_20211114171230.png)
Vĩnh Phúc: Đổi mới, nâng cao chất công tác trợ giúp pháp lý
Thực hiện Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý (TGPL) đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 và Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2015-2025, tỉnh Vĩnh Phúc đã triển khai nhiều nhiệm vụ, giải pháp để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác TGPL. Kết quả triển khai cho thấy công tác TGPL trên địa bàn không ngừng phát triển về chất lượng, hiệu quả và sức lan tỏa, thực sự trở thành một kênh bảo vệ pháp lý thiết thực, nhất là cho người nghèo và nhóm yếu thế trong xã hội.
Ngay từ năm 2011, tỉnh Vĩnh Phúc đã chủ động xây dựng và ban hành các kế hoạch triển khai Chiến lược phát triển TGPL. Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2015-2025, tỉnh đã khẩn trương ban hành Kế hoạch 1756/KH-UBND để tổ chức thực hiện có hiệu quả công tác TGPL trên địa bàn tỉnh. Bước ngoặt lớn của công tác TGPL tại Vĩnh Phúc là sau khi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 được ban hành, tỉnh đã kịp thời ban hành kế hoạch triển khai luật và đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về TGPL. Tỉnh đã tổ chức hàng trăm hội nghị, hội thảo, lớp tập huấn để nâng cao kỹ năng TGPL cho cán bộ các ngành, đoàn thể, cơ quan tiến hành tố tụng, từ đó hiểu đúng, làm đúng các quy định pháp luật về TGPL. Đồng thời đẩy mạnh truyền thông về TGPL đến người dân, đặc biệt là đối tượng yếu thế để giúp họ tiếp cận dịch vụ TGPL, đảm bảo quyền con người, quyền công dân.
Cơ cấu tổ chức Trung tâm TGPL tỉnh Vĩnh Phúc qua từng giai đoạn đã có những điều chỉnh để phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Nếu như giai đoạn 2011-2015, Trung tâm có 04 phòng nghiệp vụ và 02 chi nhánh đặt tại huyện Tam Đảo và Lập Thạch, hiện nay bộ máy đã được tinh gọn, chỉ còn 02 phòng (Phòng Hành chính – Tổng hợp và Phòng Nghiệp vụ) trực thuộc Sở Tư pháp. Song song với đó, mạng lưới các câu lạc bộ TGPL hoạt động tại các huyện, xã cũng đã được rà soát, đánh giá, và giải thể nếu xét thấy không còn phù hợp, thiếu nguồn lực duy trì và không thu hút được người dân tham gia. Sự tinh gọn về tổ chức là điều kiện cần để nâng cao chất lượng hoạt động. Trung tâm hiện có 08 trợ giúp viên pháp lý, cùng đội ngũ luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL, tạo nên nguồn nhân lực để giải quyết nhiều vụ việc có tính chất phức tạp.
Theo thống kê, giai đoạn 2011-2015, Vĩnh Phúc tiếp nhận và xử lý 4.592 vụ việc TGPL, trong đó 92,5% là tư vấn pháp luật. Tỷ lệ tham gia tố tụng chỉ chiếm 6,3%. Đến giai đoạn 2015-2017, tổng số vụ việc giảm xuống còn 2.436, nhưng tỷ lệ tố tụng tăng lên 10,1%. Điểm nhấn rõ rệt xuất hiện ở giai đoạn 2018-2024 (sau khi Luật TGPL 2017 có hiệu lực): Tổng số vụ việc là 3.746, trong đó có tới 54% vụ việc là tham gia tố tụng-tăng gấp 09 lần so với giai đoạn đầu. Điều này cho thấy vai trò của TGPL không còn dừng ở tư vấn đơn thuần, mà đã trở thành lực lượng hỗ trợ pháp lý chuyên nghiệp trong các vụ án, trực tiếp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL. Cũng trong giai đoạn này, có 249 vụ việc TGPL được đánh giá là thành công theo tiêu chí của Bộ Tư pháp, chiếm 34,7% số vụ được xem xét, phản ánh hiệu quả thực tế và chất lượng của đội ngũ thực hiện TGPL.
Công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ được tỉnh đặc biệt chú trọng. Từ năm 2011 đến nay, tỉnh đã tích cực tổ chức lớp tập huấn về pháp luật, kỹ năng nghề nghiệp đã được tổ chức cho các trợ giúp viên, cộng tác viên, luật sư và cán bộ ngành tư pháp. Đáng chú ý, tỉnh đã tạo điều kiện cho nhiều cán bộ Trung tâm theo học cao cấp, trung cấp lý luận chính trị, đào tạo thạc sĩ, đào tạo nghề luật sư – từ đó bổ sung nguồn trợ giúp viên pháp lý đủ điều kiện bổ nhiệm. Đội ngũ thực hiện TGPL tại tỉnh không chỉ được tăng cường về số lượng, mà còn ngày càng chuyên nghiệp, có kỹ năng tiếp cận người dân, kỹ năng tố tụng và sử dụng công nghệ thông tin thành thạo.
Trong quá trình thực hiện đổi mới, tỉnh Vĩnh Phúc đã chú trọng mở rộng sự tham gia của các tổ chức xã hội, tổ chức hành nghề luật sư, trung tâm tư vấn pháp luật vào hoạt động TGPL. Đến nay, tỉnh có 24 tổ chức hành nghề luật sư, 99 luật sư đăng ký hoạt động, trong đó 03 tổ chức luật sư và 01 trung tâm tư vấn pháp luật đã ký hợp đồng TGPL. Tuy nhiên, số lượng vụ việc do các tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước thực hiện vẫn còn rất thấp. Việc xã hội hóa TGPL chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng do cơ chế chưa rõ ràng, thiếu khuyến khích và chưa có sự phân công vụ việc cụ thể.
Công tác truyền thông luôn được tỉnh Vĩnh Phúc xác định là “chìa khóa” để người dân biết, hiểu và sử dụng quyền được TGPL. Trong 15 năm qua, tỉnh đã tổ chức hơn 500 hội nghị, buổi truyền thông, phát hành hàng chục nghìn tờ rơi, sách pháp luật, bảng tin. Nội dung tuyên truyền được lồng ghép trong các chuyên mục pháp luật trên báo, đài phát thanh-truyền hình, các chương trình truyền thông pháp luật ở xã, phường, thôn, bản. Đặc biệt, các buổi truyền thông lưu động, tư vấn tại chỗ tại vùng sâu, vùng xa, địa bàn có đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống đã góp phần thu hẹp khoảng cách tiếp cận công lý giữa các nhóm dân cư.
Cơ sở vật chất và điều kiện làm việc của Trung tâm TGPL tỉnh được trang bị và bảo đảm. Việc ứng dụng phần mềm quản lý vụ việc TGPL đã giúp đội ngũ trợ giúp viên tiết kiệm thời gian, quản lý vụ việc hiệu quả hơn. Công tác thống kê, báo cáo cũng được tự động hóa, nâng cao tính chính xác, minh bạch.
Bên cạnh kết quả đạt được, công tác TGPL tại Vĩnh Phúc còn một số tồn tại, khó khăn: Nguồn lực ngân sách địa phương hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu mở rộng hoạt động ở vùng sâu, vùng xa; đội ngũ luật sư tham gia TGPL còn mỏng, số vụ việc thực tế còn thấp; chưa có cơ chế chính sách khuyến khích tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước tham gia TGPL hiệu quả.
Trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả công tác TGPL, tỉnh đề nghị: (i) Sửa đổi Luật TGPL năm 2017 theo hướng mở rộng diện người được trợ giúp, đặc biệt là người khuyết tật, người bị buôn bán, người chưa thành niên; (ii) Bổ sung kinh phí từ ngân sách Trung ương cho hoạt động TGPL ở địa bàn đặc thù; (iii) Đầu tư thiết bị hiện đại, phục vụ xét xử trực tuyến, số hóa hồ sơ vụ việc; (iv) Xây dựng cơ chế chia sẻ vụ việc với luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật ngoài nhà nước.
Có thể khẳng định, với những kết quả nổi bật nêu trên, công tác TGPL tại Vĩnh Phúc đã góp phần không nhỏ vào tiến trình cải cách tư pháp, cải cách hành chính và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hoạt động TGPL không chỉ là hành động bảo vệ quyền lợi cá nhân, mà còn là phương thức nhà nước thực thi công lý, tăng cường niềm tin của người dân vào pháp luật. Với những nền tảng đã xây dựng vững chắc trong suốt 15 năm qua, cùng định hướng đổi mới đồng bộ, công tác TGPL tại tỉnh Vĩnh Phúc hứa hẹn tiếp tục phát huy vai trò là “cánh tay nối dài của công lý”, đưa pháp luật đến gần hơn với mọi người dân, không để ai bị bỏ lại phía sau trong hành trình tiếp cận quyền và công bằng xã hội.
Cơ cấu tổ chức Trung tâm TGPL tỉnh Vĩnh Phúc qua từng giai đoạn đã có những điều chỉnh để phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Nếu như giai đoạn 2011-2015, Trung tâm có 04 phòng nghiệp vụ và 02 chi nhánh đặt tại huyện Tam Đảo và Lập Thạch, hiện nay bộ máy đã được tinh gọn, chỉ còn 02 phòng (Phòng Hành chính – Tổng hợp và Phòng Nghiệp vụ) trực thuộc Sở Tư pháp. Song song với đó, mạng lưới các câu lạc bộ TGPL hoạt động tại các huyện, xã cũng đã được rà soát, đánh giá, và giải thể nếu xét thấy không còn phù hợp, thiếu nguồn lực duy trì và không thu hút được người dân tham gia. Sự tinh gọn về tổ chức là điều kiện cần để nâng cao chất lượng hoạt động. Trung tâm hiện có 08 trợ giúp viên pháp lý, cùng đội ngũ luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL, tạo nên nguồn nhân lực để giải quyết nhiều vụ việc có tính chất phức tạp.
Theo thống kê, giai đoạn 2011-2015, Vĩnh Phúc tiếp nhận và xử lý 4.592 vụ việc TGPL, trong đó 92,5% là tư vấn pháp luật. Tỷ lệ tham gia tố tụng chỉ chiếm 6,3%. Đến giai đoạn 2015-2017, tổng số vụ việc giảm xuống còn 2.436, nhưng tỷ lệ tố tụng tăng lên 10,1%. Điểm nhấn rõ rệt xuất hiện ở giai đoạn 2018-2024 (sau khi Luật TGPL 2017 có hiệu lực): Tổng số vụ việc là 3.746, trong đó có tới 54% vụ việc là tham gia tố tụng-tăng gấp 09 lần so với giai đoạn đầu. Điều này cho thấy vai trò của TGPL không còn dừng ở tư vấn đơn thuần, mà đã trở thành lực lượng hỗ trợ pháp lý chuyên nghiệp trong các vụ án, trực tiếp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL. Cũng trong giai đoạn này, có 249 vụ việc TGPL được đánh giá là thành công theo tiêu chí của Bộ Tư pháp, chiếm 34,7% số vụ được xem xét, phản ánh hiệu quả thực tế và chất lượng của đội ngũ thực hiện TGPL.
Công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ được tỉnh đặc biệt chú trọng. Từ năm 2011 đến nay, tỉnh đã tích cực tổ chức lớp tập huấn về pháp luật, kỹ năng nghề nghiệp đã được tổ chức cho các trợ giúp viên, cộng tác viên, luật sư và cán bộ ngành tư pháp. Đáng chú ý, tỉnh đã tạo điều kiện cho nhiều cán bộ Trung tâm theo học cao cấp, trung cấp lý luận chính trị, đào tạo thạc sĩ, đào tạo nghề luật sư – từ đó bổ sung nguồn trợ giúp viên pháp lý đủ điều kiện bổ nhiệm. Đội ngũ thực hiện TGPL tại tỉnh không chỉ được tăng cường về số lượng, mà còn ngày càng chuyên nghiệp, có kỹ năng tiếp cận người dân, kỹ năng tố tụng và sử dụng công nghệ thông tin thành thạo.
Trong quá trình thực hiện đổi mới, tỉnh Vĩnh Phúc đã chú trọng mở rộng sự tham gia của các tổ chức xã hội, tổ chức hành nghề luật sư, trung tâm tư vấn pháp luật vào hoạt động TGPL. Đến nay, tỉnh có 24 tổ chức hành nghề luật sư, 99 luật sư đăng ký hoạt động, trong đó 03 tổ chức luật sư và 01 trung tâm tư vấn pháp luật đã ký hợp đồng TGPL. Tuy nhiên, số lượng vụ việc do các tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước thực hiện vẫn còn rất thấp. Việc xã hội hóa TGPL chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng do cơ chế chưa rõ ràng, thiếu khuyến khích và chưa có sự phân công vụ việc cụ thể.
Công tác truyền thông luôn được tỉnh Vĩnh Phúc xác định là “chìa khóa” để người dân biết, hiểu và sử dụng quyền được TGPL. Trong 15 năm qua, tỉnh đã tổ chức hơn 500 hội nghị, buổi truyền thông, phát hành hàng chục nghìn tờ rơi, sách pháp luật, bảng tin. Nội dung tuyên truyền được lồng ghép trong các chuyên mục pháp luật trên báo, đài phát thanh-truyền hình, các chương trình truyền thông pháp luật ở xã, phường, thôn, bản. Đặc biệt, các buổi truyền thông lưu động, tư vấn tại chỗ tại vùng sâu, vùng xa, địa bàn có đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống đã góp phần thu hẹp khoảng cách tiếp cận công lý giữa các nhóm dân cư.
Cơ sở vật chất và điều kiện làm việc của Trung tâm TGPL tỉnh được trang bị và bảo đảm. Việc ứng dụng phần mềm quản lý vụ việc TGPL đã giúp đội ngũ trợ giúp viên tiết kiệm thời gian, quản lý vụ việc hiệu quả hơn. Công tác thống kê, báo cáo cũng được tự động hóa, nâng cao tính chính xác, minh bạch.
Bên cạnh kết quả đạt được, công tác TGPL tại Vĩnh Phúc còn một số tồn tại, khó khăn: Nguồn lực ngân sách địa phương hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu mở rộng hoạt động ở vùng sâu, vùng xa; đội ngũ luật sư tham gia TGPL còn mỏng, số vụ việc thực tế còn thấp; chưa có cơ chế chính sách khuyến khích tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước tham gia TGPL hiệu quả.
Trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả công tác TGPL, tỉnh đề nghị: (i) Sửa đổi Luật TGPL năm 2017 theo hướng mở rộng diện người được trợ giúp, đặc biệt là người khuyết tật, người bị buôn bán, người chưa thành niên; (ii) Bổ sung kinh phí từ ngân sách Trung ương cho hoạt động TGPL ở địa bàn đặc thù; (iii) Đầu tư thiết bị hiện đại, phục vụ xét xử trực tuyến, số hóa hồ sơ vụ việc; (iv) Xây dựng cơ chế chia sẻ vụ việc với luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật ngoài nhà nước.
Có thể khẳng định, với những kết quả nổi bật nêu trên, công tác TGPL tại Vĩnh Phúc đã góp phần không nhỏ vào tiến trình cải cách tư pháp, cải cách hành chính và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hoạt động TGPL không chỉ là hành động bảo vệ quyền lợi cá nhân, mà còn là phương thức nhà nước thực thi công lý, tăng cường niềm tin của người dân vào pháp luật. Với những nền tảng đã xây dựng vững chắc trong suốt 15 năm qua, cùng định hướng đổi mới đồng bộ, công tác TGPL tại tỉnh Vĩnh Phúc hứa hẹn tiếp tục phát huy vai trò là “cánh tay nối dài của công lý”, đưa pháp luật đến gần hơn với mọi người dân, không để ai bị bỏ lại phía sau trong hành trình tiếp cận quyền và công bằng xã hội.
Nguyễn Thị Lan Hương
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý