Tuyến bài: Bản đồ pháp lý cho doanh nghiệp khởi nghiệp Bài 1: Từ Nghị quyết 57 đến hành lang pháp lý cho startup

Khởi nghiệp, đổi mới, sáng tạo - Lựa chọn chiến lược trong kỷ nguyên số
Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với khát vọng trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045. Trong hành trình đó, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp đóng vai trò trung tâm. Việc ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và việc áp dụng Luật Doanh nghiệp 2020 là hai trụ cột chiến lược định hình nên hệ sinh thái pháp lý và thực tiễn cho cộng đồng startup Việt.
Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”. Đây không chỉ là chủ trương chiến lược mà còn là kim chỉ nam hành động cho cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và giới khoa học, công nghệ trong bối cảnh thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Nghị quyết xác định rõ, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là “đột phá quan trọng hàng đầu”, là động lực chính của phát triển quốc gia, không chỉ tạo ra giá trị gia tăng mà còn nâng cao năng suất tổng thể, bảo đảm vị thế cạnh tranh và chủ quyền số của Việt Nam trên bản đồ thế giới.
Phát biểu tại Ngày hội khởi nghiệp quốc gia của học sinh, sinh viên được tổ chức tại Đại học Sư phạm kỹ thuật TPHCM vào ngày 20/4, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh tinh thần “thần tốc, táo bạo” là yêu cầu cấp thiết để đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo trong khu vực. Trên chặng đường 50 năm thống nhất đất nước, Thủ tướng khẳng định đây là dịp để toàn dân tộc cùng nhìn lại lịch sử hào hùng, rút ra những bài học quý báu, khơi dậy hào khí, niềm tin và khát vọng vươn lên trong kỷ nguyên mới.
Người đứng đầu Chính phủ xúc động nhắc đến sự hy sinh to lớn của các thế hệ cha anh, hàng triệu người con ưu tú của dân tộc, đặc biệt là lực lượng thanh niên đã dấn thân cho độc lập, tự do và thống nhất. Những phong trào như “Thanh niên xung phong”, “Ba sẵn sàng”, “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”… là biểu tượng bất diệt của lòng yêu nước và tinh thần tiên phong, tiếp tục soi đường cho thế hệ trẻ hôm nay trong công cuộc xây dựng đất nước hiện đại, hùng cường.
Thủ tướng khẳng định: Đảng đã đề ra hai mục tiêu chiến lược phát triển 100 năm, trong đó tăng trưởng kinh tế là trọng tâm xuyên suốt. Mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 đạt 8%, và hướng đến tăng trưởng hai con số trong các giai đoạn tiếp theo, đòi hỏi đổi mới sáng tạo phải là động lực chủ lực.
Trong bối cảnh tình hình kinh tế quốc tế và trong nước tiềm ẩn nhiều thách thức, đặc biệt là sự bùng nổ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi số, Thủ tướng nhấn mạnh: Quá trình phát triển khoa học, công nghệ, chuyển đổi số tại Việt Nam phải "nhanh hơn, mạnh hơn, thực chất hơn, hiệu quả hơn" để không chỉ bắt kịp mà còn vươn lên dẫn đầu.
Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW là dấu mốc lớn trong chủ trương phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Một trong những giải pháp trọng tâm được nhấn mạnh là: "Có chính sách đủ mạnh khuyến khích tinh thần khởi nghiệp về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, cùng với chính sách hỗ trợ khởi nghiệp và thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài nước khởi nghiệp tại Việt Nam."
Thủ tướng đánh giá cao những kết quả bước đầu của hoạt động đổi mới sáng tạo, trong đó có vai trò đáng kể từ cộng đồng khởi nghiệp. Trên nền tảng đó, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ nằm trong top 50 quốc gia về năng lực cạnh tranh số, thuộc nhóm dẫn đầu ASEAN về nghiên cứu trí tuệ nhân tạo và hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện, trong đó khởi nghiệp sáng tạo là một cấu phần trọng yếu, đồng hành cùng khát vọng phát triển đất nước bền vững, tự chủ và thịnh vượng.
Trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển động theo trục đổi mới sáng tạo, các quốc gia phát triển đều lấy startup công nghệ làm lực đẩy chiến lược. Việt Nam không nằm ngoài xu hướng đó. Sự phát triển của khối doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt là startup công nghệ ngày càng đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm và thúc đẩy chuyển giao công nghệ.
Tuy nhiên, khởi nghiệp Việt vẫn đối mặt với nhiều thách thức từ hạn chế trong vốn đầu tư, kỹ năng quản trị, thiếu nền tảng R&D, đến rào cản pháp lý trong thủ tục thành lập doanh nghiệp, bảo vệ sở hữu trí tuệ và gọi vốn. Trong khi đó, môi trường pháp lý lại chưa thực sự bắt nhịp với đặc thù sáng tạo và đổi mới nhanh của startup.
Chính vì thế, một hành lang pháp lý linh hoạt, mở nhưng vẫn bảo đảm kỷ cương là yêu cầu sống còn để bảo vệ, nuôi dưỡng và tăng tốc cho các doanh nghiệp khởi nghiệp.
Luật Doanh nghiệp 2020 ra đời là một trong những nỗ lực nổi bật nhằm kiến tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn cho doanh nghiệp, đặc biệt là khối startup. So với các quy định trước, luật đã có những đổi mới mang tính thực chất như: Cắt giảm thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian đăng ký kinh doanh, cho phép đăng ký doanh nghiệp hoàn toàn trực tuyến; ghi nhận doanh nghiệp xã hội, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp khởi nghiệp trong luật, mở đường cho cơ chế hỗ trợ riêng biệt; linh hoạt trong cơ cấu quản trị công ty, đặc biệt với mô hình công ty cổ phần khởi nghiệp quy mô nhỏ; tăng cường quyền của nhà đầu tư, minh bạch hơn trong bảo vệ cổ đông, giúp startup dễ dàng huy động vốn hơn từ các quỹ đầu tư mạo hiểm.
Tuy vậy, để Luật Doanh nghiệp 2020 thực sự đi vào đời sống startup, cần sự kết nối mạnh mẽ hơn với các luật chuyên ngành như: Luật Đầu tư, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Công nghệ cao, và đặc biệt là các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành mang tính cập nhật và "mở" cho thử nghiệm sáng tạo.
Kết nối Nghị quyết 57 và Luật Doanh nghiệp
Nghị quyết số 57-NQ/TW không chỉ nêu mục tiêu chiến lược mà còn đưa ra nhóm giải pháp cụ thể: hoàn thiện thể chế, tháo gỡ rào cản pháp lý, phát triển nhân lực, đầu tư hạ tầng số, hỗ trợ doanh nghiệp và startup đổi mới sáng tạo bằng các chính sách ưu đãi, quỹ đầu tư mạo hiểm, cơ chế sandbox thử nghiệm công nghệ…
Đây chính là điểm giao cắt giữa nghị quyết tầm vĩ mô và hành lang luật doanh nghiệp, nơi mà khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cần một "bản đồ pháp lý" rõ ràng, minh bạch, dễ tiếp cận nhưng vẫn bảo vệ được rủi ro hệ thống.
Trong thực tế, các mô hình "sandbox pháp lý" (không gian thử nghiệm chính sách) đang được đề xuất để startup công nghệ có thể vận hành mô hình mới trước khi chịu sự điều chỉnh hoàn toàn bởi luật hiện hành, đặc biệt trong các lĩnh vực tài chính, AI, dữ liệu lớn, blockchain. Điều này phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 57: "có cơ chế thí điểm cho phép doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới có sự giám sát của Nhà nước".
Trong số đó, pháp luật là yếu tố "mở đường". Nếu pháp lý đi trước một bước như tinh thần Nghị quyết 57 đổi mới trong xây dựng luật, “không quản được thì học để quản, không cấm để rồi triệt tiêu sáng tạo” thì chắc chắn doanh nghiệp khởi nghiệp Việt sẽ tự tin hơn trên con đường chinh phục thị trường trong và ngoài nước.
Nghị quyết 57-NQ/TW là tuyên ngôn khẳng định vị thế mới của Việt Nam, dám đổi mới để phát triển, dám sáng tạo để cạnh tranh toàn cầu. Còn Luật Doanh nghiệp 2020 là công cụ pháp lý cụ thể hóa tinh thần đó, đặt doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp khởi nghiệp vào trung tâm của quá trình phát triển.
Trong kỷ nguyên số, nơi mà tốc độ đổi mới là thước đo năng lực cạnh tranh, việc xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp có nền tảng pháp lý vững chắc, nhân lực chất lượng và hạ tầng hiện đại chính là “chìa khóa vàng” để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng thịnh vượng đến năm 2045.
Trong bức tranh toàn diện đó, khi hành lang thể chế đang được hoàn thiện từng bước và các chủ trương lớn như Nghị quyết 57-NQ/TW đã xác lập vai trò trung tâm của doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo, thì yêu cầu đặt ra cho từng startup là phải chủ động trang bị kiến thức pháp lý, hiểu luật để vận hành đúng hướng, tránh rủi ro ngay từ bước khởi đầu. Bởi lẽ, khởi nghiệp không chỉ là câu chuyện của ý tưởng, công nghệ hay vốn, mà còn là bài toán về pháp lý, nền tảng cho sự phát triển bền vững.