Hòa giải là “một thiết chế mềm” nhưng có sức mạnh lớn trong gìn giữ ổn định xã hội

Tọa đàm được tổ chức với sự tham dự của đại diện Sở Tư pháp các tỉnh, thành phía Nam, chuyên gia, nhà khoa học, đại diện Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, hòa giải viên cơ sở và lãnh đạo UBND cấp xã trên địa bàn nhằm trao đổi thông tin phục vụ công tác xây dựng pháp luật triển khai các nhiệm vụ được giao tại Quyết định số 1133/QĐ-BTP và 1717/QĐ-BTP của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia năm 2025.

Phát biểu khai mạc, bà Ngô Quỳnh Hoa - Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, chủ trì Tọa đàm cho biết: sau hơn 12 năm thi hành, Luật Hòa giải ở cơ sở đã góp phần quan trọng gìn giữ đoàn kết cộng đồng và giải quyết nhiều mâu thuẫn ngay từ cơ sở. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy còn nhiều bất cập về phạm vi hòa giải, chất lượng hòa giải viên, mô hình tổ chức và yêu cầu chuyển đổi số trong quản lý nhà nước.
Theo Phó Cục trưởng, việc sửa đổi Luật phải thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng về hoàn thiện thể chế, thúc đẩy giải quyết tranh chấp ngoài tố tụng, đồng thời khắc phục những khoảng trống pháp lý được chỉ ra từ tổng kết thi hành luật. Bà đề nghị đại biểu thảo luận thẳng thắn, tập trung vào tính khả thi của từng nhóm chính sách.

Sáu định hướng chính sách lớn của Luật Hòa giải ở cơ sở (sửa đổi)

Một là, mở rộng phạm vi hòa giải. Thực tiễn phát sinh các mâu thuẫn đa dạng, vượt ra khỏi phạm vi dân cư truyền thống. Do đó, dự thảo đề xuất mở rộng phạm vi hòa giải đối với mâu thuẫn giữa cá nhân, hộ gia đình, doanh nghiệp, thương nhân và người nước ngoài. Đây là bước đi quan trọng giúp giải quyết mâu thuẫn linh hoạt, nhân văn và giảm tải cho hệ thống tố tụng.

Hai là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực hòa giải. Các ý kiến nhấn mạnh hiện đội ngũ hòa giải viên còn thiếu chuyên nghiệp, trong khi vụ việc ngày càng phức tạp. Dự thảo đề xuất mở rộng thành phần hòa giải viên (luật sư, luật gia, người từng công tác pháp luật, công an xã...) và cải thiện chế độ hỗ trợ như bảo hiểm xã hội tự nguyện, kinh phí mời chuyên gia, quy định rõ quyền và nghĩa vụ hòa giải viên.

Ba là, quy định rõ trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hỗ trợ hòa giải. Dự thảo bổ sung trách nhiệm của Tòa án trong công nhận hòa giải thành và tập huấn nghiệp vụ; trách nhiệm của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng tại các địa bàn đặc thù; vai trò của UBND cấp xã trong quản lý tổ hòa giải. Điều này sẽ giúp tăng tính chuyên nghiệp và đồng bộ trong phối hợp liên ngành.

Bốn là, đa dạng hóa mô hình tổ chức tổ hòa giải. Ngoài mô hình thôn, tổ dân phố như hiện nay, dự thảo mở rộng tổ hòa giải tại cơ quan, tổ chức, trường học, doanh nghiệp. Cơ chế lựa chọn hòa giải viên cũng linh hoạt hơn: người am hiểu pháp luật có thể được chỉ định, người có uy tín được bầu chọn.

Năm là, đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động hòa giải. Các đề xuất như biên bản điện tử, chữ ký số, phần mềm thống nhất, cơ sở dữ liệu toàn quốc, thủ tục hòa giải trực tuyến nhận được sự đồng thuận cao. Đây là giải pháp quan trọng giúp minh bạch, tiết kiệm chi phí và giảm gánh nặng báo cáo cho cơ sở.

Sáu là, hoàn thiện chính sách về giá trị pháp lý của kết quả hòa giải thành. Dự thảo bổ sung quy định về giá trị pháp lý của biên bản hòa giải thành và cơ chế công nhận của Tòa án nhằm bảo đảm quyền lợi các bên và tăng tính ràng buộc của kết quả hòa giải.

“Một thiết chế mềm nhưng có sức mạnh lớn”

Tại Tọa đàm, PGS.TS Nguyễn Tất Viễn - nguyên Vụ trưởng Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật đánh giá cao định hướng sửa đổi luật, đặc biệt là mở rộng phạm vi hòa giải và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin. Theo ông, hòa giải là “một thiết chế mềm nhưng có sức mạnh lớn”, góp phần quan trọng vào ổn định xã hội. Ông kiến nghị chú trọng nâng cao chất lượng hòa giải viên cả về kiến thức pháp luật và kỹ năng giao tiếp, thuyết phục, quản lý hồ sơ.
Đại diện TP. Hồ Chí Minh, bà Trần Thị Hồng Hạnh - Phó Giám đốc Sở Tư pháp chia sẻ rằng thành phố đang phải xử lý nhiều vụ việc phức tạp, nhất là đất đai và dân sự thương mại. Việc mở rộng mô hình tổ hòa giải đến doanh nghiệp, trường học, cơ quan… là hết sức cần thiết. Bà nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết về hạ tầng số: phần mềm thống nhất, cơ sở dữ liệu điện tử, biên bản số... nhằm hỗ trợ chính quyền cơ sở trong theo dõi và tổng hợp dữ liệu.

Đại biểu các tỉnh, thành phía Nam cũng nêu nhiều khó khăn như hạn chế kinh phí hỗ trợ hòa giải viên, hồ sơ sổ sách thủ công, thiếu cơ chế chuyển tuyến vụ việc vượt khả năng chuyên môn. Các đại biểu đề nghị Bộ Tư pháp tiếp tục hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, thống nhất biểu mẫu và tăng cường bồi dưỡng trực tiếp.

Kết luận Tọa đàm, bà Ngô Quỳnh Hoa trân trọng ghi nhận những ý kiến sâu sắc, thiết thực của các đại biểu. Bà khẳng định Cục Phổ biến, Giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý sẽ tiếp thu đầy đủ, nghiên cứu kỹ lưỡng để hoàn thiện dự thảo Luật, bảo đảm phù hợp thực tiễn, thống nhất với hệ thống pháp luật và khả thi khi triển khai.

Phó Cục trưởng nhấn mạnh mục tiêu của lần sửa đổi là xây dựng một thiết chế hòa giải hiện đại, chuyên nghiệp, nhân văn, phát huy vai trò tự quản của cộng đồng, góp phần giảm tải tố tụng và nâng cao hiệu quả giải quyết mâu thuẫn ngay từ cơ sở. Bà mong muốn các cơ quan, tổ chức tiếp tục đồng hành và phản ánh kịp thời những vướng mắc để hoàn thiện dự thảo Luật với chất lượng cao nhất trước khi trình cấp có thẩm quyền.