Trước những vướng mắc phát sinh từ “khoảng trống pháp lý” của Luật Đất đai 2024, gây ách tắc cho hàng loạt dự án trọng điểm, dự thảo Nghị quyết của Chính phủ quy định về chính sách tạm cư để xử lý khó khăn, vướng mắc khi Nhà nước thu hồi đất được xem là một giải pháp cấp bách, mang tính đột phá nhằm trao quyền tự quyết cho địa phương, tháo gỡ điểm nghẽn trong công tác giải phóng mặt bằng, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và người dân, đồng thời khơi thông nguồn lực cho các công trình cấp thiết của quốc gia.
Người dân, doanh nghiệp có thể truy cập Cổng Pháp luật quốc gia (https://phapluat.gov.vn) để nghiên cứu và góp ý.
Luật Đất đai năm 2024, với nhiều kỳ vọng về việc tạo ra một hành lang pháp lý tiến bộ, minh bạch, đã có hiệu lực. Tuy nhiên, thực tiễn thi hành luôn là bài kiểm tra khắc nghiệt nhất đối với bất kỳ văn bản pháp luật nào. Ngay trong quá trình triển khai, một "nút thắt" quan trọng đã xuất hiện, liên quan trực tiếp đến chính sách tạm cư cho người dân khi Nhà nước thu hồi đất. Vấn đề này không chỉ làm chậm tiến độ các dự án mà còn tiềm ẩn nguy cơ gây khiếu kiện, ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của người có đất thu hồi. Sự cấp thiết của vấn đề được thể hiện rõ qua chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng trong chuyến công tác tại Phú Quốc, yêu cầu phải có cơ chế đặc thù để đẩy nhanh tiến độ các công trình phục vụ Hội nghị APEC 2027.
Trước bối cảnh đó, dự thảo Nghị quyết của Chính phủ quy định chính sách tạm cư đã mở ra một hướng đi mới, được kỳ vọng sẽ giải quyết triệt để vướng mắc này.
Khi Pháp luật chưa theo kịp Thực tiễn
Theo phân tích từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tại Khoản 7 Điều 111 Luật Đất đai năm 2024 có quy định về chính sách tạm cư, nhưng lại chỉ giới hạn áp dụng cho trường hợp thực hiện dự án đầu tư xây dựng khu đô thị có tái định cư tại chỗ. Điều này đã vô tình bỏ quên một loạt các loại hình dự án khác cũng có nhu cầu thu hồi đất và bố trí tạm cư không kém phần cấp bách, bao gồm: dự án đầu tư công khẩn cấp, dự án tái định cư theo tuyến công trình chính và các dự án tái định cư tại chỗ khác không phải là khu đô thị.
Nghịch lý hơn, điểm g Khoản 5 Điều 87 của Luật lại cho phép ban hành quyết định thu hồi đất nếu người dân tự nguyện bàn giao và đã được bố trí tạm cư hoặc được chi trả kinh phí tạm cư. Tuy nhiên, không có quy định giao cho Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh quy định nội dung này dẫn đến vướng mắc khi tổ chức thực hiện. Thêm vào đó, pháp luật về đất đai còn chưa có quy định về cơ chế thưởng cho người bàn giao đất trước thời hạn khi thu hồi đất thực hiện dự án khác không phải là dự án đầu tư xây dựng khu đô thị.
Đối mặt với tình thế đó, nhiều địa phương đã phải vận dụng “biện pháp hỗ trợ khác” để chi trả tiền tạm cư cho người dân. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tình thế, thiếu tính đồng bộ và cơ sở pháp lý vững chắc, khiến việc áp dụng phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Rõ ràng, thực tiễn đang đòi hỏi một cơ sở pháp lý thống nhất để các địa phương áp dụng đồng bộ, giảm chi phí tuân thủ và đẩy nhanh tiến độ các dự án trọng điểm.
Đề xuất Đột phá: Phân cấp Mạnh mẽ và Khơi thông Nguồn lực
Để giải quyết tận gốc vấn đề, dự thảo Nghị quyết không đi theo lối mòn của việc ban hành các quy định cứng nhắc từ trung ương, mà lựa chọn một quan điểm đột phá: đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho địa phương. Tinh thần cốt lõi của Nghị quyết là "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm", trao cho các cấp chính quyền công cụ pháp lý cần thiết để chủ động xử lý các vấn đề trên địa bàn. Nội dung chính của dự thảo Nghị quyết tập trung vào các điểm then chốt sau:
Thứ nhất, xác định rõ phạm vi áp dụng chính sách. Nghị quyết sẽ được áp dụng cho những người đủ điều kiện được bồi thường bằng đất ở, nhà ở theo quy định trong thời gian chờ bố trí tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện ba loại dự án đang bị vướng mắc: dự án đầu tư công khẩn cấp; dự án thực hiện tái định cư tại chỗ (trừ dự án khu đô thị); và dự án bố trí tái định cư theo tuyến công trình.
Thứ hai, giao UBND cấp tỉnh ban hành quy định bố trí tạm cư. Đây là điểm cốt lõi và được xem là đòn bẩy chính sách quan trọng nhất. Theo đó, UBND cấp tỉnh sẽ có thẩm quyền quy định cụ thể về việc bố trí tạm cư, bao gồm hình thức (bố trí vào nhà ở tạm hoặc hỗ trợ tiền thuê nhà ở), thời gian và mức hỗ trợ sao cho phù hợp nhất với tình hình kinh tế - xã hội, giá cả và thực tế của địa phương.
Thứ ba, thiết lập cơ chế thưởng tiến độ. Một điểm mới mẻ và mang tính khuyến khích cao là việc giao UBND cấp tỉnh quy định về cơ chế thưởng đối với người có đất thu hồi bàn giao đất trước thời hạn. Đây là một sự thay đổi tư duy quan trọng, chuyển từ việc chỉ tập trung vào bồi thường, hỗ trợ sang việc ghi nhận và khuyến khích sự hợp tác, đồng thuận từ phía người dân, giúp giảm thiểu xung đột và xây dựng niềm tin xã hội.
Thứ tư, trao quyền linh hoạt cho chính quyền cấp cơ sở, dự thảo nêu rõ: Nếu chưa có quy định của UBND cấp tỉnh, thẩm quyền quyết định biện pháp tạm cư và thưởng tiến độ sẽ được giao cho UBND cấp xã. Quy định này đảm bảo rằng không một dự án nào bị đình trệ chỉ vì chờ đợi văn bản cấp tỉnh, khơi thông nguồn lực ngay từ cấp cơ sở và đảm bảo tiến độ không bị gián đoạn.
Giải pháp Tình thế, Tác động Lâu dài
Nghị quyết này được xây dựng như một "giải pháp tình thế", với hiệu lực dự kiến chỉ kéo dài đến ngày 28 tháng 02 năm 2027, thời điểm dự kiến Luật Đất đai sẽ được sửa đổi để hoàn thiện các quy định này. Trong thời gian đó, nếu luật, nghị quyết của Quốc hội hay pháp lệnh được ban hành mới có hiệu lực, các quy định tương ứng trong Nghị quyết này sẽ tự động chấm dứt hiệu lực để đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật.
Tuy chỉ là giải pháp tạm thời, tác động của nó được kỳ vọng sẽ mang lại lợi ích lâu dài. Việc khơi thông điểm nghẽn trong giải phóng mặt bằng sẽ giúp các dự án trọng điểm được triển khai đúng tiến độ, tiết kiệm chi phí đầu tư công, và sớm đưa công trình vào khai thác, tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Có thể nói, dự thảo Nghị quyết về chính sách tạm cư là một bước đi chiến lược, thể hiện tư duy quản lý nhà nước năng động, dám nhìn thẳng vào thực tế và sẵn sàng đưa ra các giải pháp sáng tạo để tháo gỡ khó khăn. Việc sớm ban hành Nghị quyết không chỉ là mệnh lệnh từ thực tiễn mà còn là minh chứng cho một Chính phủ kiến tạo, luôn hành động vì lợi ích của người dân và sự phát triển chung của đất nước.
👉 Bạn đọc có thể truy cập Cổng Pháp luật quốc gia để xem toàn văn dự thảo và gửi góp ý trực tuyến
Nguyễn Anh Vũ
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý