Startup muốn phát triển bền vững cần xây dựng nền tảng pháp lý vững chắc ngay từ đầu, kết hợp tuân thủ luật, tư vấn chuyên gia và tận dụng chính sách hỗ trợ từ Nhà nước.
Nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật
Trong thực tiễn khởi nghiệp, nhiều rủi ro pháp lý bắt nguồn từ sự thiếu chuẩn bị hoặc xem nhẹ vai trò của pháp luật trong giai đoạn đầu. Chính vì vậy, việc chủ động xây dựng nền tảng pháp lý cần được xem như một phần thiết yếu trong chiến lược phát triển ngay từ khi khởi sự kinh doanh.
Thực tế cho thấy, khi pháp lý được chuẩn hóa từ đầu, startup có thể tránh được hàng loạt hệ lụy như bị xử phạt hành chính, dừng hoạt động do thiếu giấy phép, hoặc thậm chí bị kiện tụng, mất quyền sở hữu trí tuệ. Điều này đặc biệt quan trọng khi startup mở rộng quy mô hoặc gọi vốn từ các nhà đầu tư, những người luôn đánh giá cao sự minh bạch và tuân thủ pháp luật.
Trước hết, nhà sáng lập cần xác định rõ rằng pháp luật không phải “chuyện để sau” mà là yếu tố sống còn quyết định sự thành bại lâu dài. Hãy coi việc tuân thủ pháp lý cũng quan trọng như phát triển sản phẩm hay gọi vốn. Ngay khi hình thành ý tưởng kinh doanh, startup nên tìm hiểu kỹ các quy định pháp luật liên quan, từ điều kiện kinh doanh ngành nghề, thủ tục giấy phép, quy định thuế, lao động, cho đến bảo vệ người tiêu dùng.
Việc chủ động học hỏi và chuẩn bị này giúp doanh nghiệp tránh được những sai phạm cơ bản, đồng thời tạo tâm thế tự tin, sẵn sàng hơn trong quá trình triển khai dự án kinh doanh. Các sáng lập viên cũng cần hình dung rõ “bức tranh pháp lý toàn diện” của doanh nghiệp mình, từ quyền sở hữu, quyền và nghĩa vụ của cổ đông, cấu trúc vốn, chính sách với người lao động cho đến cam kết với đối tác và khách hàng.
Đối với những vấn đề pháp lý phức tạp, startup cần có sự đồng hành của luật sư hoặc chuyên gia pháp lý. Trong giai đoạn đầu, nếu chưa đủ điều kiện thành lập bộ phận pháp chế nội bộ, doanh nghiệp có thể sử dụng dịch vụ pháp lý thuê ngoài, theo từng vụ việc hoặc theo gói tư vấn định kỳ.
Sự tư vấn chuyên nghiệp sẽ giúp startup xây dựng hợp đồng chặt chẽ, thiết lập đúng quy trình pháp lý trong quan hệ với đối tác, khách hàng và người lao động, đồng thời dự liệu trước các tình huống rủi ro để có biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Một ví dụ điển hình là việc nhiều startup ký hợp đồng đầu tư, hợp tác không rõ điều khoản dẫn đến tranh chấp cổ phần, chuyển nhượng quyền sở hữu, làm “tê liệt” hoạt động khi mâu thuẫn nảy sinh.
Chi phí dành cho tư vấn pháp lý ban đầu thường nhỏ hơn rất nhiều so với thiệt hại khi xảy ra sự cố pháp lý nghiêm trọng. Vì vậy, đây là khoản đầu tư cần thiết và xứng đáng để đảm bảo sự phát triển ổn định và bền vững.
Một khảo sát thực tiễn cho thấy, phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) tại Việt Nam vẫn “bỏ qua” tư vấn pháp luật thường xuyên và chỉ cầu cứu luật sư khi vấn đề phát sinh. Điều này cần thay đổi từ nhận thức: pháp lý là để phòng bệnh, không phải chỉ để chữa bệnh.
Xây dựng văn hóa pháp lý trong doanh nghiệp
Startup nên thiết lập các quy trình tuân thủ nội bộ, dù là ở mức cơ bản. Chẳng hạn, mọi hợp đồng, thỏa thuận quan trọng cần được kiểm tra pháp lý trước khi ký kết; các tài liệu, giao dịch cần được lưu trữ đúng quy định; thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, bảo hiểm, báo cáo lao động đúng hạn; cập nhật kịp thời các thay đổi như vốn điều lệ, địa chỉ, ngành nghề với cơ quan quản lý.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp có thể tổ chức đào tạo kiến thức pháp luật cơ bản cho các nhân sự chủ chốt như quản lý, kế toán, hành chính nhân sự... để toàn bộ hệ thống cùng hiểu và tuân thủ luật. Khi văn hóa pháp lý trở thành thói quen trong tổ chức, nguy cơ vi phạm pháp luật sẽ giảm thiểu, đồng thời doanh nghiệp cũng xây dựng được hình ảnh chuyên nghiệp hơn trong mắt đối tác và nhà đầu tư.
Một số startup tiên tiến hiện nay còn áp dụng quy trình “kiểm toán pháp lý” nội bộ định kỳ, kiểm tra lại toàn bộ hợp đồng, tài sản sở hữu trí tuệ, giấy phép hoạt động, tuân thủ lao động, bảo mật dữ liệu... từ đó phát hiện sớm sai sót để điều chỉnh kịp thời.
Nhận thức được vai trò then chốt của pháp lý, Nhà nước đã ban hành Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 cùng các văn bản hướng dẫn nhằm đồng hành cùng doanh nghiệp khởi nghiệp.
Đặc biệt, luật này dành một chương riêng cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, với hàng loạt chương trình hỗ trợ thiết thực như: hỗ trợ đào tạo chuyên sâu về phát triển sản phẩm, tư vấn sở hữu trí tuệ, hướng dẫn tiêu chuẩn chất lượng, hỗ trợ thông tin và kết nối mạng lưới khởi nghiệp.
Nhiều bộ ngành, địa phương đã triển khai các đề án thiết thực như thành lập trung tâm ươm tạo, tổ chức các không gian làm việc chung, miễn hoặc giảm phí tư vấn pháp lý, tổ chức lớp đào tạo luật doanh nghiệp và sở hữu trí tuệ. Chẳng hạn, nhiều vườn ươm hiện nay mời luật sư tư vấn miễn phí cho startup về hợp đồng, thuế, bảo hộ nhãn hiệu.
Bộ Tư pháp cũng triển khai Chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp, phối hợp với các sở, ngành tổ chức các buổi phổ biến kiến thức pháp luật và tư vấn trực tiếp. Startup nên chủ động tiếp cận các chương trình này để củng cố kỹ năng pháp lý cần thiết.
Ngoài ra, luật còn khuyến khích đầu tư vào khởi nghiệp sáng tạo bằng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp cho các quỹ đầu tư. Điều này không chỉ giúp startup dễ gọi vốn hơn mà còn tạo điều kiện hoàn thiện nền tảng pháp lý và chuẩn hóa hoạt động từ sớm.
Một số địa phương như TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng đã xây dựng trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp với hệ sinh thái tương đối đầy đủ, trong đó yếu tố pháp lý là một trong những “gói” huấn luyện quan trọng. Các hiệp hội doanh nghiệp, tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp tư nhân cũng tham gia bằng cách kết nối chuyên gia luật, tổ chức hội thảo chuyên đề và biên soạn tài liệu pháp lý phổ thông dành cho startup.
Cuối cùng, startup cần thường xuyên cập nhật các bài học pháp lý thực tiễn để rút kinh nghiệm. Các vụ việc điển hình như: mất thương hiệu cà phê Buôn Ma Thuột vì không đăng ký nhãn hiệu quốc tế; tranh chấp bản quyền Wolfoo và Peppa Pig; vụ quán cà phê Xin Chào bị xử lý hình sự vì thiếu giấy phép… đều cho thấy hậu quả nặng nề của việc coi nhẹ pháp lý.
Bên cạnh đó, có thể kể đến trường hợp startup công nghệ chia sẻ dữ liệu khách hàng nhưng không có chính sách bảo mật rõ ràng, dẫn đến rò rỉ thông tin cá nhân và bị xử phạt nặng. Hay trường hợp startup vận hành nền tảng gọi xe nhưng không phân định rõ giữa lao động chính thức và hợp đồng dịch vụ, gây tranh cãi pháp lý với tài xế.
Từ đó, mỗi startup có thể tự xây dựng cho mình kịch bản ứng phó, hoàn thiện thủ tục, hồ sơ pháp lý và chủ động bảo vệ thành quả sáng tạo của mình trước khi quá muộn.
Pháp luật không phải là rào cản mà là “ngọn hải đăng” định hướng cho doanh nghiệp vững bước trên hành trình phát triển. Một startup thành công không chỉ cần ý tưởng đột phá, mô hình khả thi mà còn phải có nền tảng pháp lý vững chắc.
Thông điệp “Khởi nghiệp không thể mù luật” cần được thấm nhuần trong mọi nhà sáng lập. Chỉ khi hiểu luật, làm đúng luật và biết bảo vệ mình bằng luật, startup mới có thể phát triển vững bền, cạnh tranh sòng phẳng và vươn ra thị trường quốc tế một cách tự tin.
Văn Tuyến
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý