Tám năm triển khai, thi hành Luật trợ giúp pháp lý 2017 tại thành phố Hà Nội

Công tác chỉ đạo, triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý
Để triển khai những nội dung của Luật Trợ giúp pháp lý, trên cơ sơ tham mưu của Sở Tư pháp trình Ủy ban nhân dân thành phố, ngày 31/10/2017, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 226/KH-UBND triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý trên địa bàn thành phố Hà Nội. Kế hoạch xác định cụ thể các nội dung công việc, thời hạn, tiến độ hoàn thành, kết quả đầu ra và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức liên quan trong việc triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý trên địa bàn Thành phố, bảo đảm kịp thời, đồng bộ, thống nhất và hiệu quả.
Bên cạnh đó, UBND thành phố Hà Nội cũng ban hành các Kế hoạch thực hiện trợ giúp pháp lý cho các đối tượng đặc thù, các Kế hoạch thực hiện nội dung về trợ giúp pháp lý trong các chương trình mục tiêu quốc gia, thể chế hóa chính sách thành nhiệm vụ, phân công rõ ràng cho các Sở, Ban ngành trên địa bàn Thành phố. Điều này tạo sự thống nhất trong tổ chức thi hành pháp luật và phân bổ nguồn lực hiệu quả trong công tác trợ giúp pháp lý.
Hoạt động truyền thông về trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật
Hoạt động truyền thông về trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật tại cơ sở đã được triển khai thực hiện tại các thôn, làng, phường, xã, các trường học…, từ đó đã giúp những người thuộc diện được trợ giúp pháp lý dễ dàng tiếp cận với dịch vụ trợ giúp pháp lý. Từ năm 2018 đến nay đã tổ chức được 2.723 cuộc truyền thông về trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật tại cơ sở, thu hút hơn 220.000 lượt người tham dự, tư vấn pháp luật trực tiếp cho 44.566 lượt người. Các vụ việc tư vấn pháp luật tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực pháp luật như đất đai, hôn nhân gia đình, dân sự, chế độ chính sách, các quy định của pháp luật đối với trẻ em và người chưa thành niên…
Ngoài việc thực hiện các cuộc truyền thông trực tiếp tại cơ sở, hoạt động truyền thông trợ giúp pháp lý còn được thực hiện bằng nhiều hình thức khác nhau như: qua truyền hình, Báo, Đài; tờ gấp pháp luật phát cho người dân; Đặt Bảng thông tin về trợ giúp pháp lý tại các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, Công an cấp xã, tại các thôn có tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo cao của Thành phố. Hoạt động truyền thông về trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật tại cơ sở đã giúp cho những người dân nói chung và những người thuộc diện được trợ giúp pháp lý nói riêng nâng cao hiểu biết pháp luật, từ đó có ý thức chấp hành pháp luật tốt hơn, giúp giảm những khiếu kiện, khiếu nại trên địa bàn Thành phố, góp phần đảm bảo trật tự, an ninh của Thành phố.
Kết quả thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng
Triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý và Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý của Thủ tướng Chính phủ, UBND Thành phố đã chỉ đạo Sở Tư pháp chú trọng hoạt động tham gia tố tụng để bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các đối tượng thuộc diện được trợ giúp pháp lý trong các vụ án hình sự, vụ việc dân sự, vụ án hành chính, đảm bảo 100% người có yêu cầu được trợ giúp pháp lý.
Từ năm 2018 đến nay, các Trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước đã tham gia tố tụng để bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho 11.446 lượt người trong 11.446 vụ việc. Không chỉ tăng về số lượng mà chất lượng vụ việc TGPL ngày càng được nâng lên, đặc biệt là các vụ việc tham gia tố tụng. Nhiều vụ việc tham gia tố tụng do Trợ giúp viên pháp lý thực hiện đạt hiệu quả, có nhiều vụ án được tuyên mức án nhẹ hơn (được hưởng án treo, cải tạo không giam giữ) hoặc thay đổi khung hình phạt thấp hơn so với mức đề nghị của Viện kiểm sát... Trong quá trình tham gia tố tụng, các Trợ giúp viên pháp lý tập trung nghiên cứu hồ sơ vụ án, vận dụng kiến thức, kỹ năng tranh tụng với tinh thần, trách nhiệm cao và các quy tắc đạo đức nghề nghiệp để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL.
Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực từ ngày 01/01/2018 đã tạo được một khung pháp lý mới, đầy đủ hơn, hướng tới việc lấy người được trợ giúp pháp lý làm trung tâm, nâng cao chất lượng trợ giúp pháp lý theo hướng chuyên nghiệp hóa. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý trên địa bàn thành phố Hà Nội thì còn tồn tại một số khó khăn, hạn chế sau:
          Quy định về lĩnh vực trợ giúp pháp lý
Khoản 1 Điều 27 Luật TGPL năm 2017 quy định “Trợ giúp pháp lý được thực hiện trong các lĩnh vực pháp luật, trừ lĩnh vực kinh doanh, thương mại”. Tuy nhiên, quy định này phần nào đó gây khó khăn cho các trường hợp là người thuộc diện hộ nghèo vay vốn để đầu tư kinh doanh, ký hợp đồng để làm ăn với mục đích thoát nghèo…hoặc có nhiều đối tượng thuộc diện được trợ giúp pháp lý như người có công với cách mạng, người khuyết tật có khó khăn về tài chính, người thuộc hộ nghèo là bị đơn hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong các vụ án được Tòa án nhân dân xác định là vụ án tranh chấp về kinh doanh, thương mại nhưng họ cũng không được trợ giúp pháp lý.
Quy định về cộng tác viên trợ giúp pháp lý
Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 quy định: cộng tác viên trợ giúp pháp lý chỉ có ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.
Quy định như trên đã dẫn tới việc hạn chế huy động những người có trình độ, năng lực, tâm huyết với công tác trợ giúp pháp lý tham gia trợ giúp pháp lý. Hiện nay, trên địa bàn thành phố Hà Nội có nhiều người như: trợ giúp viên pháp lý, thẩm phán, kiểm sát viên, Điều tra viên…… đã nghỉ hưu nhưng không huy động được nguồn lực này đóng góp cho hoạt động trợ giúp của Thành phố do Hà Nội không phải là vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn. Mặt khác Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 quy định cộng tác viên chỉ được tư vấn pháp luật, quy định này không phù hợp vì những người đã được cấp thẻ Trợ giúp viên pháp lý, Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán đã thực hiện biết bao vụ việc tố tụng, nay nghỉ hưu làm cộng tác viên trợ giúp pháp lý nhưng không được tham gia tố tụng.
Ngoài ra, kể từ ngày 01/01/2026, Luật Tư pháp người chưa thành niên có hiệu lực pháp luật, theo đó, người làm chứng từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là người thuộc diện được trợ giúp pháp lý. Tuy nhiên, theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành, người làm chứng không có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Vì vậy, không thể xác định được tư cách của người thực hiện trợ giúp pháp lý khi tham gia tố tụng đối với đối tượng này.

Bùi Như Lan, Phòng Quản lý trợ giúp pháp lý,
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý