Cần có sự đổi mới trong tư duy để tạo đột phá trong sửa đổi Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 đáp ứng các yêu cầu trong kỷ nguyên mới

Khai mạc tại Tọa đàm, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc chia sẻ việc sửa đổi, bổ sung Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) năm 2012 nhằm đáp ứng các yêu cầu, nhiệm vụ mới đặt ra trong “Bộ tứ trụ cột” của Đảng bao gồm các Nghị quyết số 57-NQ/TW, 59-NQ/TW, 66-NQ/TW và 68-NQ/TW. Mục đích của Tọa đàm hướng tới nhận diện cụ thể các vướng mắc, bât cập trong Luật PBGDPL năm 2012, đồng thời góp ý xây dựng các nhóm vấn đề dự kiến cần sửa đổi bổ sung bao gồm: (i) Nhóm các quy định chung xác định nguyên tắc, phạm vi, nội hàm điều chỉnh của Luật; (ii) Nhóm các quy định về quản lý nhà nước, việc phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước trong PBGDPL và (iii) Nhóm các quy định về cơ chế, chính sách, nội dung, hình thức và phương thức bảo đảm nguồn lực cho công tác PBGDPL. Trong thời gian tới, Bộ Tư pháp sẽ tổ chức thêm nhiều hội thảo, tọa đàm để tạo diễn đàn giúp lấy ý kiến rộng rãi, đa dạng thành phần để có thểm chất liệu, ý kiến giúp xác định những vấn đề pháp lý cần hoàn thiện trong Luật, nhằm  tạo hàng lang pháp lý thuận lợi cho công tác PBGDPL đáp ứng được yêu cầu của Đảng và Nhà nước, phù hợp với thực tiễn trong thời gian tới.

Trên cơ sở báo cáo của Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý do đồng chí Phan Hồng Nguyên, Phó Cục trưởng trình bày về những vướng mắc, bất cập qua quá trình hơn 12 năm triển khai thực hiện Luật PBGDPL, tiêu biểu như: chưa phân định rõ ràng  trách nhiệm, thẩm quyền PBGDPL chuyên ngành của các cơ quan ở trung ương và địa phương cũng như giữa chính quyền địa phương các cấp; việc hiện đại hóa, ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong công tác PBGDPL chưa được quy định rõ trong luật; tiêu chuẩn, điều kiện, chế độ, chính sách dành cho đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật chưa phù hợp, chưa tạo cơ chế thu hút được sự tham gia của lực lượng này; quy định về xã hội hóa chưa tạo tính “đột phá”…

Trên cơ sở những gợi ý và định hướng thảo luận, Tọa đàm đã lắng nghe 13 ý kiến góp ý, trao đổi từ các đại biểu tham dự. Các đại biểu đều nhất trí cho rằng việc sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL là rất cần thiết để kịp thời đáp ứng từ các văn bản, chính sách mới của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, nhiều đại biểu đánh giá việc sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL sẽ gặp rất nhiều so với các dự án luật khác do đây là văn bản luật có tính riêng biệt và đặc thù của Việt Nam so với các nước trên thế giới. Do đó, rất khó tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong quá trình tư duy, xây dựng Luật. Để bảo đảm thành công, PGS. TS Dương Đăng Huệ cho rằng việc sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL cần xác định đúng các yếu tố tiên quyết sau:
(i) Xác định đúng  chức năng của Luật PBGDPL. Theo đó, việc ban hành Luật PBGDPL cần hướng tới nâng cao văn hóa tuân thủ pháp luật, văn hóa pháp lý cho người dân từ đó giúp nâng cao ý thức chấp hành pháp luật; 
          (ii) Xác định rõ tính chất của luật là luật công hay luật tư để từ đó xác định đúng vai trò của Nhà nước, các chủ thể có liên quan; và các quy định về biện pháp bảo đảm nguồn lực thực hiện.
          (iii) Xác định Luật PBGDPL là luật khung hay luật chi tiết để xác định biên giới của Luật PBGDPL với các luật có liên quan.
 
Về những nội dung bất cập trong Luật PBGDPL năm 2012, GS.TS Trần Ngọc Đường tại Tọa đàm đã chi ra việc sửa đổi, bổ sung cần tập trung khắc phục 07 bất cập đang tồn tại trong Luật bao gồm: (i) Phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng chưa bao quát hết đối tượng chịu sự tác động; (ii) Nội dung và hình thức PBGDPL chưa cập nhật kịp thời các phương thức mới, các quy định về đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số; (iii) Trách nhiệm của các chủ thể chưa thực sự đầy đủ, chưa đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; (iv) Hoạt động đánh giá hiệu quả và chế tài xử lý trong công tác PBGDPL còn chưa đầy đủ, chưa bảo đảm tính định lượng, cần bổ sung các tiêu chí đánh giá chất lượng, thiết lập các chế tài xử lý đối với các trường hợp thực hiện không đúng quy định; (v) Quy định về xã hội hóa trong Luật PBGDPL chưa hiệu quả, chưa khuyến khích mạnh mẽ của các thành phần trong xã hội tham gia vào công tác PBGDPL, chưa có cơ chế cụ thể như miễn thuế, ưu đãi quảng cáo; (vi) Quy định giáo dục pháp luật trong nhà nước còn yếu, mang tính hình thức, cần sửa để gắn kết chặt chẽ công tác PBGDPL với giáo dục pháp luật trong nhà trường; (vii) Quy định Hội đồng mang tính hình thức, thiếu thực quyền cần bổ sung quy định về cơ chế, chính sách, tài chính để bảo đảm hiệu quả hoạt động của thiết chế này.
 
Nhiều vấn đề trong Luật PBGDPL cũng có sự trao đổi, thảo luận sôi nổi với nhiều quan điểm khác nhau như: xác định đúng vai trò, trách nhiệm của nhà nước, các cơ quan trong hệ thống chính trị và các tổ chức, người dân trong hoạt động PBGDPL để bảo đảm nguyên tắc hoạt động PBGDPL lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm; sự cần thiêt thành lập mô hình Hội đồng phối hợp PBGDPL tại cấp xã; việc duy trì số lượng báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật lớn hay thu gọn lực lượng này; sự cần thiết bổ sung các quy định mang tính chế tài cụ thể trong Luật PBGDPL để nâng cao trách nhiệm thực hiện các hoạt động PBGDPL; có nên phân tách hoạt động phổ biến pháp luật và hoạt động giáo dục pháp luật thành từng nhóm quy định riêng trong Luật...

Tại Tọa đàm, nhiều đại biểu cũng đã đưa ra các sáng kiến, nội dung cụ thể để hoàn thiện Luật PBGDPL sửa đổi từ thực tiễn triển khai công tác này tại một số bộ, ngành, địa phương, tiêu biểu: bổ sung quy định về giáo dục pháp luật bắt buộc, coi đây là nghĩa vụ của công dân, người làm PBGDPL hoặc coi đây là biện pháp cưỡng chế, xử lý đối với các đối tượng vi phạm pháp luật; bổ sung quy định về trách nhiệm bắt buộc của luật sư trong tham gia công tác PBGDPL;  quy định về cấp kinh phí cho công tác PBGDPL theo tỷ lệ dân số và địa bàn trọng điểm; bổ sung quy định kinh phí hỗ trợ cho thành viên tham gia Hội đồng phố hợp PBGDPL và Tổ thư ký giúp việc; bổ sung quy định tỷ lệ % kinh phí dành cho công tác PBGDPL; mở rộng đối tượng được PBGDPL không chỉ công dân Việt Nam mà bao gồm toàn bộ người đang sinh sống ở Việt Nam; bổ sung quy định về chế độ ưu tiên cho việc xây dựng lực lượng PBGDPL bằng ngôn ngữ dân tộc; bảo đảm tính đặc thù trong triển khai công tác PBGDPL trong lực lượng quân đội, công an; cơ chế đánh giá, kiểm tra chất lượng công tác PBGDPL định kỳ; bổ sung tiêu chí về kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số đối với đội ngũ báo cáo viên pháp luật; rút ngắn trình tự, thủ tục công nhận, miễn nhiệm báo cáo viên pháp luật...

Kết luận tại Tọa đàm, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc đánh giá cao các ý kiến phát biểu. Nhiều ý kiến thể hiện tâm huyết, tinh thần trách nhiệm của các đại biểu tham dự. Đây là những chất liệu quý giúp Bộ Tư pháp có thêm cơ sở để nghiên cứu sửa đổi Luật PBGDPL trong tương lai. Thứ trưởng nhấn mạnh Luật PBGDPL là văn bản luật rất đặc thù và riêng biệt ở Việt Nam, thể hiện tính nhân văn, coi trọng quyền con người của Nhà nước Việt Nam. Quá trình sửa đổi, hoàn thiện Luật PBGDPL bên cạnh việc khắc phục các bất cập, hạn chế còn cần thể chế hóa đầy đủ các quan điểm của Đảng và Nhà nước liên quan đến công tác này; đồng thời các quy định về trách nhiệm, thẩm quyền trong quản lý nhà nước cần bảo đảm đúng nguyên tắc “5 rõ” gồm: rõ chủ thể, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thời gian và rõ kết quả. Trong thời gian tới, trên cơ sở tổng hợp đầy đủ các ý kiến góp ý, Bộ Tư pháp sẽ tiếp tục tổ chức các Tọa đàm theo các khu vực để đánh giá một cách toàn diện, đầy đủ, huy động trí tuệ, ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý thực tiễn, nhất là ý kiến của cấp cơ sở, người dân, doanh nghiệp để tham mưu, đề xuất sửa đổi Luật bảo đảm tính khả thi, hiệu quả, đồng bộ, thống nhất, dễ tiếp cận.

 Lưu Công Thành
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý