Gỡ ‘nút thắt’, tạo đột phá cho đội ngũ viên chức: Dự thảo luật viên chức (sửa đổi) trình Quốc hội

Do đó, việc xây dựng Dự án Luật Viên chức (sửa đổi) là cần thiết, hướng tới mục tiêu đổi mới toàn diện tuyển dụng, sử dụng, quản lý viên chức theo vị trí việc làm, tạo cơ chế liên thông nguồn nhân lực giữa khu vực công và khu vực tư, thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời gắn quản lý viên chức với cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của đơn vị sự nghiệp công lập. Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) gồm 6 Chương, 43 Điều, giảm 19 Điều so với Luật hiện hành, theo nguyên tắc Luật chỉ quy định những vấn đề mang tính nguyên tắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, các nội dung khác giao Chính phủ quy định chi tiết.

Tư tưởng cốt lõi của Dự thảo Luật là thực hiện quản lý viên chức theo vị trí việc làm căn cứ vào hợp đồng làm việc. Vị trí việc làm được xác định là công việc gắn với chức vụ, chức danh viên chức trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của đơn vị sự nghiệp công lập. Dự thảo Luật quy định rõ 3 nhóm vị trí việc làm trong đơn vị sự nghiệp công lập: vị trí việc làm quản lý (chức vụ lãnh đạo, quản lý được bổ nhiệm), vị trí việc làm chuyên môn, nghiệp vụ (đáp ứng tiêu chuẩn, điều kiện của Bộ quản lý chuyên ngành) và vị trí việc làm hỗ trợ (gồm các vị trí việc làm dùng chung như tài chính, kế toán, tổ chức cán bộ, văn phòng, v.v., không bao gồm các vị trí phục vụ).

Dự thảo Luật đã lược bỏ các quy định về thi hoặc xét thăng hạng chức danh nghề nghiệp, đảm bảo việc quản lý, bố trí, sử dụng viên chức căn cứ trực tiếp vào yêu cầu của vị trí việc làm và năng lực thực tế. Thay đổi vị trí việc làm được thực hiện nếu viên chức đáp ứng đủ tiêu chuẩn, điều kiện của vị trí việc làm mới và đơn vị còn nhu cầu. Luật đã bổ sung nguyên tắc Thực hiện phân cấp, phân quyền, đảm bảo quyền tự chủ toàn diện của đơn vị sự nghiệp công lập gắn với trách nhiệm của người đứng đầu. Đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong quản lý viên chức, xây dựng hệ thống Cơ sở dữ liệu quốc gia về viên chức, và quản lý hồ sơ viên chức theo phương thức điện tử để đảm bảo công khai, minh bạch.

Bên cạnh đó, Luật sửa đổi thể hiện tư tưởng mở, linh hoạt trong thu hút và sử dụng nhân lực nhằm tạo sự liên thông nguồn nhân lực giữa khu vực công và khu vực tư. Việc tuyển dụng viên chức phải căn cứ vào nhu cầu thực tế của đơn vị sự nghiệp công lập, vị trí việc làm, quỹ tiền lương và nguồn thu hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập.

Tuyển dụng viên chức được thực hiện thông qua nhiều hình thức linh hoạt, bao gồm thi tuyển và xét tuyển (áp dụng cho sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, người dân tộc thiểu số, người học theo chế độ cử tuyển). Đặc biệt, đã bổ sung hình thức tiếp nhận không qua thi tuyển đối với các đối tượng có năng lực đặc biệt như chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng, người có kinh nghiệm phù hợp đang làm việc tại khu vực ngoài công lập, hoặc người đang ký hợp đồng làm công việc chuyên môn, nghiệp vụ tại đơn vị sự nghiệp công lập. Đối với công chức, viên chức có sẵn, thủ tục chuyển công tác sẽ được áp dụng nếu đáp ứng yêu cầu vị trí việc làm. Để tăng tính chủ động, thẩm quyền tuyển dụng được đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền cho các đơn vị sự nghiệp công lập tự quyết định phương thức tuyển dụng.

Bên cạnh đó, các quy định mới nhằm tối ưu hóa nguồn lực và chất lượng công việc. Dự thảo Luật đã bỏ quy định về chế độ tập sự, thay vào đó yêu cầu người được tuyển chọn phải đáp ứng ngay yêu cầu của vị trí việc làm. Đồng thời, các đơn vị sự nghiệp công lập được mở rộng khả năng ký hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ để thực hiện các nhiệm vụ quản lý, chuyên môn, nghiệp vụ hoặc hỗ trợ. Đối tượng ký hợp đồng rất đa dạng, bao gồm chuyên gia, nhà khoa học, người có kinh nghiệm, trình độ cao là người Việt Nam (trong và ngoài nước) và người nước ngoài có kinh nghiệm, trình độ cao đang sinh sống tại Việt Nam.

Dự thảo Luật còn mở rộng đáng kể quyền của viên chức, đặc biệt trong hoạt động nghề nghiệp và kinh doanh, đồng thời siết chặt kỷ luật và trách nhiệm:

Dự thảo Luật mở rộng đáng kể quyền hoạt động nghề nghiệp và kinh doanh của viên chức, cho phép họ ký hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ với cơ quan, tổ chức, đơn vị khác nếu việc này không trái với hợp đồng làm việc hiện tại và pháp luật không cấm. Đặc biệt, viên chức làm việc tại các đơn vị sự nghiệp khoa học và công nghệ công lập hoặc cơ sở giáo dục đại học công lập được tăng cường quyền lợi, bao gồm quyền tham gia góp vốn, quản lý, điều hành doanh nghiệp do đơn vị thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, và được cử đi làm việc tại các đơn vị khác trong thời gian nhất định. Viên chức sẽ được hưởng tiền lương, tiền thưởng và các khoản thu nhập khác trên cơ sở kết quả và hiệu quả công việc theo vị trí đảm nhiệm, tuy nhiên, họ chỉ được ký kết hợp đồng làm việc với một đơn vị sự nghiệp công lập duy nhất và chịu sự quản lý của đơn vị đó.

Dự thảo Luật bổ sung cơ chế bảo vệ viên chức dám nghĩ, dám làm nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo. Theo đó, viên chức sẽ được xem xét loại trừ, miễn, hoặc giảm trách nhiệm nếu gây ra thiệt hại trong hai trường hợp: thứ nhất, do lý do khách quan (thực hiện đúng thẩm quyền, trình tự, thủ tục và không vụ lợi); hoặc thứ hai, khi thực hiện đề xuất đổi mới, sáng tạo đã được cơ quan có thẩm quyền cho phép, với điều kiện động cơ trong sáng và vì lợi ích chung.

Về nghĩa vụ và trách nhiệm giải trình, viên chức quản lý được yêu cầu phải thường xuyên rà soát, chuẩn hóa quy trình nội bộ nhằm cắt giảm tối đa các thủ tục hành chính và chịu trách nhiệm về việc giải quyết thủ tục hành chính của đơn vị mình. Ngoài ra, tất cả viên chức đều có nghĩa vụ tu dưỡng, rèn luyện đạo đức nghề nghiệp và nghiêm túc thực hiện quy tắc ứng xử được quy định.

Việc đánh giá gắn với hiệu quả công việc đối với viên chức phải được thực hiện dựa trên các nguyên tắc dân chủ, công khai, công bằng, minh bạch, khách quan, xuyên suốt, liên tục và đa chiều. Nội dung đánh giá cần được định lượng rõ ràng thông qua các tiêu chí cụ thể gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ theo từng vị trí việc làm. Kết quả đánh giá này có vai trò then chốt, được sử dụng làm căn cứ cho các quyết định về đào tạo, bổ nhiệm, chế độ tiền lương, thưởng, cũng như để xem xét, bố trí viên chức vào vị trí việc làm phù hợp hơn ở trình độ thấp hơn hoặc tiến hành cho thôi việc đối với những trường hợp không hoàn thành nhiệm vụ.

Dự thảo Luật đã thống nhất quy định về thời hiệu xử lý kỷ luật đối với viên chức: 05 năm đối với hành vi vi phạm đến mức phải kỷ luật khiển trách và 10 năm đối với các hành vi vi phạm khác. Viên chức bị Tòa án kết án phạt tù mà không được hưởng án treo hoặc bị kết án về tội phạm tham nhũng thì đương nhiên bị buộc thôi việc. Viên chức bị kỷ luật cách chức do tham nhũng thì không được bổ nhiệm vào vị trí viên chức quản lý.

Việc ban hành Dự án Luật Viên chức (sửa đổi) là một bước đi chiến lược, tạo nền tảng vững chắc để xây dựng đội ngũ viên chức có chất lượng, năng lực, đạo đức nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội và thúc đẩy tự chủ, hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập trong bối cảnh mới.