Chính sách TGPL đi vào cuộc sống
Hà Tĩnh là một trong những địa phương đi đầu trong việc triển khai sâu rộng hai chính sách trọng điểm của Thủ tướng Chính phủ:
Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 (Quyết định số 678/QĐ-TTg) và
Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015–2025 (Quyết định số 749/QĐ-TTg).
Từ năm 2011 đến nay, Hà Tĩnh đã chủ động, sáng tạo trong thực hiện Chiến lược và Đề án TGPL do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, với ba giai đoạn triển khai tương ứng tạo nên các mốc chuyển giao quan trọng của chính sách pháp luật. UBND tỉnh đã ban hành các kế hoạch hành động cụ thể, xác định rõ trọng tâm là nâng cao chất lượng vụ việc TGPL, đặc biệt trong lĩnh vực tố tụng.
Giai đoạn 2011–2015, tỉnh bắt đầu thực hiện Chiến lược với nhiều nỗ lực về kiện toàn bộ máy, mở rộng mạng lưới cộng tác viên, đẩy mạnh truyền thông và tổ chức các hoạt động TGPL ở vùng sâu, vùng xa. Từ con số 05 biên chế ban đầu, đến năm 2014 Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh đã tăng lên 12 biên chế. Giai đoạn này, Hà Tĩnh tổ chức hơn
4.500 vụ việc tư vấn pháp luật, gần 110 vụ việc tham gia tố tụng và đánh giá chất lượng cho 437 hồ sơ, tạo nền móng quan trọng cho giai đoạn cải cách sâu hơn.
Bước ngoặt rõ rệt đến từ việc triển khai Đề án đổi mới từ năm 2015. UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành Kế hoạch hành động đồng bộ, tập trung vào
nâng cao chất lượng TGPL trong tố tụng – một hướng đi đúng đắn và nhân văn. Trong giai đoạn 2015–2017, tỉnh thực hiện hơn
4.200 vụ việc TGPL, trong đó số lượng vụ việc tư vấn tăng gấp 1,2 lần so với trước khi thực hiện Đề án và
vụ việc tố tụng tăng gần 5 lần so với trước khi triển khai Đề án.
Tiếp tục đà phát triển mạnh mẽ, sau khi Luật Trợ giúp pháp lý 2017 có hiệu lực, từ năm 2018 đến 31/12/2024, toàn tỉnh đã thực hiện được gần trên 5.700 vụ việc TGPL số lượng vụ việc tham gia tố tụng tăng gấp 5,2 lần so với giai đoạn 2015-2017.
Tổng cộng, giai đoạn 2011–2024, Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Hà Tĩnh đã thực hiện hơn 14.185 vụ việc trợ giúp pháp lý, phần lớn do các Trợ giúp viên pháp lý trực tiếp thực hiện – minh chứng rõ nét cho sự trưởng thành về năng lực và vai trò nòng cốt của lực lượng TGPL chuyên trách. Các vụ việc được Trợ giúp viên pháp lý, Luật sư cộng tác viên thực hiện đạt hiệu quả cao; chất lượng vụ việc TGPL không ngừng được cải thiện, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người được TGPL.
Khẳng định vai trò Trợ giúp viên pháp lý
Một trong những điểm sáng của Hà Tĩnh là quá trình
chuyên nghiệp hóa đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý. Từ chỗ không có sự tham gia của Trợ giúp viên pháp lý trong các vụ việc tố tụng, đến đầu năm 2014 trở đi số vụ việc tố tụng bắt đầu đã có sự tham gia của Trợ giúp viên pháp lý tăng về cả số lượng và chất lượng. So với thời kỳ trước khi thực hiện Chiến lược, nguồn nhân lực thực hiện TGPL được tăng lên rõ rệt về số lượng và chất lượng.
Nếu trước đây, hầu hết các vụ việc TGPL trong tố tụng do Luật sư cộng tác viên đảm nhiệm thì đến năm 2024,
91,7% số vụ việc tố tụng được thực hiện bởi trợ giúp viên pháp lý, với chất lượng ngày càng được nâng cao.
Thực hiện chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng hàng năm của Trợ giúp viên pháp lý cho thấy, từ năm 2018 đến 31/12/2024, 100% Trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm đạt chỉ tiêu về vụ việc tham gia tố tụng theo quy định của Bộ Tư pháp. Thực hiện việc thẩm định chất lượng và đánh giá hiệu quả vụ việc trợ giúp pháp lý, từ năm 2018-2024, tổ chức thẩm định và đánh giá 681 vụ việc (trong đó 95% vụ việc đạt chất lượng tốt; 0,5% đạt chất lượng khá).
Tham gia bào chữa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người yếu thế, đội ngũ TGVPL tỉnh Hà Tĩnh đã để lại dấu ấn rõ nét trong hoạt động xét xử. Một vụ án do Trợ giúp viên pháp lý của tỉnh tham gia đã được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao lựa chọn làm
Án lệ số 30/2020/AL, minh chứng cho sự trưởng thành về kỹ năng nghề nghiệp và bản lĩnh thực tiễn của lực lượng TGPL tỉnh Hà Tĩnh.
UBND tỉnh cũng đã thực hiện hàng chục cuộc tập huấn chuyên sâu, mời giảng viên từ Học viện Tư pháp, các chuyên gia giàu kinh nghiệm nhằm chuẩn hóa kỹ năng cho đội ngũ Trợ giúp viên, đảm bảo tính chuyên nghiệp và chuẩn mực.
Hướng về cơ sở – Đa dạng hóa hình thức truyền thông
Cùng với việc kiện toàn tổ chức bộ máy, Hà Tĩnh đặc biệt chú trọng đưa dịch vụ pháp lý về với người dân vùng sâu, vùng xa. Giai đoạn đầu, tỉnh xây dựng 45 Câu lạc bộ TGPL ở cơ sở; giai đoạn sau, thực hiện lồng ghép hiệu quả vào các mô hình sinh hoạt cộng đồng khác.
Hoạt động truyền thông, phổ biến pháp luật được đổi mới mạnh mẽ: từ năm 2015 đến nay, toàn tỉnh đã thực hiện hơn 1.100 cuộc truyền thông, phát hành gần nửa triệu tài liệu pháp luật, lắp đặt các hộp tin về TGPL tại trụ sở các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn tỉnh, tổ chức biên soạn 80 chuyên mục Chương trình phát thanh “Trợ giúp pháp lý với người dân” in ấn, phát hành đĩa CD về tại các xã, phường, thị trấn để phát trên hệ thống loa truyền thanh, với nhiều nội dung phong phú, sát thực với nhu cầu người dân theo từng tháng, từng quý; phối hợp với Cục Trợ giúp pháp lý - Bộ Tư pháp, Đài truyền hình ANTV xây dựng và phát các phóng sự
[1]; phối hợp với Tạp chí Pháp luật và đời sống của Bộ Tư pháp phát hành 01 số chuyên đề về công tác TGPL tại Hà Tĩnh; xây dựng chuyên mục phát thanh “Trợ giúp pháp lý với người dân”, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh về hiệu quả của hình thức TGPL trong tố tụng để người dân được biết thông qua các vụ việc điển hình có sự tham gia của Trợ giúp viên pháp lý, Luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL.
Ngoài ra, tỉnh còn đẩy mạnh truyền thông trên nền tảng số, niêm yết danh sách người thực hiện TGPL tại các cơ quan tố tụng, xây dựng và duy trì đường dây nóng 24/7...
Với việc đẩy mạnh và đa dạng hóa các hoạt động truyền thông về TGPL, đã mang lại hiệu quả thiết thực, người dân dễ dàng tiếp cận chính sách về TGPL.
Kiện toàn tổ chức – Tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước
Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh được quan tâm, kiện toàn. Đội ngũ người thực hiện TGPL từng bước được mở rộng, chuẩn hóa theo hướng chuyên nghiệp. Giai đoạn 2011-2015, Trung tâm TGPL nhà nước có 12 biên chế, 07 Trợ giúp viên pháp lý. Giai đoạn 2015-2017, Trung tâm TGPL nhà nước có 11 biên chế. Giai đoạn 2018-2024,
Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh có 16 biên chế chính thức, trong đó có 10 Trợ giúp viên pháp lý. Mỗi người thực hiện trung bình từ
12–19 vụ việc tố tụng/năm – vượt chỉ tiêu Bộ Tư pháp giao.
Cùng với đó, tỉnh đã chủ động
đào tạo, bổ nhiệm thêm Trợ giúp viên pháp lý, tích cực huy động nguồn lực xã hội tham gia trợ giúp pháp lý. Đến năm 2024, toàn tỉnh có
44 luật sư và
17 tổ chức hành nghề luật sư, 02 Trung tâm tư vấn pháp luật,
02 luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL. UBND tỉnh cũng chú trọng đầu tư cơ sở vật chất: từ năm 2018 đến 2024, tổng kinh phí cấp cho công tác TGPL cao hơn hẳn các giai đoạn trước. Năm 2023, Trung tâm được bàn giao trụ sở riêng – bước tiến đáng kể trong điều kiện làm việc.
Tồn tại và kiến nghị
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác TGPL tại Hà Tĩnh gặp một số khó khăn, vướng mắc sau: Một là, số vụ việc TGPL còn chưa tương xứng với số người được khởi tố, xét xử có quyền được TGPL. Hai là, việc huy động Luật sư tham gia TGPL còn hạn chế , mức thù lao thấp, thủ tục thanh toán rườm rà cho thấy
thách thức trong việc xã hội hóa và huy động nguồn lực xã hội. Ba là, một số cơ quan tố tụng chưa tích cực phối hợp. Bốn là, hệ thống phần mềm quản lý TGPL đôi khi gặp lỗi, chưa liên thông với các bộ, ngành khác.
Từ thực tiễn triển khai Chiến lược và Đề án, Hà Tĩnh kiến nghị Bộ Tư pháp và Chính phủ: Một là, mở rộng diện người được TGPL bằng cách bỏ điều kiện “có khó khăn về tài chính” như quy định hiện hành tại khoản 7 Điều 7 Luật TGPL 2017. Hai là, quy phạm hóa công tác trực TGPL tại Tòa án nhân dân và trong điều tra hình sự 24/24 giờ. Ba là, có chính sách phù hợp để thu hút các nguồn lực tham gia TGPL, tăng chi phí chi trả cho Luật sư hợp đồng TGPL để thu hút nguồn lực chất lượng. Bốn là, tiếp tục đào tạo chuyên sâu, ưu đãi chính sách cho người làm công tác TGPL tại cơ sở. Năm là, hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin, kết nối dữ liệu TGPL với các ngành Tòa án, Công an, Viện Kiểm sát.
Hướng tới TGPL hiện đại và chuyên nghiệp
Có thể khẳng định,
tỉnh Hà Tĩnh đã hoàn thành tốt các mục tiêu, chỉ tiêu mà Chiến lược và Đề án đề ra. Việc lấy người dân làm trung tâm, chú trọng TGPL trong tố tụng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và hiện đại hóa tổ chức bộ máy đã giúp Hà Tĩnh không chỉ “làm TGPL” mà còn
"gieo niềm tin pháp luật" vào lòng người dân.