Bàn về tiêu chí “Trách nhiệm nghề nghiệp của người thực hiện trợ giúp pháp lý” trong công tác đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý

Để có thể cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý có chất lượng thì cần phải có những tiêu chuẩn làm “thước đo”, làm công cụ để đánh giá chất lượng các vụ việc trợ giúp pháp lý cung cấp cho người dân. Căn cứ theo Điều 16 của Thông tư số 12/2018/TT-BTP được sửa đổi, bổ sung bởi Thông tư số 03/2021/TT-BTP ngày 25/5/2021 của Bộ Tư pháp, việc đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý được dựa trên 03 tiêu chí lớn với tổng số điểm là 100 và được cơ cấu như sau: Tiêu chí về trách nhiệm nghề nghiệp của người thực hiện trợ giúp pháp lý (chiếm 30 điểm); Tiêu chí về thực hiện trợ giúp pháp lý (chiếm 60 điểm); Tiêu chí về sự hài lòng của người được trợ giúp pháp lý trên cơ sở ý kiến phản hồi của người được trợ giúp pháp lý hoặc người thân thích (chiếm 10 điểm).
Đối với tiêu chí “Trách nhiệm nghề nghiệp của người thực hiện trợ giúp pháp lý” là một trong 03 tiêu chí lớn dùng để đánh giá chất lượng vụ việc TGPL. Theo quy định, “tiêu chí về trách nhiệm nghề nghiệp của người thực hiện TGPL" bao gồm có 03 tiêu chí nhỏ là:

* Tuân thủ pháp luật
Tuân thủ pháp luật là yêu cầu quan trọng đầu tiên trong công tác TGPL, trong đó có thực hiện vụ việc TGPL. Tuân thủ pháp luật cũng là nguyên tắc đầu tiên trong hoạt động TGPL được quy định tại Khoản 1 Điều 3 Luật TGPL 2017. Đây là yêu cầu bắt buộc đối với tất cả người thực hiện TGPL và tổ chức thực hiện TGPL. Ở góc độ đánh giá chất lượng vụ việc TGPL thì yếu tố tuân thủ pháp luật cần được xem xét, đánh giá trong toàn bộ quá trình thực hiện vụ việc TGPL của người thực hiện TGPL: từ khi được phân công giải quyết vụ việc, nghiên cứu hồ sơ, tài liệu, chứng cứ, xác minh thu thập tài liệu chứng cứ (nếu cần), gặp gỡ, làm việc với người được TGPL và những người có liên quan, thiết lập hồ sơ vụ việc khi vụ việc kết thúc… Toàn bộ quá trình đó phải được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật có liên quan, trong đó có pháp luật TGPL. Để bảo đảm tiêu chí này, trước hết, người thực hiện TGPL phải thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của người thực hiện TGPL được quy định tại Điều 18 của Luật TGPL 2017, chẳng hạn như nghĩa vụ tuân thủ nguyên tắc hoạt động trợ giúp pháp lý, chấp hành nội quy nơi thực hiện TGPL, bảo đảm chất lượng vụ việc TGPL… Ngoài ra, tuỳ theo từng vụ việc cụ thể với hình thức và lĩnh vực cụ thể mà người thực hiện TGPL còn phải tuân thủ các quy định của pháp luật nội dung và pháp luật hình thức có liên quan đến vụ việc mà mình được phân công thực hiện.
Ví dụ: khi người thực hiện trợ giúp pháp lý được cử tham gia vụ việc tố tụng để bảo vệ cho trẻ em là người bị hại, người thực hiện TGPL muốn bảo đảm theo tiêu chí này thì trong quá trình thực hiện vụ việc trước hết họ phải tuân thủ đầy đủ quy định của pháp luật về trợ giúp pháp lý đồng thời phải tuân thủ quy định của pháp luật có liên quan đến quá trình giải quyết vụ việc như: Luật trẻ em, Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật dân sự và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan.
* Trung thực, tôn trọng sự thật khách quan
Trung thực, tôn trọng sự thật khách quan là hai giá trị cốt lõi trong đạo đức nghề nghiệp nói chung, trong đó có nghề nghiệp trợ giúp viên pháp lý. Trung thực đòi hỏi nói và thực hiện đúng sự thật, không gian dối, không làm sai lệch thông tin. Tôn trọng sự thật khách quan đòi hỏi bảo đảm đúng, toàn diện những gì thực sự xảy ra, không bị ảnh hưởng bởi cảm xúc cá nhân, quan điểm chủ quan. Người tôn trọng sự thật khách quan luôn tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, phân tích đánh giá một cách đầy đủ, khách quan để đưa ra kết luận.
Trung thực, tôn trọng sự thật khách quan không chỉ là tiêu chí để đánh giá chất lượng vụ việc TGPL mà còn là nguyên tắc trong hoạt động TGPL được quy định tại khoản 2 Điều 3 của Luật TGPL. Đây là tiêu chí đòi hỏi người thực hiện TGPL phải bảo đảm trong toàn bộ quá trình thực hiện vụ việc TGPL và phải được phản ánh trong hồ sơ vụ việc TGPL tất cả các thông tin, giấy tờ, tài liệu, chứng cứ… mà mình có được liên quan đến vụ việc một cách đầy đủ, kịp thời, chính xác, không thêm bớt hoặc làm sai lệch thông tin, không che giấu chỉnh sửa thông tin; không áp đặt ý thức chủ quan, ý chí của cá nhân mình trong quá trình thực hiện vụ việc; không hứa hẹn để tạo hy vọng trái với quy định của pháp luật…
Người thực hiện TGPL không chỉ trung thực, tôn trọng sự thật khách quan đối với người mà mình TGPL mà còn phải trung thực, tôn trọng sự thật khách quan với tất cả các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan, kể cả người thân của họ, người có quyền và lợi ích có liên quan, người vi phạm pháp luật, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người bảo vệ quyền và lợi ích của bên đối kháng với người được TGPL…
Chẳng hạn, khi được tổ chức phân công thực hiện vụ việc nhưng nếu thấy không thể đảm nhiệm được vụ việc này vì đã hoặc đang thực hiện TGPL cho người được TGPL là các bên có quyền lợi đối lập nhau trong cùng một vụ việc hoặc nhận thấy rằng có thể ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL thì người thực hiện TGPL phải từ chối thực hiện vụ việc. Các trường hợp không được tiếp tục thực hiện hoặc phải từ chối thực hiện TGPL được quy định tại Điều 25 và Điều 37 Luật TGPL 2017. 
* Giải thích, hướng dẫn, cung cấp thông tin kịp thời về vụ việc cho người được trợ giúp pháp lý
Đây cũng là một tiêu chí vô cùng quan trọng, đòi hỏi người thực hiện trợ giúp pháp lý phải đáp ứng trong quá trình thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý cho đối tượng. Bởi xuất phát từ đối tượng phục vụ của hoạt động trợ giúp pháp lý, đó là người nghèo, đối tượng chính sách, người có công và nhóm đối tượng yếu thế, “dễ bị tổn thương” như trẻ em, phụ nữ, người cao tuổi, người nghèo, người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện đặc biệt khó khăn, người khuyết tật, nạn nhân bị mua bán, nạn nhân bạo lực gia đình… nhiều người trong số họ chưa hiểu rõ về pháp luật nói chung trong đó có pháp luật về trợ giúp pháp lý cũng như quyền được TGPL của mình. Chính vì thế, pháp luật yêu cầu khi thực hiện vụ việc TGPL, người thực hiện TGPL phải giải thích, hướng dẫn, cung cấp thông tin kịp thời về vụ việc cho người được TGPL. Việc cung cấp thông tin gồm có: thông tin về quyền và nghĩa vụ của người được TGPL, thông tin về trình tự, thủ tục thực hiện vụ việc TGPL, thông tin về các quy định của pháp luật có liên quan cũng như quy trình tố tụng của vụ việc (nếu là vụ việc tham gia tố tụng)…
 
 
* Bảo đảm thời gian, tiến độ thực hiện vụ việc
“Bảo đảm thời gian, tiến độ thực hiện vụ việc” cũng là một trong những tiêu chí dùng để đánh giá chất lượng vụ việc TGPL. Theo tiêu chí này, khi thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý, người thực hiện trợ giúp pháp lý trong quá trình thực hiện vụ việc phải bảo đảm đúng thời hạn mà pháp luật cho phép để thực hiện một công việc nào đó, Ví dụ: đối với yêu cầu được trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực dân sự thì khi được phân công, người thực hiện trợ giúp pháp lý phải nghiên cứu và bảo đảm thời gian thực hiện các công việc như: thời hạn khởi kiện, thời hạn về hiệu lực của các loại hợp đồng, thời hạn có hiệu lực để khởi kiện vụ việc về yêu cầu chia di sản thừa kế... tránh trường hợp quá thời hạn pháp luật cho phép khi đó sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý trong vụ việc.

Bùi Như Lan, Phòng Quản lý trợ giúp pháp lý,
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý