Vừa qua, Bộ Tư pháp đã tổ chức Hội thảo đánh giá kết quả 05 năm thực hiện Quyết định số 14/2019/QĐ-TTg ngày 13/3/2019 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng, quản lý, khai thác Tủ sách pháp luật tại Hà Nội với sự tham dự của các đại biểu là đại diện một số bộ, ngành, đoàn thể và đại diện Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.
Hội thảo đã tập trung thảo luận để tìm kiếm các giải pháp giúp nâng cao hiệu quả, chất lượng khai thác mô hình Tủ sách pháp luật để đáp ứng yêu cầu tìm hiểu, cung cấp thông tin pháp luật của người dân trong giai đoạn mới. Trong đó việc đổi mới và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong khai thác sách, tài liệu pháp luật không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả nghiên cứu, tra cứu và phổ biến kiến thức pháp luật trong bối cảnh hiện nay. Để có cái nhìn toàn diện, tại Hội thảo, một số đại biểu đã có những phân tích các lợi ích, thách thức và gợi ý một số giải pháp để ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong khai thác sách, tài liệu pháp luật tại Việt Nam.
Về lợi ích của ứng dụng công nghệ thông tin trong khai thác sách, tài liệu pháp luật tại Việt Nam
(1) Nâng cao khả năng tiếp cận và lưu trữ thông tin: Trong thế giới hiện đại, nhu cầu tiếp cận nhanh chóng và chính xác các nguồn thông tin pháp luật là yêu cầu thiết yếu. Việc ứng dụng công nghệ thông tin đã tạo ra những bước đột phá; nâng cao khả năng lưu trữ và tiếp cận thông tin hơn các thư viện truyền thống, vốn bị giới hạn bởi không gian vật lý, nay được thay thế hoặc bổ sung bằng thư viện điện tử, cho phép lưu trữ một lượng lớn sách, tài liệu dưới dạng số hóa. Người dùng có thể truy cập tài liệu chỉ với một thiết bị kết nối Internet, xóa bỏ rào cản địa lý; việc ứng dụng công nghệ thông tin sẽ giúp tiết kiệm không gian và chi phí lưu trữ. Tài liệu pháp luật khi được số hóa sẽ giảm nhu cầu lưu trữ vật lý, tiết kiệm đáng kể chi phí bảo quản, bảo trì và quản lý; khả năng truy xuất nhanh: Một văn bản pháp luật có thể được tìm thấy trong vài giây thông qua công cụ tìm kiếm, thay vì phải lật giở hàng chồng tài liệu như trước đây.
(2) Tăng hiệu quả tra cứu và nghiên cứu pháp luật: Công nghệ thông tin mang đến những công cụ và nền tảng hỗ trợ tra cứu pháp luật với các tính năng vượt trội như: (i) Tìm kiếm chính xác theo nhu cầu: Người dùng có thể tìm kiếm tài liệu theo từ khóa, số văn bản, thời gian ban hành, hoặc lĩnh vực cụ thể. Điều này giúp giảm đáng kể thời gian và công sức so với phương pháp thủ công; (ii) Phân loại và gợi ý thông minh: Nhờ ứng dụng AI, hệ thống có khả năng gợi ý các tài liệu liên quan dựa trên hành vi tra cứu của người dùng, giúp họ mở rộng phạm vi nghiên cứu một cách hiệu quả; (iii) Hỗ trợ phân tích dữ liệu: Một số phần mềm hiện đại cho phép người dùng so sánh các văn bản pháp luật, xác định những thay đổi qua các lần sửa đổi, bổ sung, hoặc phân tích các xu hướng pháp lý để dự báo rủi ro.
(3) Hỗ trợ nâng cao hiệu quả khai thác thông tin pháp luật: Công nghệ thông tin đã cách mạng hóa cách thức phổ biến kiến thức pháp luật, mở rộng đối tượng tiếp cận và giảm thiểu chi phí quản lý tủ sách pháp luật thông qua các ưu điểm như: (i) Học trực tuyến: Các khóa học pháp luật trực tuyến, tài liệu pháp lý dạng số, và các video hướng dẫn trên các nền tảng YouTube giúp người học tiếp cận dễ dàng hơn; (ii) Tương tác đa chiều: Nền tảng công nghệ thông tin không chỉ cho phép truyền tải thông tin một chiều mà còn tạo điều kiện tương tác giữa người học và giảng viên hoặc chuyên gia pháp lý; (iii) Phổ cập pháp luật cho cộng đồng: Các cổng thông tin pháp luật, ứng dụng di động, hoặc các chiến dịch truyền thông số góp phần đưa kiến thức pháp luật đến gần hơn với người dân, ngay cả ở những khu vực khó tiếp cận thông tin.
(4) Cải thiện hiệu quả việc quản lý Tủ sách pháp luật:
Hỗ trợ quản lý hồ sơ, tài liệu, thông tin pháp luật một cách tập trung trên nền tảng số, giúp giảm tải công việc giấy tờ, tránh thất lạc, và tăng tốc độ xử lý công việc; đa dạng hóa nguồn thông tin pháp luật không chỉ giới hạn thông tin pháp luật tại Việt Nam mà trên toàn thế giới thông qua các ưu điểm như: (i) Chia sẻ tài nguyên pháp luật quốc tế: Các thư viện số toàn cầu hoặc các nền tảng chia sẻ tài liệu pháp luật quốc tế giúp kết nối nguồn lực giữa các quốc gia; (ii) Phát triển công cụ pháp lý đa ngôn ngữ như Công nghệ dịch thuật thông minh hỗ trợ việc truy cập và hiểu các văn bản pháp luật nước ngoài, giúp tăng cường khả năng hội nhập quốc tế trong lĩnh vực pháp lý.
Tăng cường tính minh bạch và công khai trong quản lý pháp luật thông qua các ưu điểm như: (i) Công khai hóa tài liệu pháp luật; (ii) Nâng cao chất lượng phản hồi và giám sát từ cộng đồng khi cho phép người dân gửi ý kiến, khiếu nại hoặc góp ý về các văn bản quy phạm pháp luật trực tuyến, tạo môi trường đối thoại tích cực giữa Chính phủ và công dân.
Về thách thức, khó khăn
(1) Về khó khăn: (i) Hạn chế về hạ tầng công nghệ thông tin: Nhiều địa phương vùng sâu, vùng xa chưa có điều kiện tiếp cận Internet và thiết bị hiện đại; (ii) Thiếu đồng bộ dữ liệu: Một số cơ sở dữ liệu pháp luật còn phân tán, khó tích hợp, gây khó khăn trong khai thác; (iii) Kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin của cán bộ pháp luật: Nhiều cán bộ chưa được đào tạo đầy đủ về kỹ năng khai thác tài liệu pháp luật trên nền tảng số.
(2) Về thách thức: (i) Đảm bảo tính bảo mật và toàn vẹn dữ liệu: Tài liệu pháp luật chứa nhiều thông tin nhạy cảm. Việc số hóa và chia sẻ tài liệu đòi hỏi các biện pháp bảo mật chặt chẽ để tránh rò rỉ hoặc sử dụng sai mục đích; (ii) Chi phí đầu tư lớn: Việc triển khai hệ thống công nghệ thông tin hiện đại, bao gồm cơ sở hạ tầng, phần mềm, và đào tạo, đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn; (iii) Cập nhật liên tục trước thay đổi pháp luật: Hệ thống số hóa cần được cập nhật liên tục để phản ánh đúng các thay đổi trong văn bản pháp luật, đảm bảo thông tin không bị lỗi thời.
Một số giải pháp để đẩy mạnh tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong khai thác sách, tài liệu pháp luật
(1) Xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu pháp luật quốc gia: Tập trung vào số hóa toàn diện tất cả các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu; tích hợp dữ liệu pháp luật thành một hệ thống đồng bộ, thân thiện với người dùng.
(2) Phát triển các công cụ tra cứu thông minh: Sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để phát triển công cụ tìm kiếm pháp luật với khả năng gợi ý thông minh và phân tích sâu; ứng dụng công nghệ blockchain để đảm bảo tính xác thực và minh bạch của tài liệu pháp luật.
(3) Đầu tư vào hạ tầng công nghệ thông tin và đào tạo nhân lực: Nâng cấp cơ sở hạ tầng viễn thông, đặc biệt tại các khu vực khó khăn; tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng số cho cán bộ ngành luật và người sử dụng.
(4) Khuyến khích hợp tác công-tư: Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào phát triển phần mềm pháp luật và các dịch vụ tra cứu trực tuyến; hợp tác quốc tế để học hỏi mô hình thư viện số và quản trị dữ liệu pháp luật tiên tiến.
Qua những lợi ích kể trên chứng minh rằng công nghệ thông tin không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là nhân tố thúc đẩy sự đổi mới toàn diện trong cách thức khai thác, sử dụng, và phổ biến tài liệu pháp luật, phù hợp với yêu cầu của thời đại số. Việc đổi mới và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong khai thác sách, tài liệu pháp luật không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý và phổ biến kiến thức pháp luật mà còn góp phần thúc đẩy cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền hiện đại. Để đạt được mục tiêu này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, và cộng đồng, đồng thời đặt ưu tiên vào việc đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cao năng lực kỹ thuật, và xây dựng chính sách phù hợp./.
Lưu Công Thành
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật