Sửa đổi, bổ sung các Luật về tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Công đoàn, Thanh niên nhằm tăng cường tính thống nhất, tinh gọn và hiệu quả Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Công đoàn, Luật Thanh niên và Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở (Luật số 97/2025/QH15) và có hiệu lực từ ngày 01/7/2025. Việc sửa đổi, bổ sung các Luật lần này được thực hiện để hiện thực hóa chủ trương chung của Đảng về tinh gọn tổ chức bộ máy, tạo cơ sở pháp lý nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, hiệu quả để đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Đặc biệt cũng để phù hợp với tinh thần sửa đổi Hiến pháp năm 2013 về chính quyền 02 cấp và vị trí, vai trò, chức năng của Mặt trận và các tổ chức thành viên từ trung ương đến cơ sở.1. Tiếp tục phát huy vai trò trung tâm đoàn kết, phối hợp hành động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung một số điều nhằm cụ thể hóa rõ hơn vị trí pháp lý, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hệ thống chính trị, đồng thời khẳng định vai trò là trung tâm đoàn kết, phối hợp hành động giữa các tổ chức thành viên. Khẳng định mối quan hệ “trực thuộc” của các tổ chức chính trị – xã hội và hội quần chúng như Công đoàn Việt Nam, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh… trong hệ thống Mặt trận. Điều này không chỉ giúp tăng cường tính liên kết, thống nhất mà còn thể hiện vai trò điều phối trung tâm của Mặt trận trong việc triển khai các hoạt động giám sát, phản biện xã hội và thực hiện dân chủ. Hệ thống tổ chức của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại địa phương cũng được điều chỉnh theo hướng tinh gọn, thống nhất với bộ máy chính quyền hai cấp – cấp tỉnh và cấp xã. Không còn các ủy ban Mặt trận cấp huyện tại một số địa bàn tổ chức hành chính mới, qua đó nâng cao vai trò và trách nhiệm của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cấp tỉnh và cấp xã trong các hoạt động như tiếp xúc cử tri, giới thiệu nhân sự tham gia Hội thẩm nhân dân, tổ chức giám sát, phản biện xã hội... Đồng thời sửa đổi, bổ sung quy định về vai trò của Mặt trận trong việc lãnh đạo, định hướng hoạt động giám sát và phản biện xã hội của các tổ chức thành viên, đảm bảo phù hợp với tính chất “trực thuộc” và nguyên tắc phối hợp, thống nhất hành động. Qua đó làm rõ trách nhiệm và tăng tính chủ động, sáng tạo của các tổ chức chính trị – xã hội, góp phần thực hiện dân chủ thực chất tại cơ sở. Trên cơ sở đó, Luật sửa đổi, bổ sung đã khẳng định rằng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là bộ phận của hệ thống chính trị của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; thể hiện ý chí, nguyện vọng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; phản ánh ý kiến, kiến nghị của Nhân dân đến các cơ quan nhà nước; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 2. Hệ thống tổ chức công đoàn 03 cấp Luật đã sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Công đoàn năm 2024, tập trung vào mô hình tổ chức theo hướng phù hợp với quy mô, tính chất và địa bàn hoạt động của tổ chức công đoàn thay vì ràng buộc theo đơn vị hành chính. Theo đó, hệ thống công đoàn được tổ chức gồm ba cấp: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam ở trung ương, công đoàn cấp trên cơ sở và công đoàn cơ sở. Quy định mới cho phép linh hoạt trong việc thành lập công đoàn cấp trên cơ sở theo đề nghị của tổ chức công đoàn và sự chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền. Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của giai cấp công nhân và của người lao động, được thành lập trên cơ sở tự nguyện, là thành viên trong hệ thống chính trị do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; đại diện, chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng cho đoàn viên công đoàn và người lao động; là đại diện duy nhất của người lao động ở cấp quốc gia trong quan hệ lao động và quan hệ quốc tế về công đoàn; tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội; tham gia kiểm tra, thanh tra, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp về những vấn đề liên quan đến quyền, nghĩa vụ của người lao động; tuyên truyền, vận động người lao động học tập, nâng cao trình độ, kỹ năng nghề nghiệp, chấp hành pháp luật, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đặc biệt tổ chức công đoàn trong các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp hưởng 100% lương từ ngân sách nhà nước theo quy định của Luật sửa đổi, bổ sung sẽ chấm dứt hoạt động để phù hợp với tinh thần Nghị quyết 60-NQ/TW và Kết luận 157-KL/TW ngày 25/5/2025 của Bộ Chính trị. Tại các đơn vị sự nghiệp không hưởng hoàn toàn từ ngân sách, công đoàn cơ sở vẫn tiếp tục được duy trì, đồng thời phải tuân thủ quy định về tài chính minh bạch, trách nhiệm báo cáo và giám sát. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam có trách nhiệm báo cáo dự toán và quyết toán kinh phí công đoàn hằng năm với Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đảm bảo đồng bộ và thống nhất trong quản lý. 3. Chú trọng chính sách hỗ trợ lao động – việc làm đối với thanh niên Luật Thanh niên năm 2020 được sửa đổi một số nội dung liên quan đến tổ chức bộ máy cho phù hợp với chủ trương tinh gọn và thực hiện mô hình chính quyền 02 cấp, đồng thời làm rõ hơn vị trí của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị – xã hội của thanh niên Việt Nam, trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, giữ vai trò nòng cốt trong phong trào thanh niên và hướng dẫn hoạt động thiếu niên, nhi đồng. Đặc biệt lần sửa đổi này, Luật đã chú trọng tới chính sách hỗ trợ lao động – việc làm cho thanh niên. Cụ thể là thanh niên được vay vốn ưu đãi để tạo việc làm, phát triển sản xuất – kinh doanh, tạo động lực khởi nghiệp trong bối cảnh đất nước đang thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động và phát triển kinh tế số. 4. Thiết lập cơ chế thực hiện dân chủ thống nhất theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp Cùng với sửa đổi, bổ sung Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Công đoàn và Luật Thanh niên, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 cũng được sửa đổi, trong đó trọng tâm là việc thiết lập cơ chế thực hiện dân chủ thống nhất theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, không còn cấp huyện. Quy định về đội ngũ cán bộ không chuyên trách ở cấp xã cũng được điều chỉnh theo hướng giảm biên chế, phù hợp với chủ trương tinh giản bộ máy. Bãi bỏ một số quy định về trách nhiệm của tổ chức công đoàn trong thực hiện dân chủ tại cơ sở tại các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập không còn tổ chức công đoàn cơ sở – thể hiện bước đi rõ ràng trong việc phân định chức năng giữa các tổ chức. Bên cạnh đó, Luật cũng quy định rõ trách nhiệm của Bộ Nội vụ trong quản lý và thực hiện dân chủ ở các tổ chức sử dụng lao động thay cho Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội trong bối cảnh sắp xếp, hợp nhất, phân công lại nhiệm vụ giữa các bộ, ngành. Việc ban hành Luật số 97/2025/QH15 không chỉ là hành động kỹ thuật lập pháp mà còn mang tính chiến lược về cải cách thể chế, thể hiện sự nhất quán trong chủ trương sắp xếp lại bộ máy chính trị - xã hội, tăng cường vai trò của Mặt trận Tổ quốc, làm rõ tính “trực thuộc”, củng cố mối liên hệ giữa nhân dân và Nhà nước thông qua các tổ chức chính trị – xã hội. Qua đó tạo hành lang pháp lý bảo đảm dân chủ được thực thi một cách thực chất, minh bạch và có trách nhiệm tại cơ sở – nơi gần dân, sát dân và vì dân nhất. Nguyễn Thị Thạo – Lưu Mai Anh Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý