Từ 2026: Ngân sách trung ương sẽ hỗ trợ để thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng có tính chất phức tạp hoặc điển hình có liên quan đến ma túy

Theo số liệu thống kê, trong 10 năm qua (từ năm 2013 đến năm 2024), toàn quốc đã thực hiện được 795.923 vụ việc TGPL cho 795.923 lượt người được TGPL, trong đó có 182.449 vụ việc TGPL tham gia tố tụng. Riêng 04 năm (từ năm 2021 đến năm 2024), toàn quốc đã thực hiện 122.317 vụ việc TGPL, trong đó có 85.445 vụ việc TGPL tham gia tố tụng trong lĩnh vực pháp luật hình sự. Nhiều vụ việc TGPL tham gia tố tụng do người thực hiện TGPL thực hiện thành công, hiệu quả giúp người vi phạm pháp luật liên quan đến ma tuý, người nghiện ma túy, người sử dụng ma túy và sau cai nghiện ma túy thuộc diện được TGPL được tuyên mức án nhẹ hơn hoặc chuyển đổi tội danh hay thay đổi khung hình phạt thấp hơn hoặc thắng kiện trong các vụ việc dân sự giúp họ bảo vệ được tài sản, tái hoà nhập cộng đồng, yên tâm làm ăn kinh tế hoặc xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên, qua đó bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ. Tuy nhiên, số lượng vụ việc TGPL nhất là vụ việc TGPL tham gia tố tụng so với số lượng vụ việc tố tụng được Tòa án nhân dân các cấp xét xử còn chiếm tỷ lệ thấp  (năm 2022 chiếm 3.39%; năm 2023 chiếm 4.09%; năm 2024 chiếm 4,68%), số lượng người thuộc diện TGPL trong vụ việc có liên quan đến ma túy biết và sử dụng dịch vụ TGPL để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình còn thấp... Thực tiễn cho thấy kinh phí cho vụ việc TGPL, nhất là vụ việc tham gia tố tụng, trong đó có vụ việc về ma tuý của các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước ở các tỉnh chưa tự cân đối được ngân sách còn hạn chế nên một số Trung tâm gặp khó khăn để chi trả cho vụ việc này.

Kết quả khảo sát cho thấy, tại một số tỉnh biên giới miền núi, số vụ việc TGPL liên quan đến ma tuý chiếm hơn 50% số vụ việc của Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước như: Điện Biên năm 2022 có 579/906 vụ việc, chiếm tỷ lệ 63,9%, năm 2023 có 494/811 vụ việc, chiếm tỷ lệ 60,9%; tỷ lệ này ở Sơn La năm 2022 là 60,9%, năm 2023 là 59,5%... .

Ngoài ra, đã khảo sát trực tiếp tại huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái cho cán bộ cấp thôn, cán bộ chi hội đoàn thể, người có uy tín trong cộng đồng. Theo đó, 38% người được hỏi chọn đáp án có biết về tình trạng nghiện ma túy, người vi phạm pháp luật liên quan đến ma túy trên địa bàn và theo đánh giá của người tham gia khảo sát thì độ tuổi người nghiện ma túy, người sử dụng ma túy, người vi phạm pháp luật liên quan đến ma tuý trên địa bàn khảo sát là người trên 18 tuổi (gần 60%). Để đánh giá khả năng về vấn đề nhận thức và nhu cầu được TGPL, hơn 80% người được khảo sát lựa chọn người nghiện ma tuý khi đối mặt với những vấn đến liên quan tới pháp luật và gia đình của họ có nhu cầu được giúp đỡ, hỗ trợ pháp luật và đặc biệt là được trợ giúp pháp lý miễn phí. Trong khi đó, hầu hết người được hỏi chưa được biết hoặc biết chưa đầy đủ cũng như chưa được truyền thông, giới thiệu, tập huấn riêng về hoạt động TGPL trong vụ án, vụ việc liên quan đến ma túy. 

Chính vì vây, ngày 08/9/2025, Bộ trưởng Bộ Công an đã ban hành Quyết định số 7619/QĐ-BCA phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030, trong đó Bộ Tư pháp là Cơ quan chủ trì triển khai Dự án thành phần số 08 “Nâng cao khả năng tiếp cận, thụ hưởng về dịch vụ trợ giúp pháp lý chất lượng và giáo dục pháp luật trong phòng, chống ma tuý”. Theo đó, có nội dung ngân sách Trung ương hỗ trợ cho các tỉnh chưa tự cân đối được ngân sách để thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng có tính chất phức tạp hoặc điển hình có liên quan đến ma túy cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý của các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước. Mục tiêu của Dự án 8 là nhằm bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý, tăng cường khả năng tiếp cận, thụ hưởng cho người vi phạm pháp luật liên quan đến ma tuý, người sử dụng trái phép chất ma tuý, người nghiện ma túy và sau cai nghiện ma túy thuộc diện được trợ giúp pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ khi có tranh chấp, vướng mắc pháp luật liên quan đến phòng, chống ma tuý. Trong đó có mục tiêu đến năm 2030, phấn đấu trợ giúp pháp lý cho 100% số người vi phạm pháp luật liên quan đến ma túy, người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy và người sau cai nghiện ma túy thuộc diện được trợ giúp pháp lý khi có yêu cầu; 95% các vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng phức tạp, điển hình về ma túy được thực hiện.

Để triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030, ngày 07/11/2025, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ký Quyết định số 3199/QĐ-BTP ban hành Kế hoạch của Bộ Tư pháp triển khai thực hiện Chương trình MTQG đến năm 2030. Trong đó, Kế hoạch đã giao nhiệm vụ triển khai nội dung hỗ trợ cho các tỉnh chưa tự cân đối được ngân sách để thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng có tính chất phức tạp hoặc điển hình có liên quan đến ma túy cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý của các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước bắt đầu từ năm 2026.

Hiện nay, tiêu chí xác định vụ việc trợ giúp pháp lý có tính chất phức tạp hoặc điển hình được quy định tại Thông tư số 09/2018/TT-BTP ngày 21/6/2018 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Nội dung chi, mức chi cụ thể theo hướng dẫn Nghi định số 144/2017/NĐ-CP ngày 15/12/217 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý.