Văn hóa tuân thủ pháp luật cần được thể chế hóa kịp thời, tạo nền tảng thực hiện mục tiêu Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong kỷ nguyên mới

Xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật được đặt ra tại Nghị quyết số 66-NQ/TW[1] có ý nghĩa rất quan trọng trong bối cảnh toàn hệ thống chính trị đang tập trung cao độ thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy, sớm đưa mô hình chính quyền địa phương 02 cấp đi vào hoạt động, tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển, đặc biệt là thực hiện mục tiêu Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa theo tinh thần của Nghị quyết số 27-NQ/TW[2]. Sáng ngày 17/6/2025, Bộ Tư pháp đã tổ chức Hội thảo về “Xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật theo yêu cầu của Nghị quyết số 66-NQ/TW” với sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học và đại diện một số cơ sở đào tạo, nghiên cứu lớn. Hội thảo diễn ra với sự chủ trì của đồng chí Nguyễn Thanh Ngọc – Thứ trưởng Bộ Tư pháp; đồng chí Lê Vệ Quốc - Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý cùng dự.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, đồng chí Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý cho biết, “văn hóa tuân thủ pháp luật”, “xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật” là những thuật ngữ được nhắc đến lần đầu tiên tại Thông báo Kết luận số 108-KL-TW ngày 18/11/2025 của Văn phòng Trung ương Đảng về chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban cán sự Đảng Bộ Tư pháp và Nghị quyết số 66-NQ/TW. Gần đây nhất, tại Diễn đàn khai trương Cổng Pháp luật quốc gia và đối thoại với doanh nghiệp, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã tiếp tục nhấn mạnh tới vấn đề văn hóa tuân thủ pháp luật và việc xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong giới doanh nghiệp.
 
Theo đó, đồng chí Lê Vệ Quốc nhấn mạnh tầm quan trọng của việc làm rõ khái niệm “văn hóa tuân thủ pháp luật” – một phạm trù vừa mang tính lý luận cơ bản, vừa có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc đối với quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa XHCN theo tinh thần của Nghị quyết số 27-NQ/TW đặt trong bối cảnh đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Việc nghiên cứu kỹ lưỡng cấu trúc nội tại cũng như cách thức tồn tại khách quan của văn hóa tuân thủ pháp luật trong đời sống xã hội là nền tảng để nhận diện đầy đủ các yếu tố tác động, từ đó xác định các điều kiện bảo đảm cho sự hình thành và phát triển bền vững của văn hóa này. Những yếu tố đó bao gồm hệ thống pháp luật công bằng, dễ tiếp cận; môi trường chính trị – xã hội ổn định; sự gương mẫu của đội ngũ cán bộ, công chức; vai trò định hướng của truyền thông cũng như nhận thức và hành vi pháp lý của mỗi công dân.

Trên cơ sở đó, đồng chí đề nghị các chuyên gia, nhà nghiên cứu pháp lý và chính sách công tiếp tục đồng hành với Bộ Tư pháp trong việc giải mã và kiến tạo các giá trị cốt lõi của văn hóa tuân thủ pháp luật, từ nhận thức đến hành động, từ cá nhân đến cộng đồng. Đặc biệt, cần có những định hướng chính sách mang tính nền tảng để khơi dậy và phát triển tinh thần thượng tôn pháp luật trong toàn xã hội, không giới hạn trong phạm vi công vụ hay bộ máy nhà nước. Văn hóa tuân thủ pháp luật phải trở thành động lực nội sinh thúc đẩy sự phát triển bền vững, dân chủ và văn minh. Với vai trò là cơ quan tham mưu chủ trì xây dựng Nghị quyết số 66-NQ/TW, Bộ Tư pháp sẽ đề xuất thể chế hóa nội dung “văn hóa tuân thủ pháp luật” thành chức năng, nhiệm vụ cụ thể trong chương trình công tác của hệ thống chính trị và chính quyền các cấp. Việc thể chế hóa này không chỉ là yêu cầu kỹ thuật lập pháp mà còn là bước chuyển quan trọng nhằm đưa văn hóa tuân thủ pháp luật trở thành một bộ phận cấu thành trong mọi chính sách phát triển quốc gia, góp phần củng cố niềm tin của người dân vào pháp luật và thiết chế công quyền.

Tại Hội thảo, các đại biểu đã tập trung phân tích và thảo luận sâu về khái niệm, nội hàm, cấu trúc cấu thành, các yếu tố ảnh hưởng cũng như một số giải pháp xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật. Qua trao đổi, đa số ý kiến đều thống nhất rằng “văn hóa tuân thủ pháp luật” là một bộ phận hợp thành của văn hóa pháp lý và đồng thời là một yếu tố cấu thành trong tổng thể nền văn hóa của xã hội. Cùng với đó, các đại biểu cũng đặt vấn đề về cách tiếp cận thuật ngữ “tuân thủ pháp luật” trong cụm từ này. Nếu chỉ hiểu theo nghĩa truyền thống như vẫn được giảng dạy trong các giáo trình pháp luật hiện hành – tức là việc kiềm chế không thực hiện những hành vi bị pháp luật cấm – thì phạm vi khái niệm trở nên quá hẹp, không phản ánh đầy đủ bản chất của sự tuân thủ trong môi trường pháp lý hiện đại. Thay vào đó, cần mở rộng cách hiểu theo hướng bao trùm hơn: tuân thủ pháp luật không chỉ dừng lại ở việc tránh hành vi vi phạm, mà còn bao gồm cả việc chủ động thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ do pháp luật quy định, thể hiện thái độ tích cực, tự giác và trách nhiệm của cá nhân và tổ chức trong đời sống pháp lý.
 
Theo GS.TS. Lê Minh Tâm, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội, thuật ngữ “tuân thủ pháp luật” cần được hiểu là giữ đúng và làm đúng (thi hành, sử dụng, áp dụng, thực hiện) theo quy định của pháp luật; trong khi đó, thuật ngữ “văn hóa” cần được tiếp cận dưới góc độ là sự vun trồng, bồi dưỡng, giáo dục tâm hồn con người, gắn với những giá trị chân, thiện, mỹ. Do vậy, có thể hiểu khái niệm văn hóa tuân thủ pháp luật là “tổng hòa các giá trị, chuẩn mực, tri thức, phương pháp, kỹ năng, kinh nghiệm phản ánh trình độ nhận thức, ý thức trách nhiệm, quan điểm, thái độ, niềm tin và hành vi của chủ thể pháp luật phù hợp với nguyên tắc, quy định của Hiến pháp, pháp luật”.
 
Phát biểu tại Hội thảo, GS.TS. Nguyễn Minh Đoan – giảng viên cao cấp, nguyên Phó Chủ nhiệm Khoa Pháp luật Hành chính - Nhà nước, Trường Đại học Luật Hà Nội – khẳng định rằng hành vi tuân thủ pháp luật vốn dĩ đã phản ánh phẩm chất văn hóa của một chủ thể trong quan hệ với pháp luật và cộng đồng. Tuy nhiên, việc đặt “văn hóa” như một yếu tố định tính đi trước hành động tuân thủ không chỉ dừng lại ở sự khẳng định mang tính mô tả mà còn hàm chứa yêu cầu cao hơn về chất lượng, ý thức và giá trị của hành vi đó. Theo GS.TS. Đoan, “văn hóa tuân thủ pháp luật” không đơn thuần là sự tuân theo mang tính hình thức, thụ động hay để tránh chế tài mà hơn thế là sự lựa chọn hành vi đúng đắn một cách tự nguyện, có suy nghĩ, gắn với nhận thức về cái đúng, cái đẹp và chuẩn mực xã hội. Bên cạnh đó, khi đề cập tới yếu tri thức pháp luật trong nội hàm của văn hóa tuân thủ pháp luật, Giáo sư cũng nhấn mạnh rằng phải chú trọng giáo dục phổ quát pháp luật từ sớm, không chỉ giới hạn trong phạm vi các cơ sở đào tạo luật mà còn mở rộng ra trong các cấp học và lĩnh vực khác.
 
Tiếp nối Hội thảo, GS.TS. Nguyễn Quốc Sửu, Phó Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công đã chỉ ra những mặt hạn chế trong quá trình xây dựng pháp luật, bao gồm: tư duy làm luật trong quá khứ vẫn nặng về quản lý hành chính hơn là phục vụ kiến tạo; chất lượng lập pháp chưa theo kịp yêu cầu phát triển; tổ chức thi hành luật còn yếu, thiếu đồng bộ. Việc ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW được GS.TS. Nguyễn Quốc Sửu đánh giá là đúng thời điểm, kịp thời tháo gỡ các “nút thắt” trên với những vấn đề cốt lõi mà đặt ra là: phải đổi mới tư duy lập pháp theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý, vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực phát triển.
 
Trong khuôn khổ diễn ra Hội thảo, các chuyên gia: TS. Dương Thị Thanh Mai - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học pháp lý, TS. Nguyễn Văn Cương - Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, LS. Nguyễn Duy Lãm, TS. Tăng Văn Nghĩa – Khoa Luật trường Đại học Ngoại Thương đã có những ý kiến xác đáng về khái niệm, nội hàm, tính chất của văn hóa tuân thủ pháp luật, đặc biệt là đối với đối tượng là các doanh nghiệp và đội ngũ cán bộ công chức, viên chức. Đồng thời, các chuyên gia cũng phân tích những vấn đề trên trong quá trình xây dựng và thi hành pháp luật, có liên quan trực tiếp đến xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, đồng thời đề xuất các giải pháp liên quan.

Phát biểu kết luận tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đã đồng hành, đóng góp trí tuệ trong suốt quá trình xây dựng và triển khai Nghị quyết số 66-NQ/TW, đặc biệt là trong việc luận giải, cụ thể hóa khái niệm “văn hóa tuân thủ pháp luật” – một nội dung mới, có tính nền tảng trong chiến lược phát triển Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Thứ trưởng nhấn mạnh, xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật không phải là nhiệm vụ giới hạn trong lĩnh vực giáo dục pháp luật hay quản lý nhà nước mà cần được mở rộng, lan tỏa đến toàn bộ các chủ thể trong xã hội, bao gồm đội ngũ cán bộ, công chức, doanh nhân và người dân. Việc nâng cao ý thức pháp luật phải trở thành một phần trong hành vi ứng xử thường nhật, phản ánh trách nhiệm, đạo đức công dân cũng như trình độ văn hóa pháp lý của xã hội hiện đại.

Trên cơ sở kết quả thảo luận tại Hội thảo và ý kiến từ các nhà khoa học, Bộ Tư pháp sẽ nghiên cứu xây dựng tiêu chí về văn hóa tuân thủ pháp luật và được phổ biến, thử nghiệm trong các nhóm đối tượng cụ thể, trên cơ sở đánh giá kết quả tạo tiền đề thể chế hóa thành tiêu chí đo lường, xây dựng văn bản về văn hóa tuân thủ pháp luật trong giai đoạn tới. Sau khi tiêu chí được ban hành, các bộ, ngành sẽ có trách nhiệm triển khai lồng ghép nội dung này vào các hoạt động chuyên môn, chính sách và chương trình hành động của mình, từng bước đưa văn hóa tuân thủ pháp luật vào thực tiễn đời sống xã hội, góp phần hiện thực hóa nhiệm vụ trong Nghị quyết số 66, số 68, từ đó tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam./.

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
 

 

---