_20211114171230.png)
Người cao tuổi được vay vốn tạo việc làm - Chính sách nhân văn của pháp luật Việt Nam
Theo Dữ liệu dân cư quốc gia, cả nước ta hiện có khoảng 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm trên 16% dân số. Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh trên thế giới. Dự báo, đến năm 2038, nhóm người cao tuổi ở Việt Nam chiếm khoảng 20% dân số. Đến năm 2050, Việt Nam sẽ có tỷ lệ người cao tuổi tương đương với các nước có dân số già nhất, như Nhật Bản, Hàn Quốc[1].
Khảo sát của Chương trình Quỹ dân số Liên Hợp Quốc cho thấy, nguồn thu nhập của người già Việt Nam phần lớn đến từ sự hỗ trợ của con cái, tới 38%; 29% từ tiếp tục làm việc, chỉ 15% hưởng hưu trí và 10% nhận trợ cấp xã hội. Tổ chức Lao động quốc tế ILO dự báo nếu không có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước thì năm 2030 Việt Nam sẽ có trên 16 triệu người cao tuổi không có lương hưu do tốc độ già hóa nhanh hơn cả tốc độ phát triển kinh tế[2]. Như vậy, việc tạo các cơ việc làm, bảo đảm quyền lợi, thu nhập cho người cao tuổi là những vấn đề cần đặt ra.
Thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước nhằm xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách về người cao tuổi theo hướng toàn diện, hiện đại, bao trùm, bền vững, đảm bảo tiến bộ và công bằng xã hội, Luật Người cao tuổi năm 2009 đã khẳng định người cao tuổi (NCT) có một trong các quyền là “Được tạo điều kiện làm việc phù hợp với sức khoẻ, nghề nghiệp và các điều kiện khác để phát huy vai trò người cao tuổi”.
Đồng thời, để cụ thể các quy định về việc làm cho NCT, Luật Việc làm (sửa đổi) đã được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9 ngày 16/6/2025 tiếp tục dành những quy định hỗ trợ NCT được vay vốn tạo việc làm - Đây thực sự là chính sách nhân văn của pháp luật Việt Nam.
Luật Việc làm năm 2025 gồm 08 chương với 55 điều, được đánh giá là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế, phát triển thị trường lao động hiện đại, linh hoạt hơn. Theo Luật Việc làm, NCT còn khả năng lao động tại Việt Nam sẽ được chính thức hưởng chính sách hỗ trợ vay vốn tạo việc làm, duy trì, mở rộng việc làm và hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao kỹ năng nghề, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia, nhằm thích ứng với tình hình già hóa dân số và đảm bảo an sinh xã hội - không để ai bị bỏ lại phía sau.
Thực tiễn cuộc sống cho thấy, NCT là nhóm dân số ngày càng gia tăng, nhưng do tuổi tác, sức khỏe giảm, trình độ công nghệ còn hạn chế, nhiều NCT khó khăn khi tiếp cận chính sách và tạo cơ hội việc làm. Nhiều người sau khi nghỉ hưu chỉ có lương hưu thấp hoặc không có lương hưu, không có thu nhập cố định. Họ cũng có ít cơ hội được học nghề hoặc cập nhật kỹ năng, khó tiếp cận công nghệ số. Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia già hóa nhanh, do vậy việc sửa đổi luật nhằm thích ứng với già hóa dân số và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, giúp khai thác tối đa kinh nghiệm và tiềm năng của lao động lớn tuổi. Luật Việc làm được thông qua đã góp phần pháp lý hóa cơ hội tiếp cận hỗ trợ của NCT. Điều 3 Luật Việc làm đã quy định nguyên tắc về việc làm đã khẳng định “Bảo đảm quyền làm việc, tự do lựa chọn việc làm và nơi làm việc; bình đẳng về cơ hội việc làm, tiền lương và thu nhập; bảo đảm làm việc trong điều kiện an toàn lao động, vệ sinh lao động”. Như vậy, mọi công dân có quyền bình đẳng về việc làm và bảo đảm quyền làm việc.
Điều 11 Luật Việc làm quy định về chính sách việc làm công đã khẳng định: “Ưu tiên tham gia việc làm công đối với người lao động là người dân tộc thiểu số; người thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo; người cao tuổi; người khuyết tật; người trong hộ gia đình đang trực tiếp nuôi dưỡng, chăm sóc người khuyết tật đặc biệt nặng; người nhận nuôi dưỡng, chăm sóc người khuyết tật đặc biệt nặng; người có đất thu hồi thuộc đối tượng được hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm theo quy định của pháp luật về đất đai”.
Trên cơ sở đó, Luật dành 01 Điều luật riêng (Điều 13) quy định cụ thể về chính sách hỗ trợ việc làm cho người lao động là NCT: Được vay vốn hỗ trợ tạo việc làm, duy trì, mở rộng việc làm theo quy định của Luật Việc làm; được hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề, hỗ trợ tham gia đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia theo quy định. Căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ và khả năng cân đối ngân sách, Nhà nước có chính sách hỗ trợ giải quyết việc làm, đào tạo lại, đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp cho người lao động nhằm thích ứng với già hóa dân số. Ngoài ra, theo khoản 3 Điều 22 Luật Việc làm, Nhà nước hỗ trợ NCT tham gia đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề và đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia.
Tuy nhiên, để các quy định pháp luật đi vào cuộc sống, các chính sách hỗ trợ lao động là NCT trong Luật Việc làm năm 2025 thực sự phát huy hiệu quả, thời gian tới, cần tăng cường truyền thông thay đổi nhận thức về việc làm của NCT để tạo điều kiện cho họ tham gia thị trường lao động ở những công việc phù hợp với thể trạng, trình độ và sức khỏe, hoàn cảnh của họ; nghiên cứu xây dựng chương trình hỗ trợ lao động, việc làm, đào tạo, chuyển đổi nghề phải thật sự thiết thực, phù hợp với NCT... Như vậy, tạo cơ hội việc làm, bảo đảm quyền lợi của NCT tiếp tục là sự quan tâm của Nhà nước và xã hội Việt Nam, để NCT có điều kiện nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo đảm sự phát triển bền vững./.
Khảo sát của Chương trình Quỹ dân số Liên Hợp Quốc cho thấy, nguồn thu nhập của người già Việt Nam phần lớn đến từ sự hỗ trợ của con cái, tới 38%; 29% từ tiếp tục làm việc, chỉ 15% hưởng hưu trí và 10% nhận trợ cấp xã hội. Tổ chức Lao động quốc tế ILO dự báo nếu không có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước thì năm 2030 Việt Nam sẽ có trên 16 triệu người cao tuổi không có lương hưu do tốc độ già hóa nhanh hơn cả tốc độ phát triển kinh tế[2]. Như vậy, việc tạo các cơ việc làm, bảo đảm quyền lợi, thu nhập cho người cao tuổi là những vấn đề cần đặt ra.
Thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước nhằm xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách về người cao tuổi theo hướng toàn diện, hiện đại, bao trùm, bền vững, đảm bảo tiến bộ và công bằng xã hội, Luật Người cao tuổi năm 2009 đã khẳng định người cao tuổi (NCT) có một trong các quyền là “Được tạo điều kiện làm việc phù hợp với sức khoẻ, nghề nghiệp và các điều kiện khác để phát huy vai trò người cao tuổi”.
Đồng thời, để cụ thể các quy định về việc làm cho NCT, Luật Việc làm (sửa đổi) đã được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9 ngày 16/6/2025 tiếp tục dành những quy định hỗ trợ NCT được vay vốn tạo việc làm - Đây thực sự là chính sách nhân văn của pháp luật Việt Nam.
Luật Việc làm năm 2025 gồm 08 chương với 55 điều, được đánh giá là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế, phát triển thị trường lao động hiện đại, linh hoạt hơn. Theo Luật Việc làm, NCT còn khả năng lao động tại Việt Nam sẽ được chính thức hưởng chính sách hỗ trợ vay vốn tạo việc làm, duy trì, mở rộng việc làm và hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao kỹ năng nghề, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia, nhằm thích ứng với tình hình già hóa dân số và đảm bảo an sinh xã hội - không để ai bị bỏ lại phía sau.
Thực tiễn cuộc sống cho thấy, NCT là nhóm dân số ngày càng gia tăng, nhưng do tuổi tác, sức khỏe giảm, trình độ công nghệ còn hạn chế, nhiều NCT khó khăn khi tiếp cận chính sách và tạo cơ hội việc làm. Nhiều người sau khi nghỉ hưu chỉ có lương hưu thấp hoặc không có lương hưu, không có thu nhập cố định. Họ cũng có ít cơ hội được học nghề hoặc cập nhật kỹ năng, khó tiếp cận công nghệ số. Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia già hóa nhanh, do vậy việc sửa đổi luật nhằm thích ứng với già hóa dân số và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, giúp khai thác tối đa kinh nghiệm và tiềm năng của lao động lớn tuổi. Luật Việc làm được thông qua đã góp phần pháp lý hóa cơ hội tiếp cận hỗ trợ của NCT. Điều 3 Luật Việc làm đã quy định nguyên tắc về việc làm đã khẳng định “Bảo đảm quyền làm việc, tự do lựa chọn việc làm và nơi làm việc; bình đẳng về cơ hội việc làm, tiền lương và thu nhập; bảo đảm làm việc trong điều kiện an toàn lao động, vệ sinh lao động”. Như vậy, mọi công dân có quyền bình đẳng về việc làm và bảo đảm quyền làm việc.
Điều 11 Luật Việc làm quy định về chính sách việc làm công đã khẳng định: “Ưu tiên tham gia việc làm công đối với người lao động là người dân tộc thiểu số; người thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo; người cao tuổi; người khuyết tật; người trong hộ gia đình đang trực tiếp nuôi dưỡng, chăm sóc người khuyết tật đặc biệt nặng; người nhận nuôi dưỡng, chăm sóc người khuyết tật đặc biệt nặng; người có đất thu hồi thuộc đối tượng được hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm theo quy định của pháp luật về đất đai”.
Trên cơ sở đó, Luật dành 01 Điều luật riêng (Điều 13) quy định cụ thể về chính sách hỗ trợ việc làm cho người lao động là NCT: Được vay vốn hỗ trợ tạo việc làm, duy trì, mở rộng việc làm theo quy định của Luật Việc làm; được hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề, hỗ trợ tham gia đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia theo quy định. Căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ và khả năng cân đối ngân sách, Nhà nước có chính sách hỗ trợ giải quyết việc làm, đào tạo lại, đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp cho người lao động nhằm thích ứng với già hóa dân số. Ngoài ra, theo khoản 3 Điều 22 Luật Việc làm, Nhà nước hỗ trợ NCT tham gia đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề và đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia.
Tuy nhiên, để các quy định pháp luật đi vào cuộc sống, các chính sách hỗ trợ lao động là NCT trong Luật Việc làm năm 2025 thực sự phát huy hiệu quả, thời gian tới, cần tăng cường truyền thông thay đổi nhận thức về việc làm của NCT để tạo điều kiện cho họ tham gia thị trường lao động ở những công việc phù hợp với thể trạng, trình độ và sức khỏe, hoàn cảnh của họ; nghiên cứu xây dựng chương trình hỗ trợ lao động, việc làm, đào tạo, chuyển đổi nghề phải thật sự thiết thực, phù hợp với NCT... Như vậy, tạo cơ hội việc làm, bảo đảm quyền lợi của NCT tiếp tục là sự quan tâm của Nhà nước và xã hội Việt Nam, để NCT có điều kiện nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo đảm sự phát triển bền vững./.
Đinh Thị Ánh Hồng
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý