Cải cách mạnh mẽ thủ tục, tạo hành lang pháp lý minh bạch, thông thoáng cho hoạt động đầu tư xây dựng

Sau hơn 10 năm thi hành, Luật Xây dựng năm 2014 và các văn bản hướng dẫn đã góp phần thiết lập kỷ cương, nâng cao chất lượng công trình và hiệu quả sử dụng vốn trong hoạt động đầu tư xây dựng. Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng bộc lộ nhiều tồn tại, bất cập, như thủ tục hành chính còn phức tạp, chồng chéo với quy định của các luật có liên quan; mô hình quản lý dự án thiếu linh hoạt; và chưa theo kịp yêu cầu chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo. Công tác phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước về xây dựng còn chưa thống nhất, trách nhiệm giữa Trung ương và địa phương ở một số nội dung chưa được phân định rõ ràng. Bên cạnh đó, hệ thống định mức, đơn giá xây dựng chưa thực sự phù hợp với cơ chế thị trường và yêu cầu hội nhập quốc tế.

Trên cơ sở đánh giá toàn diện những bất cập nêu trên, Bộ Xây dựng xác định cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Xây dựng năm 2014 nhằm bảo đảm sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật, cụ thể hóa đầy đủ chủ trương, quan điểm của Đảng và Nhà nước về cải cách thể chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý đầu tư xây dựng, đồng thời tạo thuận lợi tối đa cho người dân và doanh nghiệp. Dự thảo luật được xây dựng theo hướng đổi mới tư duy lập pháp, chuyển từ phương thức “quản lý chặt để kiểm soát” sang “quản lý linh hoạt để thúc đẩy phát triển”, bảo đảm sự thống nhất với Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư; Luật Đấu thầu và các văn bản pháp luật có liên quan.

Một trong những điểm mới quan trọng của dự thảo là đổi mới phương thức phân loại dự án đầu tư xây dựng. Theo đó, thay vì phân loại theo quy mô hay tính chất công trình, dự thảo chia dự án thành ba nhóm: dự án đầu tư công, dự án đối tác công tư và dự án đầu tư kinh doanh. Việc phân loại theo hình thức đầu tư giúp đơn giản hóa quy trình, thống nhất thủ tục và tránh chồng chéo giữa các luật chuyên ngành.

Bên cạnh đó, dự thảo đề xuất bãi bỏ 3 trong tổng số 8 nhóm thủ tục của Luật Xây dựng hiện hành, bao gồm thẩm định thiết kế xây dựng triển khai sau thiết kế cơ sở; cấp chứng chỉ năng lực hoạt động xây dựng cho tổ chức; và công nhận tổ chức xã hội - nghề nghiệp đủ điều kiện cấp chứng chỉ năng lực hoạt động xây dựng. Dự thảo cũng bãi bỏ toàn bộ điều kiện đầu tư kinh doanh thuộc 10 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện trong lĩnh vực xây dựng theo Luật Đầu tư, qua đó giảm đáng kể gánh nặng thủ tục và chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp.

Đối với quy trình chuẩn bị dự án, dự thảo đơn giản hóa đáng kể thủ tục lập và thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi. Theo đó, dự án đầu tư kinh doanh không bắt buộc phải lập Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi; đồng thời cho phép sử dụng thiết kế FEED hoặc thiết kế kỹ thuật thay cho thiết kế cơ sở, giúp chủ đầu tư chủ động hơn và rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án.

Về thẩm định thiết kế, thay vì qua nhiều bước như hiện nay, dự thảo quy định cơ quan nhà nước chỉ thực hiện kiểm soát một lần trong toàn bộ quá trình chuẩn bị và triển khai dự án. Các bước còn lại do chủ đầu tư tự thẩm định và chịu trách nhiệm, gắn với trách nhiệm pháp lý rõ ràng của tổ chức tư vấn thiết kế, tư vấn thẩm tra. Đây là sự chuyển đổi mạnh mẽ từ phương thức tiền kiểm sang hậu kiểm, tăng cường trách nhiệm, tính chuyên nghiệp và tính tự chủ của các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng.

Ngoài ra, dự thảo luật sửa đổi mô hình tổ chức quản lý dự án theo hướng tinh gọn, hiệu quả hơn bằng việc thay thế mô hình Ban quản lý dự án chuyên ngành, khu vực bằng mô hình Ban quản lý đầu tư xây dựng. Dự thảo cũng hoàn thiện các quy định liên quan đến quản lý chi phí và hợp đồng xây dựng, bảo đảm thống nhất với Luật Đấu thầu và Bộ luật Dân sự, đồng thời bổ sung quy định về bảo đảm thực hiện hợp đồng, xử lý tình huống bất khả kháng nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên tham gia và tăng cường tính minh bạch của hoạt động đầu tư xây dựng.

Với các nội dung sửa đổi toàn diện, Dự án Luật Xây dựng (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý thông thoáng, thuận lợi, thúc đẩy hoạt động đầu tư xây dựng, đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đóng góp tích cực vào mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trong thời gian tới.

Lê Diệu Linh – Nguyễn Anh Vũ
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý