08 năm triển khai Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 tại Điện Biên: Một hành trình bền bỉ đưa công lý đến với vùng cao

Xây nền thể chế – mở đường cho chính sách đi vào đời sống

Ngay từ cuối năm 2017, UBND tỉnh Điện Biên đã chủ động ban hành Kế hoạch 3348/KH-UBND ngày 14/11/2017 về triển khai thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh Điện Biên và Chỉ thị 13/CT-UBND ngày 08/12/2017 về việc tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh Điện Biên. UBND tỉnh Điện Biên đã sát sao, chỉ đạo Sở Tư pháp chủ trì phối hợp với các cơ quan, đơn vị, địa phương rà soát các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến lĩnh vực TGPL hết hiệu lực thi hành để tham mưu UBND tỉnh bãi bỏ, sửa đổi, bổ sung, thay thế. Song song với thể chế, mạng lưới TGPL cũng được xây dựng phù hợp với đặc thù địa lý của tỉnh. Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Điện Biên được kiện toàn với 01 Trung tâm trợ giúp pháp lý, 05 Chi nhánh đặt tại Tuần Giáo, Na Sang, Mường Ảng, Nà Hỳ, Mường Nhé – các Chi nhánh trải dài theo các tuyến đường xa và khó đi nhất. Mô hình này giống một “mạng lưới gác cổng công lý” chạm đến từng vùng đệm biên giới, giúp người dân dễ tiếp cận hơn. Các Chi nhánh hoạt động ngày càng hiệu quả, quan hệ phối hợp kịp thời với các cơ quan, tổ chức liên quan và chính quyền địa phương trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, góp phần khẳng định vai trò, vị trí của công tác TGPL tại địa bàn.

Hơn 7.000 vụ việc – con số biết nói về năng lực thực hiện trợ giúp pháp lý

Triển khai Luật TGPL năm 2017, hoạt động TGPL tập trung vào thực hiện vụ việc TGPL. Từ 01/01/2018 đến 30/9/2025 tổng số vụ việc TGPL là 7.245, trong đó tham gia tố tụng là 5.694 vụ việc, chiếm gần 80% số vụ việc do Trung tâm TGPL thực hiện (trung bình Trung tâm TGPL thực hiện hơn 900 vụ việc/01 năm) - một khối lượng ấn tượng đối với tỉnh miền núi còn nhiều khó khăn. Ở một tỉnh miền núi, con số này chính là sự nỗ lực đáng kể, là hành trình vượt núi, vượt rừng để đem pháp luật tới cộng đồng dân tộc thiểu số.

Đáng chú ý, số vụ việc tham gia tố tụng tăng 4,5 lần so với giai đoạn trước Luật năm 2017. Điều này phản ánh sự thay đổi tư duy: TGPL không còn chỉ dừng ở tư vấn, mà chuyển mạnh sang tham gia tố tụng, bảo vệ trực tiếp quyền và lợi ích người dân trước tòa – đúng tinh thần mà Luật Trợ giúp pháp lý 2017 đặt ra.

Trung tâm có 13 Trợ giúp viên pháp lý và đã thực hiện tổng số 3.249 vụ việc tham gia tố tụng (bình quân mỗi Trợ giúp viên pháp lý thực hiện gần 60 vụ việc/năm); 100% Trợ giúp viên pháp lý đạt chỉ tiêu tốt. Đội ngũ thực hiện TGPL cũng như các viên chức của Trung tâm thường xuyên được tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng giúp năng lực chuyên môn đang từng bước đáp ứng được yêu cầu bảo vệ pháp lý của người dân nghèo, người yếu thế, người dân tộc thiểu số tại địa phương.

Truyền thông đi trước – nâng cao nhận thức về quyền trợ giúp pháp lý của người dân

Chính sách chỉ có giá trị khi dân biết, dân hiểu và dân yêu cầu. Chính vì vậy, trong những năm qua, Điện Biên đã quan tâm công tác truyền thông về quyền được TGPL cho người dân. Trung tâm TGPL đã phối hợp với các cơ quan, đơn vị, địa phương tổ chức 297 đợt truyền thông về TGPL tại 491 lượt xã trên địa bàn tỉnh. Tại các buổi truyền thông đã thu hút được 79.615 lượt người tham dự; cấp phát miễn phí cho người dân hàng trăm nghìn tờ gấp pháp luật và mẫu đơn yêu cầu TGPL.

Bên cạnh đó, hoạt động truyền thông về TGPL thường xuyên đổi mới, đa dạng như đẩy mạnh, khuyến khích viên chức viết tin bài về hoạt động của Trung tâm TGPL đăng tải trên Báo và phát thanh, truyền hình, Cổng thông tin điện tử của Cục TGPL (nay là Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý), Sở Tư pháp; ứng dụng công nghệ thông tin, đưa mã quét QR vào các bảng tin, tờ gấp pháp luật, tài liệu, tờ tin về TGPL để cấp phát cho người dân và đội ngũ nòng cốt tại thôn bản để thuận tiện cho người dân nắm bắt thông tin, liên hệ khi có nhu cầu TGPL. Bên cạnh đó, Trung tâm TGPL đã ứng dụng các trang mạng xã hội như Zalo, Facebook để lập tài khoản Fanpage của Trung tâm TGPL, giao viên chức quản lý, duy trì và cập nhật thường xuyên các video, hình ảnh, hoạt động của Trung tâm TGPL, các thông tin hoạt động có liên quan để người dân tiếp cận.

Nhờ vậy, người dân tộc thiểu số biết quyền được TGPL, biết cách yêu cầu TGPL, biết gọi điện, gửi đơn, thậm chí hỏi trực tiếp trên mạng. Pháp luật không còn mơ hồ, nó có mặt ngay tại bản, tại điện thoại thông minh trong tay mỗi người dân.

Những khó khăn và thách thức

Dù thành tựu đáng kể, Điện Biên vẫn đối mặt nhiều thách thức mang tính đặc thù Tây Bắc:

Địa hình chia cắt khiến quyền tiếp cận pháp luật của người dân vẫn còn khoảng cách đáng kể. Nhu cầu trợ giúp pháp lý lớn, nhưng đường đi khó khăn, trình độ ngôn ngữ hạn chế khiến khả năng tiếp cận dịch vụ không đồng đều so với khu vực trung tâm.

Đội ngũ luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL chủ yếu là công chức đã nghỉ hưu chuyển sang hành nghề luật sư, đa số tuổi đã cao nên sức khỏe không đáp ứng được đối với những vụ việc TGPL tại địa bàn xa trung tâm và yêu cầu ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác TGPL.
 
Điện Biên hướng đến tương lai: TGPL không chỉ có – mà phải đủ

Từ những kết quả đạt được và những khó khăn còn hiện hữu, Điện Biên đang định hình rõ hướng phát triển trợ giúp pháp lý trong giai đoạn tới, với mục tiêu không chỉ bảo đảm “có trợ giúp pháp lý”, mà phải là “trợ giúp pháp lý đủ về chất và lượng”.

Trong thời gian tới, tỉnh dự kiến sẽ đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường mô hình trợ giúp pháp lý trực tuyến tạo điều kiện để người dân vùng sâu, vùng xa tiếp cận dịch vụ thuận lợi hơn. UBND tỉnh đã phê duyệt danh mục dịch vụ công trực tuyến trong thực hiện thủ tục hành chính trên môi trường điện tử thuộc phạm vi chức năng quản lý của Sở Tư pháp trong đó có lĩnh vực TGPL; hồ sơ liên quan trong lĩnh vực trợ giúp pháp lý được thực hiện qua môi trường điện tử giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, tạo thuận lợi cho người dân, luật sư thực hiện TGPL và góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ hành chính liên quan đến hoạt động TGPL.

Công lý đang đến gần hơn với từng nếp nhà vùng cao

Tám năm không phải là quãng thời gian quá dài đối với một chính sách pháp luật, nhưng đủ để thấy công tác TGPL ở Điện Biên đã chuyển động sâu sắc. Người dân hiểu quyền của mình hơn, chủ động yêu cầu trợ giúp để bảo vệ mình trước pháp luật.

Hơn 7.245 vụ việc TGPL không chỉ là thống kê – đó là 7.245 câu chuyện được lắng nghe. 79.615 lượt truyền thông không chỉ là con số – đó là 79.615 bước chân vượt núi đưa pháp luật đến với người dân.

Điện Biên đang chứng minh rằng trợ giúp pháp lý không chỉ là hỗ trợ người yếu thế, đó là cách để khoảng cách giữa núi rừng và công lý ngày càng rút ngắn. Và quan trọng nhất – đó là niềm tin rằng công lý không xa với người dân miền núi.