_20211114171230.png)
Hòa giải ở cơ sở cho người chưa thành niên vi phạm pháp luật
Pháp luật Việt Nam những năm qua đã có nhiều chính sách ưu tiên, quan tâm đến việc xử lý người chưa thành niên vi phạm pháp luật bởi người chưa thành niên là người còn hạn chế về nhận thức, dễ bị ảnh hưởng và sai lầm, nhưng cũng dễ giáo dục, đào tạo để trở thành công dân có ích. Do đó, đối với đối tượng này việc xử lý, giải quyết vụ việc đều hướng đến mục đích giáo dục người chưa thành niên sửa chữa sai lầm và giảm thiểu tác động tiêu cực của các biện pháp tư pháp đối với người chưa thành niên nhằm bảo vệ lợi ích tốt nhất cho người dưới 18 tuổi. Pháp luật Việt Nam đã có những quy định cho phép chuyển hướng xử lý những người vi phạm pháp luật hành chính hoặc hình sự sang xử lý bằng các biện pháp không chính thức, thay vì áp dụng chế tài hành chính hay hình sự là những biện pháp xử lý chính thức, một trong số các biện pháp đó là hòa giải ở cơ sở. Thông qua biện pháp hòa giải ở cơ sở, người chưa thành niên có thể được đề nghị miễn trách nhiệm hình sự, trách nhiệm hành chính.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam: Hòa giải ở cơ sở là một phương thức giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn ngoài tòa án thông qua sự tham gia của hòa giải viên, giúp các bên tự nguyện giải quyết bất đồng trên tinh thần tự nguyện và thỏa thuận. Hoạt động này nhằm giải quyết các mâu thuẫn, tranh chấp nhỏ trong cộng đồng dân cư, góp phần giữ gìn đoàn kết nội bộ và bảo đảm trật tự an toàn xã hội.
Việc tổ chức thực hiện hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm phạm pháp luật đã được ghi nhận tại một số văn bản quy phạm pháp luật, tuy nhiên chưa có những hướng dẫn cụ thể cho hòa giải viên khi tiến hành tổ chức hòa giải ở cơ sở đối với đối tượng này. Với mục đích bảo vệ tốt nhất quyền lợi của người dưới 18 tuổi, giáo dục người chưa thành niên phạm tội giúp họ nhận ra lỗi lầm và sửa chữa sai lầm, từ đó phát triển lành mạnh, tái hòa nhập cộng đồng; giảm thiểu các tác động tiêu cực, hạn chế những tổn thương tâm lý cho người chưa thành niên, đảm bảo đối tượng này không bị tác động xấu và có tâm lý ổn định, thúc đẩy phục hồi cả về tinh thần và sức khỏe cho người chưa thành niên, trong khuôn khổ Dự án “Tăng cường tư pháp cho người chưa thành niên tại Việt Nam giai đoạn 2022–2026” giai đoạn 2022-2026, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đã tài trợ Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (PB&TG) xây dựng Tài liệu “Hướng dẫn quy trình hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật” năm 2024. Tài liệu được ban hành nhằm cung cấp cho hòa giải viên ở cơ sở kỹ năng, cách thức tiến hành hòa giải các vụ việc do người chưa thành niên vi phạm pháp luật thực hiện một cách có hiệu quả và phù hợp với đặc điểm của người chưa thành niên.
Để thúc đẩy áp dụng biện pháp hoà giải ở cơ sở vào giải quyết các trường hợp người chưa thành niên vi phạm pháp luật thực hiện theo quy định pháp luật và đúng chủ trương của Nhà nước, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đã phối hợp với UNICEF tổ chức một số hoạt động: Năm 2023, tổ chức Tọa đàm trực tuyến về kinh nghiệm quốc tế và thảo luận các nội dung dự kiến của Tài liệu với sự tham dự của chuyên gia quốc tế - Bà Shelly Casey; năm 2024 biên soạn tài liệu và tổ chức lớp tập huấn Tài liệu cho đội ngũ giảng viên nguồn, đội ngũ tập huấn viên cấp tỉnh về hoà giải ở cơ sở tại Hà Nội cho các đại biểu miền Bắc. Theo kế hoạch, trong quý IV năm 2025, Cục tiếp tục phối hợp với UNICEF tại Việt Nam tổ chức lớp tập huấn cho các đại biểu miền Nam (TOT) về cách thức sử dụng bộ tài liệu "Hướng dẫn quy trình hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật" nhằm xây dựng một đội ngũ giảng viên nòng cốt có chất lượng, qua đó nâng cao năng lực cho các hòa giải viên trong việc tổ chức hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật.
Dự kiến mời 30 giảng viên nguồn, là các cán bộ, công chức phụ trách công tác hòa giải ở cơ sở tại 08 tỉnh miền Nam: Đồng Nai, Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang, Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Vĩnh Long… tham gia lớp tập huấn đểrang bị kiến thức, kỹ năng và năng lực cần thiết cho hòa giải viên ở cơ sở khi tiến hành hòa giải các trường hợp người chưa thành niên vi phạm pháp luật.
Nội dung buổi tập huấn sẽ tập trung vào các nội dung: (i) Các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên vi phạm pháp luật được hòa giải ở cơ sở, qua đó xác định các điều kiện và các trường hợp áp dụng hòa giải ở cơ sở trong trường hợp người chưa thành niên vi phạm pháp luật; (ii) Hòa giải thân thiện với người chưa thành niên: hòa giải viên sẽ hiểu được tại sao cần có cách tiếp cận chuyên biệt khi tiến hành hòa giải ở cơ sở các trường hợp vi phạm pháp luật của người chưa thành niên và những hiểu biết về sự phát triển của người sắp thành niên và các hành vi vi phạm thường gặp ở người chưa thành niên, hiểu đúng về tư pháp phục hồi và lợi ích của việc hòa giải theo hướng tư pháp phục hồi; (iii) Các mục tiêu và nguyên tắc hòa giải các vụ việc liên quan đến vi phạm pháp luật của người chưa thành niên; (iv) Kỹ năng thiết yếu đối với hòa giải viên ở cơ sở khi làm việc với người chưa thành niên vi phạm pháp luật; (v) Các bước chuẩn bị cho buổi hòa giải ở cơ sở; (vi) Quy trình tiến hành buổi hòa giải vụ việc có người chưa thành niên vi phạm pháp luật.
Theo Kế hoạch, lớp tập huấn sử dụng phương pháp giảng dạy tích cực, kết hợp thảo luận nhóm, phân tích tình huống, làm bài tập và thuyết giảng. Để lớp tập huấn mang lại hiệu quả cao, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đã thống nhất với Unicef Việt Nam lựa chọn địa phương có tỷ lệ người chưa thành niên vi phạm pháp luật cao hơn các tỉnh, thành phố khác trong khu vực, nhằm tạo điều kiện cho địa phương có giải pháp khắc phục tình trạng người chưa thành niên vi phạm pháp luật. Theo đó, dự kiến lựa chọn Đồng Nai là địa điểm tổ chức khóa tập huấn cho các tỉnh ở khu vực miền Nam (tỷ lệ người chưa thành niên vi phạm pháp luật trên địa bàn tỉnh Đồng Nai cao thứ 4 (chiếm tỷ lệ) 3,09% so với cả nước[1]).
Việc tổ chức thực hiện hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm phạm pháp luật đã được ghi nhận tại một số văn bản quy phạm pháp luật, tuy nhiên chưa có những hướng dẫn cụ thể cho hòa giải viên khi tiến hành tổ chức hòa giải ở cơ sở đối với đối tượng này. Với mục đích bảo vệ tốt nhất quyền lợi của người dưới 18 tuổi, giáo dục người chưa thành niên phạm tội giúp họ nhận ra lỗi lầm và sửa chữa sai lầm, từ đó phát triển lành mạnh, tái hòa nhập cộng đồng; giảm thiểu các tác động tiêu cực, hạn chế những tổn thương tâm lý cho người chưa thành niên, đảm bảo đối tượng này không bị tác động xấu và có tâm lý ổn định, thúc đẩy phục hồi cả về tinh thần và sức khỏe cho người chưa thành niên, trong khuôn khổ Dự án “Tăng cường tư pháp cho người chưa thành niên tại Việt Nam giai đoạn 2022–2026” giai đoạn 2022-2026, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đã tài trợ Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (PB&TG) xây dựng Tài liệu “Hướng dẫn quy trình hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật” năm 2024. Tài liệu được ban hành nhằm cung cấp cho hòa giải viên ở cơ sở kỹ năng, cách thức tiến hành hòa giải các vụ việc do người chưa thành niên vi phạm pháp luật thực hiện một cách có hiệu quả và phù hợp với đặc điểm của người chưa thành niên.
Để thúc đẩy áp dụng biện pháp hoà giải ở cơ sở vào giải quyết các trường hợp người chưa thành niên vi phạm pháp luật thực hiện theo quy định pháp luật và đúng chủ trương của Nhà nước, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đã phối hợp với UNICEF tổ chức một số hoạt động: Năm 2023, tổ chức Tọa đàm trực tuyến về kinh nghiệm quốc tế và thảo luận các nội dung dự kiến của Tài liệu với sự tham dự của chuyên gia quốc tế - Bà Shelly Casey; năm 2024 biên soạn tài liệu và tổ chức lớp tập huấn Tài liệu cho đội ngũ giảng viên nguồn, đội ngũ tập huấn viên cấp tỉnh về hoà giải ở cơ sở tại Hà Nội cho các đại biểu miền Bắc. Theo kế hoạch, trong quý IV năm 2025, Cục tiếp tục phối hợp với UNICEF tại Việt Nam tổ chức lớp tập huấn cho các đại biểu miền Nam (TOT) về cách thức sử dụng bộ tài liệu "Hướng dẫn quy trình hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật" nhằm xây dựng một đội ngũ giảng viên nòng cốt có chất lượng, qua đó nâng cao năng lực cho các hòa giải viên trong việc tổ chức hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật.
Dự kiến mời 30 giảng viên nguồn, là các cán bộ, công chức phụ trách công tác hòa giải ở cơ sở tại 08 tỉnh miền Nam: Đồng Nai, Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang, Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Vĩnh Long… tham gia lớp tập huấn đểrang bị kiến thức, kỹ năng và năng lực cần thiết cho hòa giải viên ở cơ sở khi tiến hành hòa giải các trường hợp người chưa thành niên vi phạm pháp luật.
Nội dung buổi tập huấn sẽ tập trung vào các nội dung: (i) Các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên vi phạm pháp luật được hòa giải ở cơ sở, qua đó xác định các điều kiện và các trường hợp áp dụng hòa giải ở cơ sở trong trường hợp người chưa thành niên vi phạm pháp luật; (ii) Hòa giải thân thiện với người chưa thành niên: hòa giải viên sẽ hiểu được tại sao cần có cách tiếp cận chuyên biệt khi tiến hành hòa giải ở cơ sở các trường hợp vi phạm pháp luật của người chưa thành niên và những hiểu biết về sự phát triển của người sắp thành niên và các hành vi vi phạm thường gặp ở người chưa thành niên, hiểu đúng về tư pháp phục hồi và lợi ích của việc hòa giải theo hướng tư pháp phục hồi; (iii) Các mục tiêu và nguyên tắc hòa giải các vụ việc liên quan đến vi phạm pháp luật của người chưa thành niên; (iv) Kỹ năng thiết yếu đối với hòa giải viên ở cơ sở khi làm việc với người chưa thành niên vi phạm pháp luật; (v) Các bước chuẩn bị cho buổi hòa giải ở cơ sở; (vi) Quy trình tiến hành buổi hòa giải vụ việc có người chưa thành niên vi phạm pháp luật.
Theo Kế hoạch, lớp tập huấn sử dụng phương pháp giảng dạy tích cực, kết hợp thảo luận nhóm, phân tích tình huống, làm bài tập và thuyết giảng. Để lớp tập huấn mang lại hiệu quả cao, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đã thống nhất với Unicef Việt Nam lựa chọn địa phương có tỷ lệ người chưa thành niên vi phạm pháp luật cao hơn các tỉnh, thành phố khác trong khu vực, nhằm tạo điều kiện cho địa phương có giải pháp khắc phục tình trạng người chưa thành niên vi phạm pháp luật. Theo đó, dự kiến lựa chọn Đồng Nai là địa điểm tổ chức khóa tập huấn cho các tỉnh ở khu vực miền Nam (tỷ lệ người chưa thành niên vi phạm pháp luật trên địa bàn tỉnh Đồng Nai cao thứ 4 (chiếm tỷ lệ) 3,09% so với cả nước[1]).
Đinh Quỳnh Mây
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
[1] Số liệu thống kê tại Báo cáo tình hình người dưới 18 tuổi là bị can, bị cáo, bị hại trong các vụ án hình sự tại Việt Nam năm 2022 của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Unicef (NXB Lao động năm 2024)