_20211114171230.png)
Luật bảo hiểm tiền gửi (Sửa đổi): Củng cố “Tấm lá Chắn” An toàn hệ thống tài chính trong kỷ nguyên mới
Hà Nội, ngày 23 tháng 10 năm 2025 – Phiên họp toàn thể của Quốc hội diễn ra sáng nay đã xác định một trong những ưu tiên lập pháp hàng đầu: Dự án Luật Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) (sửa đổi). Đây không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật mà là một cuộc cải tổ chiến lược, tái định vị vai trò của Tổ chức BHTG Việt Nam (DIV) từ một cơ chế "chi trả hậu sự" sang một công cụ "can thiệp chủ động", củng cố vững chắc "tấm lá chắn" bảo vệ người gửi tiền và duy trì sự ổn định của hệ thống tổ chức tín dụng (TCTD).
I. Cơ sở vững chắc cho một luật mới
Sự cần thiết của việc sửa đổi Luật BHTG năm 2012 đã được Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam Nguyễn Thị Hồng làm rõ trong Tờ trình. Sau hơn một thập kỷ triển khai, Luật cũ đã bộc lộ những bất cập, hạn chế không còn phù hợp với tốc độ phát triển và mức độ phức tạp của thị trường tài chính hiện đại. Áp lực thay đổi càng lớn hơn khi Quốc hội đã thông qua Luật Các TCTD (sửa đổi) vào ngày 18/01/2024, tạo ra yêu cầu bức thiết phải đồng bộ hóa pháp luật, mở đường cho DIV thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ mới trong quá trình cơ cấu lại TCTD yếu kém.
Mục đích cốt lõi và xuyên suốt của dự án Luật là tạo hành lang pháp lý đầy đủ, rõ ràng, đảm bảo DIV có đủ công cụ và quyền hạn để bảo vệ tối ưu quyền lợi người gửi tiền, đồng thời duy trì sự ổn định của hệ thống TCTD, góp phần giữ vững an ninh, an toàn xã hội. Quan điểm xây dựng Luật bám sát nguyên tắc thể chế hóa đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là các nhiệm vụ đã được đề ra tại Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị. Dự thảo Luật bao gồm 08 Chương, 42 Điều, trong đó có 26 điều được sửa đổi, bổ sung, 7 điều bổ sung mới, cho thấy phạm vi điều chỉnh rộng và sâu, xoay quanh việc tăng cường vai trò, năng lực và tính linh hoạt cho Tổ chức BHTG Việt Nam.
Mục đích cốt lõi và xuyên suốt của dự án Luật là tạo hành lang pháp lý đầy đủ, rõ ràng, đảm bảo DIV có đủ công cụ và quyền hạn để bảo vệ tối ưu quyền lợi người gửi tiền, đồng thời duy trì sự ổn định của hệ thống TCTD, góp phần giữ vững an ninh, an toàn xã hội. Quan điểm xây dựng Luật bám sát nguyên tắc thể chế hóa đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là các nhiệm vụ đã được đề ra tại Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị. Dự thảo Luật bao gồm 08 Chương, 42 Điều, trong đó có 26 điều được sửa đổi, bổ sung, 7 điều bổ sung mới, cho thấy phạm vi điều chỉnh rộng và sâu, xoay quanh việc tăng cường vai trò, năng lực và tính linh hoạt cho Tổ chức BHTG Việt Nam.
II. Chuyển đổi vai trò: Từ người chi trả sang người can thiệp sớm
Điểm nổi bật nhất của dự án Luật sửa đổi là sự chuyển đổi mạnh mẽ vai trò của DIV. Tổ chức này không chỉ giới hạn ở việc chi trả tiền bảo hiểm khi TCTD đổ vỡ mà đã được trao thêm quyền hạn, cho phép tham gia sâu hơn vào quá trình giám sát, kiểm soát và xử lý TCTD yếu kém.
Cụ thể, Dự thảo bổ sung quyền và nghĩa vụ kiểm tra TCTD tham gia BHTG theo kế hoạch của NHNN Việt Nam. Đây là một cơ chế phân cấp nhiệm vụ hợp lý, tận dụng chuyên môn của DIV để nắm bắt sớm rủi ro, cung cấp thông tin kịp thời cho NHNN. Ngoài ra, DIV còn có thêm quyền cử nhân sự quản lý, điều hành tại các Quỹ Tín dụng Nhân dân đang được kiểm soát đặc biệt, thể hiện sự tham gia trực tiếp và thiết thực vào quá trình tái cơ cấu và ổn định hoạt động của các TCTD cơ sở.
Tuy nhiên, Ủy ban KT-TC trong báo cáo thẩm tra đã đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo cần làm rõ giá trị pháp lý của kết quả kiểm tra do DIV thực hiện, nhằm đảm bảo các kiến nghị của tổ chức này có trọng lượng và tạo cơ sở vững chắc cho việc can thiệp, giám sát tiếp theo của NHNN. Đây là một chi tiết kỹ thuật nhưng mang tính quyết định đến hiệu quả thực thi quyền hạn mới của DIV.
Cụ thể, Dự thảo bổ sung quyền và nghĩa vụ kiểm tra TCTD tham gia BHTG theo kế hoạch của NHNN Việt Nam. Đây là một cơ chế phân cấp nhiệm vụ hợp lý, tận dụng chuyên môn của DIV để nắm bắt sớm rủi ro, cung cấp thông tin kịp thời cho NHNN. Ngoài ra, DIV còn có thêm quyền cử nhân sự quản lý, điều hành tại các Quỹ Tín dụng Nhân dân đang được kiểm soát đặc biệt, thể hiện sự tham gia trực tiếp và thiết thực vào quá trình tái cơ cấu và ổn định hoạt động của các TCTD cơ sở.
Tuy nhiên, Ủy ban KT-TC trong báo cáo thẩm tra đã đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo cần làm rõ giá trị pháp lý của kết quả kiểm tra do DIV thực hiện, nhằm đảm bảo các kiến nghị của tổ chức này có trọng lượng và tạo cơ sở vững chắc cho việc can thiệp, giám sát tiếp theo của NHNN. Đây là một chi tiết kỹ thuật nhưng mang tính quyết định đến hiệu quả thực thi quyền hạn mới của DIV.
III. Củng cố năng lực tài chính và linh hoạt chính sách
Để thực hiện vai trò mới, DIV cần được trang bị nguồn lực tài chính dồi dào và cơ chế hoạt động linh hoạt. Dự thảo Luật đã giải quyết vấn đề này bằng cách mở rộng đáng kể khả năng huy động vốn và phạm vi đầu tư.
1. Mở rộng Nguồn vốn Ứng phó Khủng hoảng
Dự thảo bổ sung quyền cho DIV được vay đặc biệt từ Ngân hàng Nhà nước và quyền vay, tiếp nhận hỗ trợ từ ngân sách nhà nước, TCTD hoặc tổ chức khác có bảo lãnh của Chính phủ. Điều này đảm bảo DIV có khả năng thanh khoản tức thời và quy mô vốn đủ lớn để giải quyết các sự cố lớn, ngăn chặn khủng hoảng lan rộng. Đồng thời, Dự thảo cũng đã mở rộng phạm vi đầu tư vốn của DIV, cho phép mua bán trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi hoặc gửi tiền tại các ngân hàng thương mại có vốn nhà nước hoặc có vốn doanh nghiệp nhà nước trên 50%, nhằm tối ưu hóa hiệu quả Quỹ BHTG nhưng vẫn ưu tiên tính an toàn và thanh khoản.
Tuy nhiên, Ủy ban KT-TC đã đề nghị phải nhận diện và đánh giá đầy đủ rủi ro liên quan khi mở rộng hoạt động đầu tư, xây dựng phương án phòng ngừa, kiểm soát và quản lý rủi ro chặt chẽ. Việc đầu tư chỉ được thực hiện khi DIV đã bảo đảm cân đối năng lực và khả năng dự phòng cho hoạt động BHTG. Đối với cho vay đặc biệt, cần có hướng dẫn cụ thể về quy mô tối đa và bộ tiêu chí minh bạch để phê duyệt các khoản vay này, đồng thời phân định rõ trách nhiệm và điều kiện vay giữa NHNN và DIV.
Tuy nhiên, Ủy ban KT-TC đã đề nghị phải nhận diện và đánh giá đầy đủ rủi ro liên quan khi mở rộng hoạt động đầu tư, xây dựng phương án phòng ngừa, kiểm soát và quản lý rủi ro chặt chẽ. Việc đầu tư chỉ được thực hiện khi DIV đã bảo đảm cân đối năng lực và khả năng dự phòng cho hoạt động BHTG. Đối với cho vay đặc biệt, cần có hướng dẫn cụ thể về quy mô tối đa và bộ tiêu chí minh bạch để phê duyệt các khoản vay này, đồng thời phân định rõ trách nhiệm và điều kiện vay giữa NHNN và DIV.
2. Linh hoạt Hạn mức và Phí Bảo hiểm
Một cơ chế linh hoạt khác là giao Thống đốc NHNN quyết định hạn mức trả tiền bảo hiểm, bao gồm cả quyết định hạn mức vượt trần (bằng toàn bộ khoản tiền gửi) trong "trường hợp đặc biệt". Cơ chế "vượt trần" này là một công cụ can thiệp mạnh mẽ, tạo cơ sở pháp lý để bảo vệ toàn diện người gửi tiền trong những tình huống khủng hoảng niềm tin hệ thống, giữ vững trật tự an toàn xã hội.
Bên cạnh đó, Dự thảo cũng tập trung vào sự linh hoạt trong phí BHTG, giao Thống đốc NHNN quy định mức phí, việc áp dụng phí đồng hạng hoặc phân biệt (dựa trên rủi ro) phù hợp với đặc thù hệ thống TCTD trong từng thời kỳ. Việc chuyển sang phí phân biệt theo rủi ro (Risk-based Pricing) là một thông lệ quốc tế tốt, khuyến khích các TCTD quản lý rủi ro hiệu quả hơn. Đặc biệt, Luật bổ sung quy định tạm hoãn nộp phí BHTG đối với TCTD được kiểm soát đặc biệt, hỗ trợ các tổ chức này trong giai đoạn khó khăn.
Bên cạnh đó, Dự thảo cũng tập trung vào sự linh hoạt trong phí BHTG, giao Thống đốc NHNN quy định mức phí, việc áp dụng phí đồng hạng hoặc phân biệt (dựa trên rủi ro) phù hợp với đặc thù hệ thống TCTD trong từng thời kỳ. Việc chuyển sang phí phân biệt theo rủi ro (Risk-based Pricing) là một thông lệ quốc tế tốt, khuyến khích các TCTD quản lý rủi ro hiệu quả hơn. Đặc biệt, Luật bổ sung quy định tạm hoãn nộp phí BHTG đối với TCTD được kiểm soát đặc biệt, hỗ trợ các tổ chức này trong giai đoạn khó khăn.
IV. THỂ HIỆN CHỦ TRƯƠNG PHÂN CẤP, PHÂN QUYỀN
Dự thảo Luật lần này thể hiện rõ chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền của Chính phủ, chuyển thẩm quyền quyết định từ Chính phủ/Thủ tướng sang Thống đốc NHNN đối với nhiều vấn đề quan trọng như quy định hạn mức trả tiền bảo hiểm, phí BHTG, và quyết định cho vay đặc biệt đối với DIV.
Việc phân cấp này được đánh giá là phù hợp với thẩm quyền, chức năng và nhiệm vụ của NHNN, giúp tăng tính chủ động, kịp thời trong quản lý, điều hành chính sách tiền tệ và BHTG, đặc biệt quan trọng trong việc xử lý nhanh các tình huống phát sinh trên thị trường.
Dự án Luật Bảo hiểm tiền gửi (sửa đổi) là một cấu phần không thể thiếu trong chiến lược hoàn thiện khung khổ pháp lý tài chính, giúp Việt Nam nâng cao khả năng chống chịu rủi ro và hội nhập quốc tế. Các thay đổi về quyền hạn, nguồn lực tài chính và tính linh hoạt trong điều hành sẽ định hình lại vai trò của DIV, biến tổ chức này thành một "người gác cổng" chủ động hơn cho sự an toàn của hệ thống.
Tuy nhiên, để đảm bảo chất lượng cao nhất khi Luật được ban hành, Quốc hội và các cơ quan hữu quan cần tiếp tục làm rõ những vấn đề mà Ủy ban KT-TC đã nêu ra, đặc biệt là các quy định về điều khoản chuyển tiếp và thẩm quyền xử lý các khoản chậm nộp phí. Chỉ khi các cơ chế này được chi tiết hóa và minh bạch, Luật mới có thể phát huy tối đa hiệu quả trong thực tiễn.
Mọi sáng kiến, góp ý cho Dự thảo pháp luật được ghi nhận công khai và số hoá trên Cổng Pháp luật quốc gia tại địa chỉ: https://phapluat.gov.vn/
Việc phân cấp này được đánh giá là phù hợp với thẩm quyền, chức năng và nhiệm vụ của NHNN, giúp tăng tính chủ động, kịp thời trong quản lý, điều hành chính sách tiền tệ và BHTG, đặc biệt quan trọng trong việc xử lý nhanh các tình huống phát sinh trên thị trường.
Dự án Luật Bảo hiểm tiền gửi (sửa đổi) là một cấu phần không thể thiếu trong chiến lược hoàn thiện khung khổ pháp lý tài chính, giúp Việt Nam nâng cao khả năng chống chịu rủi ro và hội nhập quốc tế. Các thay đổi về quyền hạn, nguồn lực tài chính và tính linh hoạt trong điều hành sẽ định hình lại vai trò của DIV, biến tổ chức này thành một "người gác cổng" chủ động hơn cho sự an toàn của hệ thống.
Tuy nhiên, để đảm bảo chất lượng cao nhất khi Luật được ban hành, Quốc hội và các cơ quan hữu quan cần tiếp tục làm rõ những vấn đề mà Ủy ban KT-TC đã nêu ra, đặc biệt là các quy định về điều khoản chuyển tiếp và thẩm quyền xử lý các khoản chậm nộp phí. Chỉ khi các cơ chế này được chi tiết hóa và minh bạch, Luật mới có thể phát huy tối đa hiệu quả trong thực tiễn.
Mọi sáng kiến, góp ý cho Dự thảo pháp luật được ghi nhận công khai và số hoá trên Cổng Pháp luật quốc gia tại địa chỉ: https://phapluat.gov.vn/
Nguyễn Anh Vũ
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý