văn, hiện đại, vì nhân dân, vì đất nước và hội nhập hiệu quả vào thế giới số.
Với tinh thần đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, dự án Luật Báo chí (sửa đổi) chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền Quốc hội, quy định ngắn gọn theo hướng các nguyên tắc quản lý. Bố cục của dự thảo Luật Báo chí gồm có 05 Chương, 53 Điều (giảm 01 Chương, 08 Điều so với Luật Báo chí năm 2016). Hiện nay dự thảo Luật đang được đăng tải lấy ý kiến góp ý rộng rãi tại địa chỉ: https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/toan-van-du-thao-luat-bao-chi-sua-doi-119250213184639321.htm.
Thứ hai, trong khi khẳng định vai trò lãnh đạo và định hướng của Đảng, luật cũng phải bảo đảm quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận của công dân được ghi nhận tại Hiến pháp. Tuy nhiên, các quyền này cần được thực thi trong khuôn khổ pháp luật, đảm bảo không bị lợi dụng để xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, tổ chức và cá nhân. Do đó, dự thảo luật xây dựng các quy định cụ thể nhằm cân bằng giữa quyền và nghĩa vụ của công dân, giữa tự do cá nhân và trách nhiệm xã hội, giữa việc bảo vệ quyền con người với yêu cầu giữ vững ổn định chính trị - xã hội.
Thứ ba, đổi mới tư duy lập pháp là một yêu cầu quan trọng được nhấn mạnh bởi các lãnh đạo cấp cao như Tổng Bí thư, Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ. Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) vì thế được định hướng xây dựng theo hướng chỉ luật hóa những nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội, tránh chồng chéo với văn bản dưới luật và không can thiệp vào thẩm quyền của Chính phủ, bộ ngành. Đồng thời, luật cần tạo hành lang pháp lý thúc đẩy sáng tạo, phát triển báo chí gắn liền với chuyển đổi số, giải phóng tiềm năng của đội ngũ những người làm báo, tận dụng các nguồn lực xã hội để báo chí trở thành ngành mũi nhọn trong phát triển văn hóa và thông tin.
Thứ tư, luật cũng cần bảo đảm tính khả thi, phù hợp với thực tiễn phát triển trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng. Trong thời đại công nghệ 4.0, báo chí không chỉ hoạt động dưới hình thức truyền thống mà đã mở rộng mạnh mẽ ra không gian mạng, các nền tảng kỹ thuật số, mạng xã hội... Chính vì thế, việc luật hóa các nội dung về hoạt động báo chí trên môi trường số, xác định rõ các khái niệm mới như “tổ hợp báo chí truyền thông”, “cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện”, “trang thông tin điện tử tổng hợp”, “mạng xã hội”... là cần thiết và cấp bách để nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và tạo điều kiện cho báo chí phát triển đúng hướng.
Thứ năm, một trong những định hướng lớn của luật là thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa các quy trình liên quan đến cấp phép, hoạt động, phân bổ ngân sách, đặt hàng báo chí... Đồng thời, dự thảo khuyến khích việc phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho địa phương và các cơ quan chuyên môn nhằm tạo sự chủ động, linh hoạt và tăng hiệu quả điều hành trong lĩnh vực báo chí.
Về nhiệm vụ, báo chí phải thông tin kịp thời, khách quan, trung thực về tình hình đất nước và thế giới, phục vụ lợi ích của đất nước và nhân dân. Báo chí là công cụ tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, đồng thời góp phần định hướng dư luận, phản ánh tâm tư nguyện vọng của nhân dân, là diễn đàn thực hiện quyền tự do ngôn luận. Ngoài ra, báo chí còn có vai trò quan trọng trong việc giữ gìn, phát triển tiếng Việt và tiếng nói các dân tộc thiểu số – những giá trị văn hóa đặc trưng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Trong môi trường mạng, các cơ quan báo chí phải tuân thủ pháp luật báo chí và luật an ninh mạng, tuân theo tôn chỉ, mục đích được cấp phép. Hoạt động số hóa báo chí phải đồng bộ với các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia. Để phục vụ công tác quản lý, Nhà nước sẽ đầu tư hạ tầng số, công cụ giám sát báo chí trên không gian mạng, đồng thời hỗ trợ hình thành các nền tảng số quốc gia chuyên biệt phục vụ báo chí. Những nền tảng này không chỉ phục vụ đăng tải nội dung mà còn tích hợp các dịch vụ truyền thông trực tuyến phù hợp với quy định pháp luật.
Trang thông tin điện tử tổng hợp và các nền tảng mạng xã hội nếu sử dụng lại nội dung của cơ quan báo chí phải có sự thỏa thuận rõ ràng về bản quyền và trách nhiệm. Việc thành lập, vận hành các nền tảng này bởi cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp phải tuân thủ quy định do Chính phủ ban hành, bảo đảm minh bạch, đúng pháp luật.
Trường hợp cơ quan báo chí đăng tải thông tin sai sự thật, xuyên tạc, xúc phạm tổ chức, cá nhân, cần có trách nhiệm cải chính, xin lỗi công khai và thông báo tới bên bị ảnh hưởng. Khi có kết luận của cơ quan chức năng về sai phạm, nội dung kết luận bắt buộc phải được đăng phát trên phương tiện đã đăng tin sai trước đó. Đồng thời, cơ quan báo chí phải gỡ bỏ thông tin sai nhưng lưu trữ nội dung trên máy chủ để phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra khi cần thiết.
Về chính sách phát triển, Nhà nước tiếp tục duy trì vai trò chủ đạo trong việc quy hoạch, đầu tư và đặt hàng báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, đặc biệt ở những địa bàn vùng sâu, vùng xa, hải đảo, biên giới, các khu vực đặc thù như vùng dân tộc thiểu số, đối tượng yếu thế như trẻ em, người khiếm thị, khiếm thính… Đồng thời, Chính phủ sẽ có cơ chế riêng để hỗ trợ các cơ quan truyền thông chủ lực phát triển theo mô hình đa phương tiện hiện đại, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia về thông tin và truyền thông.
Việc sửa đổi lần này không chỉ là bước điều chỉnh kỹ thuật pháp lý mà còn là cuộc cải cách toàn diện nhằm xây dựng môi trường pháp lý năng động, hiện đại, phù hợp với thực tiễn phát triển nhanh chóng của báo chí, truyền thông. Dự thảo luật là minh chứng cho quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc xây dựng một nền báo chí cách mạng, nhân văn, hiện đại, vì nhân dân, vì đất nước và hội nhập hiệu quả vào thế giới số.
Với tinh thần đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, dự án Luật Báo chí (sửa đổi) chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền Quốc hội, quy định ngắn gọn theo hướng các nguyên tắc quản lý. Bố cục của dự thảo Luật Báo chí gồm có 05 Chương, 53 Điều (giảm 01 Chương, 08 Điều so với Luật Báo chí năm 2016). Hiện nay dự thảo Luật đang được đăng tải lấy ý kiến góp ý rộng rãi tại địa chỉ: https://xaydungchinhsach.chinhphu.vn/toan-van-du-thao-luat-bao-chi-sua-doi-119250213184639321.htm.
Đức Khiêm
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật