Luật Phòng, chống mua bán người 2024: Bước chuyển từ tư duy ứng phó hậu quả sang tư duy bảo đảm quyền con người – vai trò trung tâm của trợ giúp pháp lý.

Trong bối cảnh đó, trợ giúp pháp lý không còn được nhìn nhận là hoạt động hỗ trợ mang tính bổ sung mà trở thành một cơ chế quan trọng để bảo đảm quyền tiếp cận công lý của nạn nhân mua bán người.

Trong nhiều năm, chính sách phòng, chống mua bán người chủ yếu tập trung vào việc phát hiện, điều tra, truy tố và xử lý người phạm tội. Cách tiếp cận này là cần thiết, song thực tiễn cho thấy: nếu chỉ dừng lại ở việc xử lý hành vi phạm tội mà chưa quan tâm đầy đủ đến quyền, nhu cầu và khả năng phục hồi của nạn nhân thì hiệu quả phòng, chống sẽ chưa toàn diện và bền vững.
Nhiều nạn nhân sau khi được giải cứu vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ, thiếu thông tin pháp luật, không đủ khả năng tự bảo vệ quyền lợi của mình trong quá trình tố tụng và tái hòa nhập cộng đồng. Một số trường hợp còn rơi vào nguy cơ bị xâm hại tiếp hoặc tái mua bán.
Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 đã khắc phục hạn chế này bằng việc đặt trọng tâm vào bảo vệ quyền của nạn nhân, đồng thời xây dựng cơ chế hỗ trợ đồng bộ, liên tục từ khi nạn nhân được phát hiện cho đến khi ổn định cuộc sống.

Một điểm mới đáng chú ý của Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 là mở rộng đối tượng được hưởng các biện pháp bảo vệ và trợ giúp, trong đó có trợ giúp pháp lý. Theo quy định mới, nạn nhân của hành vi mua bán người được trợ giúp pháp lý, không phụ thuộc vào điều kiện tài chính. Bên cạnh đó, không chỉ nạn nhân đã được xác định chính thức, mà người đang trong quá trình xác định là nạn nhân và người dưới 18 tuổi đi cùng cũng được tiếp cận các quyền và dịch vụ hỗ trợ cần thiết. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện rõ nguyên tắc bảo vệ trẻ em và bảo đảm quyền tiếp cận pháp luật cho nhóm đối tượng dễ bị tổn thương.
Quy định này phù hợp với thực tiễn, bởi quá trình xác minh, xác định nạn nhân thường mất thời gian, trong khi người bị hại có thể đang ở tình trạng dễ bị tổn thương, cần được bảo vệ và tư vấn pháp lý kịp thời.

Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024, khi được triển khai đồng bộ với Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, đã tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để trợ giúp pháp lý tham gia sâu hơn vào quá trình bảo vệ nạn nhân mua bán người.
Nạn nhân của hành vi mua bán người thường thiếu hiểu biết pháp luật, tâm lý bất ổn, sợ hãi hoặc mặc cảm nên rất khó tự mình thực hiện các quyền tố tụng. Trong bối cảnh đó, trợ giúp pháp lý đóng vai trò quan trọng trong việc:

Việc bảo đảm cho nạn nhân được tiếp cận trợ giúp pháp lý miễn phí, kịp thời và có chất lượng là yếu tố then chốt để họ thực sự tiếp cận được công lý.

Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 quy định rõ trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan bảo trợ xã hội và các tổ chức trợ giúp pháp lý trong từng giai đoạn của quá trình giải quyết vụ việc, vụ án mua bán người.
Cách tiếp cận này giúp trợ giúp pháp lý không đứng ngoài quá trình xử lý, mà trở thành một phần của cơ chế bảo vệ nạn nhân. Thông qua trợ giúp pháp lý, nạn nhân có điều kiện:

Điều này góp phần nâng cao chất lượng bảo vệ nạn nhân và bảo đảm tính công bằng, nhân văn trong hoạt động tư pháp.

Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ nạn nhân trong tố tụng mà còn hướng tới mục tiêu hỗ trợ nạn nhân ổn định cuộc sống và tái hòa nhập cộng đồng. Các chính sách hỗ trợ về y tế, tâm lý, học nghề, tạo việc làm, vay vốn… được thiết kế để giúp nạn nhân phục hồi và tự chủ.
Trong hệ thống này, trợ giúp pháp lý có vai trò kết nối, giúp nạn nhân tiếp cận đúng và đầy đủ các chính sách, đồng thời bảo vệ quyền lợi của họ khi tham gia các quan hệ pháp lý phát sinh trong quá trình hỗ trợ và tái hòa nhập.

Những yêu cầu mới đối với công tác trợ giúp pháp lý

Việc mở rộng phạm vi và vai trò của trợ giúp pháp lý cũng đặt ra những yêu cầu mới đối với hệ thống trợ giúp pháp lý. Đó là yêu cầu nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng cường chuyên môn, kỹ năng làm việc với nạn nhân bị tổn thương, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em; đồng thời đẩy mạnh phối hợp liên ngành để bảo đảm hỗ trợ kịp thời, hiệu quả.

Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để trợ giúp pháp lý khẳng định vai trò trong việc bảo vệ quyền con người và thực hiện chính sách an sinh xã hội của Nhà nước.

Kết luận

Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 thể hiện rõ sự chuyển hướng trong chính sách: từ cách tiếp cận chủ yếu tập trung xử lý sau khi sự việc xảy ra sang cách tiếp cận chú trọng bảo vệ quyền của nạn nhân ngay từ sớm và trong suốt quá trình. Trong sự chuyển hướng đó, trợ giúp pháp lý giữ vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền tiếp cận công lý, góp phần bảo vệ nạn nhân một cách thực chất và bền vững.