Tọa đàm trao đổi các giải pháp tiếp tục duy trì và phát huy công tác hòa giải ở cơ sở - truyền thống văn hóa pháp lý trong đời sống xã hội

Phát biểu tại Tọa đàm, ông Nguyễn Duy Lãm, nguyên Vụ trưởng Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật khẳng định trong xã hội Việt Nam trước đây cũng như hiện nay, hòa giải được xem như một trong những phương thức giải quyết hiệu quả các tranh chấp, mâu thuẫn, xích mích nhỏ trong cộng đồng dân cư. Với vai trò là định chế xã hội mang tính phổ quát, hòa giải đã thấm sâu vào đời sống của nhân dân, chi phối và tác động đến nhiều lĩnh vực hoạt động của xã hội và Nhà nước, góp phần quan trọng vào quá trình vận động và phát triển của xã hội Việt Nam, dần dần trở thành nét truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa Việt. Đây là hình thức giải quyết linh hoạt, mềm dẻo, đơn giản, tiện lợi, tiết kiệm và hiệu quả.

Để đáp ứng yêu cầu của bối cảnh mới, ông Lãm đề xuất cần mở rộng phạm vi hòa giải, xây dựng thêm các mô hình hòa giải là hợp lý, đề xuất thêm xây dựng mô hình “Trung tâm hòa giải cộng đồng”. Như vậy, người dân, doanh nghiệp có điều kiện lựa chọn thêm cơ chế giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp. Đặc biệt trong bối cảnh kinh tế - xã hội hiện nay và sắp tới, việc đa dạng mô hình hòa giải ở cơ sở là cần thiết, không chỉ thành lập Tổ hòa giải ở cơ sở mà có thể thành lập mô hình hòa giải khác của tổ chức xã hội (ví dụ: Hội Luật gia có Ban Hòa giải). Về cơ bản, ông thống nhất cao với 06 chính sách của Luật Hoà giải ở cơ sở (sửa đổi) tập trung vào các nội dung về: (i) Điều chỉnh phạm vi hòa giải ở cơ sở; (ii) Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; xác định cụ thể quyền và nghĩa vụ của người tham gia công tác hòa giải ở cơ sở; bổ sung chế độ đãi ngộ đội ngũ hoà giải viên; (iii) Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hỗ trợ tham gia công tác hoà giải; (iv) Cơ cấu tổ chức tổ hòa giải; (v) Ứng dụng công nghệ thông tin và đơn giản hóa thủ tục hành chính trong công tác hòa giải ở cơ sở; (vi) Xác định giá trị pháp lý của kết quả hoà giải thành.

Đồng tình với quan điểm trên, ông Uông Ngọc Thuẩn, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật cho rằng trong dự án Luật Hòa giải ở cơ sở cần thuyết minh sự cần thiết, lịch sử của thiết chế này và khẳng định hòa giải ở cơ sở là cơ chế giải quyết tranh chấp; vai trò của hòa giải ở cơ sở là không thể thiếu trong đời sống xã hội. Thời gian tới, quan điểm chủ trương, chính sách về hòa giải ở cơ sở cần phải được điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung, đổi mới bảo đảm phù hợp với tình hình, đáp ứng nhu cầu, đòi hỏi của thực tế. Hòa giải ở cơ sở sẽ tiếp tục được duy trì, phát triển, bổ sung và đổi mới nâng lên một tầm cao mới, đây là xu thế, là nhu cầu khách quan, bức thiết của đời sống.

Ông Uông Ngọc Thuẩn cũng cho rằng cần quy định hòa giải ở cơ sở là bắt buộc trước khi đưa vụ việc ra cơ quan nhà nước hoặc Tòa án nhằm giảm tải khối lượng công việc cho chính quyền và tranh chấp được giải quyết ngay tại cơ sở sẽ giúp xây dựng khối đoàn kết trong cộng đồng dân cư. Ông cũng đã chỉ ra nhiều cách thức để phát huy giá trị (hiệu lực) của thỏa thuận hòa giải thành có giá trị bắt buộc đối với các bên trên cơ sở quy định rõ trách nhiệm của các bên như: Hòa giải viên có trách nhiệm lập Biên bản hòa giải thành, theo dõi, đôn đốc thực hiện; trách nhiệm của các bên tranh chấp phải tự giác thực hiện thỏa thuận, nếu không có thể phải bị cưỡng chế; trách nhiệm của Tòa án nhân dân công nhận kết quả hòa giải thành; trách nhiệm của các cơ quan khác có liên quan theo dõi, đôn đốc, giám sát thực hiện kết quả hòa giải thành…

Theo bà Nguyễn Thị Kim Thoa, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính đề nghị cần bổ sung vào dự thảo hồ sơ về kinh nghiệm quốc tế tương tự công tác hòa giải ở nước ta. Kết quả hòa giải ở cơ sở sẽ không có bên thắng, bên thua, mà cả hai bên đều thắng (win – win). Hòa giải, trong đó có hòa giải ở cơ sở cần được coi là phương thức ưu tiên khi giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn; điều này phù hợp với tinh thần và nội dung Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới đã chỉ rõ: “Kết hợp các phương thức phi tố tụng tư pháp với các phương thức tố tụng tư pháp; có giải pháp khuyến khích, phát triển các thiết chế giải quyết tranh chấp ngoài toà án…”.

Phát biểu kết luận Tọa đàm, Ông Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý khẳng định vai trò, vị trí quan trọng của hòa giải ở cơ sở góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý xã hội nói chung, trong việc giải quyết các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật dựa trên cơ sở bảo đảm quyền tự định đoạt của các bên. Điều này đã được khẳng định và thể hiện rất rõ khi quy định “tôn trọng sự tự nguyện của các bên; không bắt buộc, áp đặt các bên trong hòa giải ở cơ sở” là nguyên tắc đầu tiên trong các nguyên tắc về tổ chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở. Cho dù kinh tế, xã hội phát triển triển đến mức nào thì hòa giải, với hình ảnh là nét truyền thống văn hóa pháp lý của dân tộc cần tiếp tục được bảo tồn trong đời sống cộng đồng.

Hòa giải, trong đó có hòa giải ở cơ sở cần được coi là phương thức ưu tiên khi giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn. Hòa giải ở cơ sở cần được thực hiện với sự kế thừa truyền thống pháp lý tốt đẹp của dân tộc trong điều kiện mới. Thực tiễn giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn hiện nay cho thấy, một xã hội phát triển bền vững thì nhất thiết phải có sự tham gia và tác động cùng chiều của nhiều loại thể chế khác nhau. Phương thức giải quyết các tranh chấp, mâu thuẫn và xung đột trong xã hội thông qua con đường hòa giải có chiều hướng trở thành xu thế của thời đại. Do vậy, cần hoàn thiện chế định hòa giải ở cơ sở phù hợp với bản sắc văn hóa dân tộc. Việc ban hành Luật Hòa giải ở cơ sở (sửa đổi) nhằm tiếp tục thể chế hoá chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về khuyến khích, phát triển các thiết chế giải quyết tranh chấp ngoài toà án, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số; kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, bất cập trong các quy định của Luật Hoà giải ở cơ sở năm 2013, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, toàn diện và thống nhất nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động hoà giải ở cơ sở, công tác quản lý nhà nước về hoà giải ở cơ sở, góp phần thiết thực vào phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam./.

Đinh Thị Ánh Hồng
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý