Nâng cao vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác hòa giải ở cơ sở

Vai trò định hướng, dẫn dắt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam từ Trung ương
Luật Hòa giải ở cơ sở được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 20/6/2013 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2014 đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt động hòa giải tại cộng đồng dân cư. Ngay từ khi Luật có hiệu lực, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã xác định đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, gắn chặt với vai trò đại diện, tập hợp và phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc và ban hành các văn bản triển khai thực hiện.
Một điểm nổi bật trong chỉ đạo của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở Trung ương là việc quán triệt nguyên tắc phối hợp chặt chẽ, phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận và các tổ chức thành viên, đồng thời bảo đảm rõ ràng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cơ quan, tổ chức. Trên cơ sở đó, các tổ chức có đông đảo hội viên tham gia làm hòa giải viên như Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh, Hội Nông dân, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam đã tích cực phối hợp triển khai các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn xuống tận cơ sở.
Song song với đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hòa giải ở cơ sở thông qua các hội nghị tập huấn, lớp bồi dưỡng chuyên đề, lồng ghép nội dung hòa giải trong các chương trình, đề án, phong trào lớn do Mặt trận và các tổ chức thành viên phát động.
Sự chủ động, linh hoạt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở địa phương
Tại địa phương, trên cơ sở các văn bản chỉ đạo từ Trung ương, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các tỉnh, thành phố đã chủ động phối hợp với cấp ủy, chính quyền và các tổ chức thành viên ban hành văn bản chỉ đạo, hướng dẫn triển khai công tác hòa giải ở cơ sở. Theo báo cáo của 21/34 tỉnh, thành phố và các tổ chức thành viên của Mặt trận, từ tháng 7/2023 đến tháng 6/2025 đã ban hành tổng số 4.670 văn bản liên quan đến công tác hòa giải ở cơ sở. Đây là minh chứng rõ nét cho vai trò kết nối và thúc đẩy của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc đưa pháp luật về hòa giải ở cơ sở đi vào đời sống.
Một điểm sáng trong thực tiễn triển khai là việc lồng ghép công tác hòa giải ở cơ sở với các phong trào thi đua, cuộc vận động lớn như “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Dân vận khéo”, “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc”. Thông qua đó, hòa giải không chỉ dừng lại ở việc giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp mà còn góp phần xây dựng nếp sống văn hóa, củng cố tình làng nghĩa xóm, tạo sự đồng thuận xã hội. Tại nhiều địa phương, kết quả thực hiện hòa giải ở cơ sở đã được đưa vào tiêu chí đánh giá khu dân cư văn hóa, gia đình văn hóa. Một số địa phương có những mô hình hòa giải hiệu quả như: Mô hình “Tổ hòa giải gắn với khu dân cư văn hóa” là nơi hòa giải kịp thời các mâu thuẫn, tranh chấp nhỏ trên địa bàn đều được gắn với việc bình xét gia đình văn hòa; Mô hình “Tổ hòa giải thân thiện” nơi đoàn viên thanh niên tham gia trực tiếp, tạo sự gần gũi với giới trẻ, giải quyết nhiều vụ việc liên quan đến xích mích trong sinh hoạt; Mô hình “Hòa giải gắn với hương ước, quy ước cộng đồng” giúp kết hợp luật pháp với phong tục tập quán, mang lại sự đồng thuận cao; Mô hình “Tổ hòa giải 5 tốt” nắm chắc tình hình, hòa giải kịp thời, giải thích thấu tình đạt lý, giữ vững đoàn kết, hạn chế khiếu kiện; Mô hình Hòa giải tại nơi xảy ra tranh chấp“; Mô hình “Phiên hòa giải với sự tham gia của người uy tín đối với các bên tranh chấp”; Mô hình “ Hòa giải tranh chấp kết hợp với Phổ biến giáo dục pháp luật”.v.v.
Bên cạnh đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã phối hợp chặt chẽ với ngành tư pháp tổ chức nhiều lớp tập huấn, hội nghị chuyên đề nhằm nâng cao kỹ năng, nghiệp vụ cho đội ngũ hòa giải viên. Các tài liệu pháp luật thiết thực như Luật Đất đai, Luật Hôn nhân và gia đình, Bộ luật Dân sự, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo… được biên soạn, cấp phát rộng rãi, giúp hòa giải viên có thêm “hành trang pháp lý” khi tham gia giải quyết các vụ việc cụ thể.
Củng cố tổ chức, nâng cao chất lượng đội ngũ và hiệu quả hòa giải ở cơ sở
Cùng với công tác chỉ đạo, hướng dẫn, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đặc biệt chú trọng việc củng cố, kiện toàn tổ chức và đội ngũ hòa giải viên. Đến nay, mạng lưới tổ hòa giải đã được thành lập tại 100% khu dân cư trên cả nước. Theo báo cáo, lực lượng cán bộ Mặt trận và các tổ chức thành viên chiếm hơn 52% số hòa giải viên. Thành phần hòa giải viên ngày càng đa dạng, bao gồm Bí thư chi bộ, Trưởng thôn, Trưởng Ban Công tác Mặt trận, cán bộ các đoàn thể, người có uy tín trong cộng đồng, chức sắc tôn giáo, người am hiểu phong tục tập quán và pháp luật. Ở các địa bàn có đồng bào dân tộc thiểu số, việc bố trí hòa giải viên là người dân tộc đã góp phần nâng cao hiệu quả thuyết phục, tạo sự đồng thuận trong cộng đồng.
Theo số liệu báo cáo của 21/34 tỉnh, thành phố và các tổ chức thành viên của Mặt trận, trong giai đoạn từ 01/7/2023 đến 30/6/2025, các tổ hòa giải trên cả nước đã tiếp nhận và tiến hành hòa giải hơn 200.000 vụ việc, trong đó tỷ lệ hòa giải thành đạt trên 80%, nhiều địa phương đạt trên 90%. Kết quả này phản ánh rõ sự tin tưởng của người dân đối với hoạt động hòa giải ở cơ sở và vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc tổ chức thực hiện hoạt động này.
Hòa giải ở cơ sở là hoạt động mang đậm tính nhân văn, kết hợp hài hòa giữa đạo lý truyền thống và quy định pháp luật. Thực tiễn triển khai Luật Hòa giải ở cơ sở trong hơn một thập kỷ qua cho thấy, khi Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát huy tốt vai trò nòng cốt, hoạt động hòa giải không chỉ góp phần giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp mà còn nâng cao ý thức pháp luật, phòng ngừa vi phạm, giữ gìn an ninh trật tự và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Với sự vào cuộc đồng bộ, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên, công tác hòa giải ở cơ sở ngày càng khẳng định vị trí, vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, trở thành “cầu nối” hiệu quả giữa pháp luật và đời sống, giữa Nhà nước và Nhân dân, góp phần xây dựng cộng đồng dân cư đoàn kết, văn minh và phát triển bền vững./.

Nguyễn Kim Thoa
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý