Phản biện xã hội dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý: Tăng cường tiếp cận công lý, bảo đảm bình đẳng và nâng cao tính khả thi

Khai mạc Hội nghị, bà Nguyễn Thị Minh Hương nhấn mạnh: Việc tổ chức Hội nghị có ý nghĩa quan trọng trong việc lấy ý kiến đa chiều của các đại biểu từ các cơ quan, lĩnh vực công tác khác nhau, qua đó giúp cơ quan chủ trì soạn thảo có thể tiếp tục làm rõ những vấn đề cốt lõi cần được hoàn thiện trong dự thảo Luật.

Thay mặt nhóm thường trực đơn vị chủ trì soạn thảo, bà Vũ Thị Hường – phó Cục trưởng Cục Phổ biến giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý - trình bày sự cần thiết sửa đổi bổ sung một số điều của Luật trợ giúp pháp lý năm 2017. Theo bà Hường, sau gần 08 năm thi hành Luật trợ giúp pháp lý năm 2017, công tác trợ giúp pháp lý đã đi vào nề nếp và đã đạt được nhiều kết quả tích cực được Đảng, Nhà nước và nhân dân đánh giá cao. Tuy vậy, trước yêu cầu đổi mới toàn diện đất nước, cải cách tư pháp, cải cách hành chính và tổ chức bộ máy nhà nước, Luật trợ giúp pháp lý năm 2017 đã bộc lộ một số bất cập cần phải sửa đổi. Dự thảo Luật tập trung sửa đổi một số điều của Luật trợ giúp pháp lý năm 2017, trong đó có diện người được trợ giúp pháp lý; người thực hiện trợ giúp pháp lý (đặc biệt là cộng tác viên trợ giúp pháp lý); chi nhánh của Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc triển khai công tác trợ giúp pháp lý, đáng chú ý là việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong trợ giúp pháp lý.

Một trong những nội dung nhận được nhiều ý kiến thảo luận tại Hội nghị là quy định về diện người được trợ giúp pháp lý. Phần lớn các ý kiến đều thống nhất cho rằng cần mở rộng đối tượng được trợ giúp pháp lý, phù hợp với yêu cầu bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong bối cảnh Đảng, Nhà nước chủ trương tăng cường xây dựng nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng, việc mở rộng này cần dựa trên cơ sở thực tiễn và bảo đảm đúng trọng tâm. Đáng chú ý, nhiều đại biểu đề nghị quy định rõ người bị bạo lực gia đình thuộc diện được trợ giúp pháp lý không phụ thuộc vào điều kiện khó khăn về tài chính; bởi vì nhóm này thường dễ bị tổn thương, bị kiểm soát về kinh tế và không có khả năng chi trả chi phí pháp lý. Do đó, dự thảo Luật sửa đổi cần có điều khoản riêng cho nhóm đối tượng này để đáp ứng yêu cầu bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương.

Bên cạnh đó, một số ý kiến đề xuất bổ sung nhóm phụ nữ di cư kết hôn có yếu tố nước ngoài, đặc biệt là những trường hợp khi trở về nước không có đầy đủ giấy tờ tùy thân hợp pháp. Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, nhu cầu trợ giúp pháp lý đối với nhóm này ngày càng gia tăng trong khi các mô hình hỗ trợ chuyên biệt đang bị thu hẹp do hạn chế về nguồn lực. Một số ý kiến khác đề nghị cân nhắc kỹ phạm vi áp dụng đối với người bị thiệt hại theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, bởi chủ thể bị thiệt hại không phải lúc nào cũng là người yếu thế và cần xác định rõ là “cá nhân”, không phải là tổ chức, doanh nghiệp. Nên giao Chính phủ quy định chi tiết nhằm bảo đảm tính phù hợp và khả thi.

Liên quan đến vai trò của các tổ chức Hội, đặc biệt là Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, nhiều ý kiến cho rằng cần cụ thể hóa vai trò điều phối, giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên, nhất là Hội Phụ nữ, trong việc bảo vệ quyền tiếp cận trợ giúp pháp lý của người dân, đặc biệt là phụ nữ, trẻ em và các nhóm yếu thế; đồng thời giám sát việc tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý tại địa phương; bảo đảm sự thống nhất với các văn bản pháp luật hiện hành, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, rõ ràng để phát huy vai trò của các tổ chức xã hội trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của phụ nữ và các nhóm yếu thế; tăng cường sự tham gia của xã hội trong hoạt động trợ giúp pháp lý, nâng cao tính công khai, minh bạch và hiệu quả trong tổ chức thực hiện chính sách trợ giúp pháp lý.

Một nội dung quan trọng khác được thảo luận sâu tại Hội nghị là quy định liên quan đến đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý, đặc biệt là cộng tác viên. Nhiều ý kiến đồng tình với việc mở rộng phạm vi, đối tượng làm cộng tác viên trợ giúp pháp lý để thu hút các nguồn lực có trình độ trong xã hội. Không nên bó hẹp trong một số nhóm đối tượng đã nghỉ hưu như quy định hiện hành. Tuy vậy, cần quy định rõ tiêu chuẩn của cộng tác viên trợ giúp pháp lý để bảo đảm cung cấp dịch vụ pháp lý có chất lượng cho người được trợ giúp pháp lý. Có ý kiến băn khoăn về việc cho phép cộng tác viên trợ giúp pháp lý đươc tham gia tố tụng; cần xác định rõ tư cách của cộng tác viên trợ giúp pháp lý khi tham gia tố tụng, nhất là tố tụng hình sự để bảo đảm phù hợp với quy định của Bộ luật tố tụng hình sự; cần bổ sung yêu cầu đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về giới cho người thực hiện trợ giúp pháp lý để bảo đảm nhạy cảm giới khi thực hiện trợ giúp pháp lý cho đối tượng phụ nữ, trẻ em gái. Việc đánh giá chất lượng dịch vụ pháp lý do cộng tác viên trợ giúp pháp lý cung cấp cũng cần quan tâm. 

Nhấn mạnh về vai trò của luật sư và cộng tác viên trợ giúp pháp lý trong việc thực hiện trợ giúp pháp lý, một số đại biểu là luật sư Đoàn luật sư nhấn mạnh: cần nghiên cứu, quy định cụ thể, phù hợp hơn về chế độ, chính sách đối với nhóm luật sư và cộng tác viên tham gia trợ giúp pháp lý. Cần có cơ chế chi trả thù lao, chi phí phù hợp hơn, sát với “thị trường hơn” nhằm khuyến khích và tạo động lực tham gia ổn định, có chất lương của đội ngũ cộng tác viên trong quá trình triển khai thực hiện trợ giúp pháp lý.

Kết thúc Hội nghị, bà Nguyễn Thị Minh Hương đánh giá cao tinh thần trao đổi thẳng thắn, trách nhiệm, tâm huyết và tính xây dựng của các chuyên gia, nhà khoa học và đại biểu tham dự Hội nghị. Bà nhấn mạnh các ý kiến phát biểu không chỉ phản ánh sâu sắc kinh nghiệm thực tiễn trong quá trình tổ chức và thực hiện trợ giúp pháp lý, mà còn thể hiện sự nghiên cứu nghiêm túc, trách nhiệm cao đối với việc hoàn thiện chính sách, pháp luật về trợ giúp pháp lý trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở đó, bà đề nghị các đơn vị liên quan nghiên cứu tiếp thu, chắt lọc các ý kiến phản biện để tiếp tục hoàn thiện dự thảo Luật, góp phần xây dựng Luật Trợ giúp pháp lý đáp ứng tốt hơn yêu cầu thực tiễn, nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý, đặc biệt là phụ nữ, trẻ em và các nhóm yếu thế trong xã hội./. 

Nguyễn Quốc Anh
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp