Chất lượng vụ việc TGPL ngày càng nâng cao. Hoạt động TGPL được đánh giá thông qua bộ tiêu chí cụ thể, qua đó kịp thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân khi phát sinh tranh chấp hoặc vướng mắc pháp luật, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân và thúc đẩy quyền tiếp cận công lý.Vai trò của trợ giúp viên pháp lý ngày càng được xã hội ghi nhận. Đội ngũ này đã phát triển chuyên nghiệp hơn, bản lĩnh vững vàng, đạo đức nghề nghiệp được rèn luyện thường xuyên. Đặc biệt, việc công nhận chức danh nghề nghiệp hạng I đã khẳng định vị thế của lực lượng trợ giúp viên pháp lý trong hệ thống viên chức.
Công tác phối hợp giữa cơ quan tiến hành tố tụng và Trung tâm TGPL tiếp tục được tăng cường. Việc thông báo, giải thích quyền được TGPL được thực hiện nghiêm túc; nhiều địa phương duy trì hiệu quả việc cử trợ giúp viên trực tại Tòa án, tại cơ quan điều tra. Sở Tư pháp và Trung tâm TGPL cũng chủ động phối hợp với Đoàn Luật sư để huy động nguồn lực xã hội có trình độ, kinh nghiệm.
Công tác truyền thông về TGPL được triển khai bằng nhiều hình thức đa dạng, đưa pháp luật đến gần người dân hơn, nhất là ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa.
Việc ứng dụng công nghệ thông tin tạo ra bước chuyển rõ rệt: hệ thống cơ sở dữ liệu và phần mềm quản lý vụ việc được kết nối từ Trung ương đến địa phương; nền tảng trực tuyến, mạng xã hội và đường dây nóng giúp người dân tiếp cận TGPL thuận tiện hơn. Việc kết nối, trao đổi giữa các cơ quan cũng trở nên nhanh chóng, góp phần cải thiện chất lượng dịch vụ và tiết kiệm nguồn lực.
Những vướng mắc về thể chế và tổ chức triển khai thi hành Luật cần được xử lý
Về diện người được TGPL:
Diện người được TGPL đang được quy định tản mát ở nhiều luật khác nhau (Luật Tư pháp người chưa thành niên, Luật Phòng, chống mua bán người); chưa sử dụng khái niệm thống nhất với Luật Phòng, chống Bạo lực gia đình
[1].
Người khuyết tật là nhóm người dễ bị tổn thương, gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống nhưng theo quy định của Luật TGPL năm 2017 chỉ những người khuyết tật có khó khăn về tài chính mới thuộc diện được TGPL.
Hiện nay, Việt Nam đã ký kết nhiều điều ước quốc tế, đặc biệt là các Hiệp định tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự với các quốc gia, trong đó có quy định việc TGPL cho người nước ngoài nhưng Luật TGPL năm 2017 chưa có quy định về nội dung này.
Về người thực hiện TGPL:
Một số trợ giúp viên pháp lý (thậm chí có Giám đốc, Phó Giám đốc Trung tâm) đã được bổ nhiệm theo quy định của Luật TGPL năm 2006 (Luật này không yêu cầu phải đào tạo nghề luật sư và tập sự TGPL) vì lý do công việc đã chuyển công tác khác nên không còn giữ chức danh trợ giúp viên pháp lý. Theo quy định hiện hành, khi họ quay trở lại làm công tác TGPL cần phải qua đào tạo nghề luật sư (18 tháng) và tập sự TGPL (12 tháng).
Mặc dù luật sư và trợ giúp viên pháp lý có trình độ chuyên môn nghiệp vụ tương đương, tuy nhiên, hiện nay pháp luật chưa quy định về cơ chế chuyển đổi chức danh trợ giúp viên pháp lý thành luật sư. Trong khi đó, luật sư có thể được xem xét chuyển đổi thành trợ giúp viên pháp lý khi đáp ứng tiêu chuẩn trợ giúp viên pháp lý quy định tại Điều 19 Luật TGPL năm 2017.
Khoản 2 Điều 24 Luật TGPL năm 2017 quy định chỉ một số nhóm người “đã nghỉ hưu” mới có thể trở thành cộng tác viên TGPL nhưng cũng chỉ giới hạn ở một số địa bàn nhất định, đó là “vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn”. Do vậy, ở những địa bàn khác không phải là “vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn” thì không được ký hợp đồng cộng tác viên TGPL. Thực tế, có trường hợp có kiến thức, có trình độ pháp luật, có năng lực nhưng không phải là “trợ giúp viên pháp lý; thẩm phán, thẩm tra viên ngành Tòa án; kiểm sát viên, kiểm tra viên ngành kiểm sát; điều tra viên; chấp hành viên, thẩm tra viên thi hành án dân sự…” đã nghỉ hưu thì cũng không thể trở thành cộng tác viên TGPL.
Như vậy, quy định của Luật TGPL hiện hành chưa thu hút và phát huy được tối đa các nguồn nhân lực có trình độ và có năng lực trong xã hội. Điều này cần phải cân nhắc sửa đổi để bảo đảm khả năng cung cấp dịch vụ pháp lý kịp thời cho người dân, đặc biệt trong bối cảnh nhiều địa phương đã sáp nhập, có quy mô địa bàn rộng, dân số đông và nhu cầu TGPL ngày càng đa dạng.
Về lĩnh vực trợ giúp pháp lý:
Hiện nay, khoản 1 Điều 27 Luật TGPL đang quy định loại trừ TGPL trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, có nhiều người thuộc diện TGPL (ví dụ, người thuộc hộ nghèo, cận nghèo, người có khó khăn về tài chính, đặc biệt tại các vùng nông thôn, miền núi, vùng kinh tế khó khăn) cần tư vấn, hỗ trợ pháp luật để làm kinh tế thoát nghèo hoặc để giải quyết những khó khăn về mặt pháp lý khi tham gia các hoạt động kinh tế như
giao kết và thực hiện hợp đồng hợp tác kinh doanh, hợp đồng mua bán hàng hóa, vay nợ, thế chấp… Tuy vậy, do không thuộc lĩnh vực TGPL nên họ không được TGPL. Trong bối cảnh Đảng, Nhà nước ta đang chủ trương đẩy mạnh phát triển kinh tế tư nhân, nhiều người thuộc diện hộ nghèo có nguyện vọng được tư vấn để đầu tư kinh doanh, vay vốn để làm kinh tế với mục đích thoát nghèo rất cần được TGPL. Vì vậy, quy định về lĩnh vực TGPL như hiện nay đã bộc lộ bất cập.
Về việc thực hiện phân quyền trong lĩnh vực TGPL:
Nhiệm vụ chuyên môn như thẩm định, đánh giá chất lượng vụ việc TGPL đã được phân quyền cho UBND cấp tỉnh tại Nghị định số 121/2025/NĐ-CP ngày 10/6/2025 về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Tư pháp (Nghị định có hiệu lực đến 01/3/2027).
Về việc chuyển vụ việc, từ chối yêu cầu TGPL:
Luật chưa quy định trường hợp chuyển vụ việc cho tổ chức thực hiện TGPL ở địa phương khác giải quyết khi đang trong quá trình thực hiện TGPL mà vụ việc được chuyển cho cơ quan tiến hành tố tụng ở địa phương khác giải quyết. Do vậy, một số Trung tâm TGPL lúng túng khi gặp trường hợp này.
Thực tế cho thấy, một số trường hợp đã được TGPL, các cơ quan có liên quan đã giải quyết vụ việc theo đúng quy định của pháp luật nhưng kết quả không được như mong muốn nên người được TGPL vẫn yêu cầu TGPL nhiều lần mặc dù không phát sinh tình tiết mới. Tuy nhiên, Luật TGPL năm 2017 chưa quy định về việc từ chối thụ lý yêu cầu TGPL trong trường hợp này.
Khó khăn trong triển khai hoạt động:
Kinh phí dành cho công tác TGPL ở một số địa phương chưa được bảo đảm, nhất là kinh phí dành cho vụ việc TGPL còn thấp
[2]. Kinh phí để triển khai hoạt động TGPL trong các chương trình mục tiêu cấp cho các địa phương theo mỗi chương trình khác nhau và chưa đồng đều nên việc triển khai khó có thể đồng bộ, kịp thời… Việc bố trí cơ sở vật chất ở một số Trung tâm chưa được quan tâm đúng mức, chưa tương xứng với nhiệm vụ và nhu cầu thực tế tại địa phương
[3] nhất là cho việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL, tham gia phiên tòa trực tuyến...
Nguồn lực thực hiện TGPL chưa tương xứng với nhu cầu được TGPL của người dân; số lượng trợ giúp viên pháp lý ở một số địa phương còn mỏng
[4], trong khi đó sự tham gia của các tổ chức xã hội nghề nghiệp còn hạn chế, số lượng các tổ chức và luật sư, cộng tác viên TGPL tham gia TGPL còn thấp
[5].
Công tác
ứng dụng công nghệ thông tin trong TGPL vẫn còn gặp
một số khó khăn, hạn chế. Trước hết,
hạ tầng kỹ thuật còn
chưa đồng bộ, thiếu ổn định, gây khó khăn cho việc triển khai các phần mềm quản lý và cung cấp dịch vụ TGPL trực tuyến. Một số
trợ giúp viên pháp lý, cộng tác viên và người dân còn hạn chế về kỹ năng công nghệ, dẫn đến việc khai thác, sử dụng hệ thống thông tin chưa hiệu quả. Bên cạnh đó,
kinh phí đầu tư cho chuyển đổi số trong lĩnh vực TGPL còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung, số hóa hồ sơ vụ việc, hay kết nối liên thông với các cơ quan tố tụng và tổ chức có liên quan.
Một số vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn:
Thực hiện chủ trương sáp nhập tỉnh và mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, nhiều tỉnh, thành phố sau khi sáp nhập có địa bàn rất rộng, điều kiện địa lý và giao thông đi lại khác nhau, dân số đông. Vì vậy, công tác TGPL ở địa phương cũng phát sinh nhiều vấn đề mới, cụ thể như sau:
- Về tổ chức: Khoản 2 Điều 11 Luật TGPL năm 2017 quy định Chi nhánh
“được thành lập tại các huyện ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận tiện đến Trung tâm TGPL nhà nước và chưa có tổ chức hành nghề luật sư hoặc tổ chức tư vấn pháp luật tham gia TGPL”. Quy định này không còn phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, sáp nhập tỉnh, sáp nhập xã, bỏ cấp huyện và cũng không phù hợp với đặc thù của công tác TGPL (gắn kết, phối hợp thường xuyên, trực tiếp với các cơ quan tiến hành tố tụng và cơ quan có liên quan khác). Điều này đặt ra yêu cầu cần quy định về mạng lưới các Trung tâm và Chi nhánh của Trung tâm cho phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay của các địa phương và đáp ứng kịp thời nhu cầu TGPL của người dân.
- Về nhân sự: Hiện tại, nhân sự của nhiều Trung tâm sau khi hợp nhất, sáp nhập cơ bản được giữ nguyên số lượng. Do đó, một số vị trí việc làm trùng lặp, dôi dư phải chuyển đổi, bố trí, sắp xếp lại. Thêm vào đó, một số địa phương có số lượng trợ giúp viên pháp lý ít trong khi địa bàn rộng, đi lại xa và khó khăn, nhất là các địa bàn miền núi, vùng xa, vùng sâu, vùng đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận tiện.
- Sau khi tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, cấp xã có quy mô lớn hơn, vị trí, vai trò đã được khẳng định ở tầm cao mới. Tuy nhiên, hiện nay Luật TGPL năm 2017 chưa có quy định thể hiện vai trò của UBND cấp xã trong công tác TGPL tại địa phương (ví dụ nắm bắt số lượng người thuộc diện TGPL, truyền thông giúp người dân biết về TGPL, giải thích, thông tin về TGPL,…).
Một số đề xuất, kiến nghị
Đề nghị sửa Luật TGPL theo hướng bảo đảm tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL; bảo đảm thống nhất trong hệ thống pháp luật, phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước trong giai đoạn hiện nay; phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong hoạt động TGPL. Cụ thể:
- Về diện người được TGPL, nghiên cứu bổ sung diện người được TGPL để phù hợp với quy định của Luật Phòng, chống mua bán người và Luật Tư pháp người chưa thành niên; mở rộng đối tượng TGPL là người khuyết tật (không yêu cầu điều kiện có khó khăn về tài chính) nhằm tạo thuận lợi tối đa cho nhóm người “dễ bị tổn thương” này; bổ sung trường hợp người nước ngoài được TGPL theo quy định tại điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và các đối tượng khác theo quy định của pháp luật.
- Về người thực hiện TGPL, đề nghị sửa đổi, bổ sung quy định mở rộng mạng lưới người thực hiện TGPL, nâng cao tính chuyên nghiệp, vị trí, vai trò và cơ hội phát triển nghề nghiệp của đội ngũ này, cụ thể: (i) Rà soát, sửa đổi các quy định về
tập sự, bổ nhiệm, cấp thẻ trợ giúp viên pháp lý nhằm khắc phục tình trạng thiếu nhân lực cục bộ hiện nay; (ii)
Bổ sung chế độ đãi ngộ, công nhận, vinh danh người thực hiện TGPL tương xứng với tính chất nghề nghiệp, tạo động lực công tác, thu hút và giữ chân người có năng lực, có kinh nghiệm nghề nghiệp TGPL; (iii)
Ghi nhận, phát triển đội ngũ trợ giúp viên pháp lý với tư cách là
“luật sư nhà nước” hoặc “luật sư công” để thực hiện nhiệm vụ cung cấp dịch vụ công thiết yếu cho người “yếu thế”; (iv)
Mở rộng phạm vi, lĩnh vực hoạt động TGPL của trợ giúp viên pháp lý cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn hiện nay; (v) Sửa đổi điều kiện trở thành cộng tác viên TGPL theo hướng không giới hạn trong một số nhóm người đã nghỉ hưu và không giới hạn địa bàn “có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn”; cho phép cộng tác viên TGPL được thực hiện vụ việc TGPL ở các hình thức (tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng) theo quy định của pháp luật.
- Về tổ chức thực hiện TGPL, quy định rõ mỗi tỉnh, thành phố có ít nhất 01 Trung tâm và giao cho UBND cấp tỉnh căn cứ vào nhu cầu, điều kiện thực tiễn tại địa phương quyết định số lượng Trung tâm ở địa phương. Đồng thời, bỏ điều kiện Chi nhánh của Trung tâm chỉ được “thành lập tại các huyện ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận tiện đến Trung tâm TGPL nhà nước và chưa có tổ chức hành nghề luật sư hoặc tổ chức tư vấn pháp luật tham gia TGPL” (Điều 11 Luật TGPL 2017) cho phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, sáp nhập tỉnh, sáp nhập xã, bỏ cấp huyện. Giao Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định thành lập Chi nhánh của Trung tâm cho phù hợp với điều kiện thực tiễn của địa phương.
- Về lĩnh vực TGPL, không loại trừ “lĩnh vực kinh doanh thương mại” nhằm thể chế hóa các chủ trương của Đảng về phát triển khu vực kinh tế tư nhân và phù hợp với chính sách TGPL “bảo đảm quyền được TGPL phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội” theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW.
- Quy định rõ trách nhiệm của Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương, cơ quan, tổ chức hữu quan, đặc biệt là trách nhiệm của UBND cấp xã trong công tác TGPL; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số, chuyển đổi số trong TGPL.
Đề nghị sửa đổi Luật Luật sư theo hướng cho phép người đã từng là
trợ giúp viên pháp lý khi thôi giữ chức danh này được chuyển đổi sang hành nghề luật sư mà
không phải tập sự hành nghề luật sư và kiểm tra kết quả tập sự hành nghề luật sư.
Tuyết Minh
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý