Hoàn thiện Dự án Luật Trợ giúp pháp lý: Tổ soạn thảo họp thảo luận nhóm vấn đề trọng tâm

Ông Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp cho biết dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý không thuộc trường hợp văn bản quy phạm pháp luật cần thực hiện quy trình xây dựng chính sách nên cơ quan chủ trì soạn thảo đã tiến hành xây dựng hồ sơ Luật sửa đổi, bổ sung. Việc sửa đổi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 sẽ tập trung vào sửa đổi, bổ sung những quy định để giải quyết các khó khăn, vướng mắc phát sinh trong thực tiễn; đồng thời để thể chế hoá chủ trương của Đảng về việc phân cấp, phân quyền khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp, bảo đảm việc triển khai nhiệm vụ được thông suốt, hiệu quả, kịp thời, cải cách tối đa thủ tục hành chính, giảm chi phí, tạo thuận lợi cao nhất cho người dân. Song song với việc tổ chức họp Tổ soạn thảo để lấy ý kiến các thành viên, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đã báo cáo và lấy ý kiến Ban Thường vụ Đảng ủy Bộ Tư pháp về chủ trương, định hướng xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý và tổ chức lấy ý kiến rộng rãi hồ sơ dự thảo. Ông Lê Vệ Quốc kỳ vọng các thành viên của Tổ soạn thảo sẽ tập trung trao đổi, thảo luận và nêu lên nhiều ý kiến để hoàn thiện dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung để trình Chính phủ vào tháng 12/2025.

Bà Vũ Thị Hường, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Tổ phó Tổ soạn thảo đã giới thiệu 07 nội dung cơ bản được sửa đổi, cụ thể như sau:
Thứ nhất về người được trợ giúp pháp lý, cùng với việc bổ sung diện người được TGPL theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người và Luật Tư pháp người chưa thành niên để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong các VBQPPPL, dự thảo Luật sửa đổi mở rộng thêm 02 diện: (i) “người khuyết tật” (không yêu cầu điều kiện có khó khăn về tài chính) cho phù hợp với Luật Người khuyết tật số 51/2010/QH12[1] và Công ước về quyền của người khuyết tật; (ii) bổ sung diện người nước ngoài được TGPL theo quy định tại điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên để bảo đảm tính đồng bộ, tính tương thích với các điều ước quốc tế.

Thứ hai về Trung tâm TGPL nhà nước và Chi nhánh của Trung tâm: dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định chi tiết mỗi tỉnh, thành phố có ít nhất 01 Trung tâm TGPL nhà nước và giao cho UBND cấp tỉnh căn cứ vào nhu cầu, điều kiện thực tiễn tại địa phương quyết định số lượng Trung tâm TGPL trên địa bàn. Về Chi nhánh của Trung tâm, bỏ điều kiện Chi nhánh chỉ được “thành lập tại các huyện ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn giao thông không thuận tiện đến Trung tâm TGPL nhà nước và chưa có tổ chức hành nghề luật sư hoặc tổ chức tư vấn pháp luật tham gia TGPL" cho phù hợp với thực tiễn hiện nay nhiều địa phương đã thực hiện sáp nhập tỉnh, sáp nhập xã và bỏ cấp huyện. Trong khi đó, đặc thù của công tác TGPL là cần thường xuyên phối hợp kịp thời với các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan, tổ chức tại cơ sở; đồng thời, phải trực tiếp gặp gỡ, giải thích và hỗ trợ người dân, đảm bảo dịch vụ pháp lý được kịp thời, thuận lợi, không bị gián đoạn, không chậm trễ, nhất là các địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn.

- Thứ ba về người thực hiện TGPL: sửa đổi quy định người đã từng được bổ nhiệm là trợ giúp viên pháp lý thì không yêu cầu bắt buộc phải đào tạo nghề luật sư và tập sự TGPL; mở rộng tiêu chuẩn cộng tác viên TGPL không bó hẹp nhóm người “đã nghỉ hưu” và ở “vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn” như quy định của Luật trợ giúp pháp lý năm 2017. Ngoài ra, bổ sung quy định cộng tác viên TGPL được thực hiện vụ việc TGPL tham gia tố tụng và đại diện ngoài tố tụng theo quy định của pháp luật nhằm mở rộng nguồn nhân lực thực hiện TGPL, thu hút và phát huy được được những người có trình độ và có khả năng tham gia thực hiện TGPL. Bên cạnh đó, dự thảo Luật cũng bổ sung một số trường hợp cộng tác viên bị thu hồi thẻ để bảo đảm hoạt động của đội ngũ này thực sự chất lượng, hiệu quả.

Thứ tư về lĩnh vực TGPL: Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung bỏ hạn chế “trừ lĩnh vực kinh doanh thương mại” nhằm mở rộng phạm vi lĩnh vực được trợ giúp pháp lý, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và quyền được tiếp cận công lý của người dân. Việc bỏ hạn chế này xuất phát từ thực tế cho thấy, trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, nhiều người thuộc diện được trợ giúp pháp lý (như người nghèo, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số,…có thể phát sinh các tranh chấp, vướng mắc liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh nhỏ lẻ, vay mượn, hợp đồng thương mại đơn giản. Nếu tiếp tục giữ quy định loại trừ, họ sẽ bị hạn chế cơ hội được bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Thứ năm về phạm vi thực hiện TGPL: Mở rộng phạm vi thực hiện TGPL của các Trung tâm TGPL nhà nước theo hướng cho phép Trung tâm TGPL thực hiện vụ việc do Trung tâm TGPL địa phương khác chuyển đến trong trường hợp vụ việc đang được cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết nhưng phải chuyển cho cơ quan tiến hành tố tụng ở địa phương khác giải quyết; nhằm tạo thuận lợi cho cả người thực hiện TGPL và người được TGPL.

Thứ sáu, về trách nhiệm của Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã đối với công tác TGPL. Trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, chính quyền cấp xã đóng vai trò quan trọng, là cầu nối trực tiếp giữa Nhà nước – nhân dân và là cấp chính quyền gần dân, sát dân, trực tiếp thực hiện quản lý nhà nước trên địa bàn. Do đó, dự thảo Luật bổ sung trách nhiệm của UBND cấp xã trong công tác TGPL như thống kê số lượng người được TGPL tại địa phương; truyền thông về TGPL; giải thích, giới thiệu người được TGPL đến Trung tâm, Chi nhánh của Trung tâm cho phù hợp với vị trí, vai trò của UBND cấp xã hiện nay.

Thứ bảy, về ứng dụng công nghệ thông tin. Do đó, dự thảo Luật đã bổ sung quy định về trách nhiệm của Chính phủ là “đẩy mạnh, ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số, chuyển đổi số trong trợ giúp pháp lý nhằm đơn giản hoá thủ tục hành chính và tạo thuận lợi tối đa cho người được trợ giúp pháp lý”.

Trao đổi, thảo luận tại cuộc họp, các đại biểu đều nhất trí với việc xây dựng dự thảo Luật sửa đổi theo nguyên tắc bảo đảm tính kế thừa, ổn định, khả thi, phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Với những vấn đề bất cập, vướng mắc trong quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã được nhận diện rõ ràng, có cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn đầy đủ thì đưa vào sửa đổi để tháo gỡ khó khăn, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc phát triển công tác TGPL phù hợp với các chủ trương, chính sách đổi mới của Đảng, Nhà nước. Ngoài ra, các đại biểu đánh giá cao hồ sơ dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý được cơ quan chủ trì soạn thảo đã được chuẩn bị công phu, chi tiết, bảo đảm chất lượng, thể hiện sự nghiên cứu nghiêm túc, kỹ lưỡng và bám sát thực tiễn.
Phát biểu tại cuộc họp, Ông Đào Ngọc Chuyền, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội cho rằng, các vấn đề, nội dung được nêu ra trong các hội nghị, hội thảo trước đây về định hướng sửa đổi Luật Trợ giúp pháp lý đã được đơn vị chủ trì soạn thảo tiếp thu, nghiên cứu và thể hiện trong dự thảo Luật. Ngoài ra, ông cũng nhất trí với định hướng mở rộng đối tượng thuộc diện được TGPL, tuy nhiên đối với diện “người nước ngoài”, cần nghiên cứu, rà soát với các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành và các dự thảo Luật sớm được ban hành để đảm bảo sự đồng bộ, thống nhất. Bên cạnh đó, ông đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục xem xét, bổ sung quy định về việc người dân gặp phải sự cố bất ngờ như thiên tai, dịch bệnh… cũng có thể được thụ hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý, nhằm bảo đảm tính nhân văn và phù hợp với thực tiễn đời sống xã hội.

Bà Phạm Thúy Hạnh, Phó Vụ trưởng Vụ pháp chế, Văn phòng Chính phủ đề nghị dự thảo Luật cần bổ sung quy định về việc đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý được bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ định kỳ. Theo bà, hoạt động trợ giúp pháp lý có tính đặc thù, đòi hỏi người thực hiện không chỉ nắm vững quy định pháp luật mà còn phải thường xuyên cập nhật kiến thức, kỹ năng, nhất là trong bối cảnh pháp luật liên tục được sửa đổi, bổ sung. Việc quy định bắt buộc bồi dưỡng định kỳ sẽ góp phần bảo đảm và nâng cao chất lượng đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý, từ đó nâng cao hiệu quả, tính chuyên nghiệp của hoạt động trợ giúp pháp lý và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân.

Sau khi nghiên cứu hồ sơ dự thảo Luật sửa đổi, Bà Bùi Thị Nương, Phó Trưởng phòng Cục Pháp chế và cải cách hành chính, tư pháp, Bộ Công An đề nghị việc thành lập Chi nhánh cần căn cứ vào đặc điểm địa bàn có phân trại tạm giam, tòa án nhân dân khu vực và viện kiểm sát nhân dân khu vực nhằm đảm bảo thuận lợi cho người thực hiện TGPL trong việc di chuyển đến các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn, nhằm kịp thời đáp ứng nhu cầu TGPL của người dân. Đối với việc mở rộng lĩnh vực trợ giúp pháp lý, các đại biểu cho rằng cần có đánh giá tác động chi tiết, toàn diện hơn nhằm bảo đảm tính khả thi của chính sách khi đưa vào thực tiễn.

Phát biểu tại cuộc họp, ông Vũ Tiến Dũng, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Nội vụ cho rằng một số nội dung trong dự thảo về đối tượng thụ hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý và lĩnh vực thực hiện trợ giúp pháp lý trong dự thảo Luật cần được cân nhắc kỹ lưỡng để bảo đảm tính khả thi và phù hợp với thực tế triển khai. Về vấn đề tổ chức Trung tâm, ông đề nghị đơn vị chủ trì soạn thảo cân nhắc quy định việc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh căn cứ nhu cầu, điều kiện thực tiễn tại địa phương quyết định số lượng Trung tâm trên địa bàn. Bởi hiện này Đảng ủy Chính phủ có Báo cáo số 04-BC/ĐU về sắp xếp đơn vị sự nghiệp công lập thuộc các Bộ, ngành, địa phương theo Công văn số 59-CV/BSĐ của Ban chỉ đạo Trung ương, theo đó định hướng “Đơn vị sự nghiệp thuộc Sở Tư pháp được sắp xếp theo hướng không quá 03 đơn vị sự nghiệp công lập cung ứng dịch vụ công thuộc lĩnh vực: (1) trợ giúp pháp lý; (2) công chứng; (3) đấu giá tài sản; giao 01 đơn vị phục vụ quản lý nhà nước (nếu có) và không tính các đơn vị tự bảo đam chi thường xuyên”, vì vậy, khi quy định về thành lập Trung tâm TGPLNN trong dự thảo Luật cần bám sát định hướng chung của Đảng và Nhà nước. Bên cạnh đó, ông Dũng cũng cho rằng việc quy định cộng tác viên trợ giúp pháp lý có thể thực hiện các hình thức vụ việc TGPL tương đương như như trợ giúp viên pháp lý (tư vấn pháp luật, đại diện ngoài tố tụng, tham gia tố tụng) là chưa phù hợp bởi hai lực lượng này có vị trí, vai trò và tiêu chuẩn chuyên môn khác nhau, do đó không thể đảm nhận cùng loại công việc.

Đồng quan điểm với ông Vũ Tiến Dũng, ông Lê Văn Duy, Phó Giám đốc Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước số 2 tỉnh Phú Thọ cho rằng cần cân nhắc về tiêu chuẩn để trở thành cộng tác viên trợ giúp pháp lý và hình thức trợ giúp viên pháp lý có thể thực hiện. Trợ giúp viên pháp lý là viên chức, được đào tạo nghề luật sư, phải trải qua quá trình tập sự, hàng năm được bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đặc biệt trong đặc biệt hoạt động tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL. Trong khi đó, cộng tác viên TGPL không có cùng điều kiện, tiêu chuẩn và trách nhiệm nghề nghiệp như trợ giúp viên pháp lý, nên không thể đảm nhận các công việc tương tự, nhất là trong những vụ việc yêu cầu kỹ năng chuyên môn cao hoặc sự tham gia trực tiếp tại phiên tòa. Do đó, cần có sự phân định rõ ràng về nhiệm vụ, phạm vi và trách nhiệm của trợ giúp viên TGPL và cộng tác viên TGPL để bảo đảm chất lượng hoạt động TGPL cũng như tính hợp lý trong quản lý, sử dụng đội ngũ này.
Phát biểu kết luận cuộc họp, ông Lê Vệ Quốc ghi nhận và đánh giá cao ý kiến trao đổi, thảo luận sôi nổi trên tinh thần thẳng thắn, cởi mở của các đại biểu. Trên cơ sở ý kiến của các thành viên Tổ soạn thảo, Cục trưởng Lê Vệ Quốc chỉ đạo thường trực Tổ soạn thảo tiếp tục chỉnh lý, sửa đổi, bổ sung để khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Trợ giúp pháp lý, đặc biệt cần nghiên cứu, đánh giá sâu sắc tác động của việc mở rộng diện người được trợ giúp pháp lý, mở rộng lĩnh vực trợ giúp pháp lý,…để đảm bảo các quy định pháp luật khả thi trên thực tiễn. Ông Lê Vệ Quốc nhấn mạnh, hồ sơ dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý phải là sản phẩm thể chế hóa quan điểm của Đảng trong công tác sắp xếp bộ máy nhà nước, nâng cao chất lượng dịch vụ sự nghiệp công, khắc phục được những bất cập, hạn chế trong công tác TGPL hiện nay..

Thuỳ Linh -  Kim Ngân
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý

---