Phát biểu khai mạc tại Tọa đàm, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, trong thời gian qua, Trung ương đã ban hành 4 nghị quyết có ý nghĩa chiến lược, được xem là những trụ cột quan trọng nhằm kiến tạo các đột phá phát triển trong giai đoạn mới. Nổi bật trong số đó, Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới đã xác lập một định hướng có tính nền tảng: hình thành và lan tỏa văn hóa tuân thủ pháp luật trong toàn xã hội. Đây được coi là nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước bằng pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật.
Theo gợi mở của Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc, các bộ, ngành, địa phương và các chuyên gia đã tập trung trao đổi về các vấn đề cốt lõi của văn hóa tuân thủ pháp luật với 5 nhóm nội dung trọng tâm. Cụ thể, Thứ trưởng đề nghị làm rõ khái niệm và nội hàm của thuật ngữ “văn hóa tuân thủ pháp luật”; xác định cấu trúc và phạm vi ảnh hưởng của văn hóa này trong đời sống xã hội; phân tích các thành tố cấu thành nên văn hóa tuân thủ pháp luật; nhận diện đặc trưng và biểu hiện cụ thể; đánh giá các yếu tố tác động đến quá trình hình thành và duy trì văn hóa tuân thủ, trong đó lưu ý sự khác biệt về mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đối với các nhóm đối tượng khác nhau, từ đó hướng tới việc đề xuất các giải pháp cụ thể, thiết thực nhằm xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong toàn xã hội.
Các đại biểu đóng góp ý kiến, tham luận tại Tọa đàm
Qua ý kiến tham luận, trao đổi, đại đa số đại biểu tham dự Tọa đàm đã đồng thuận cao về các nội dung mà chủ trì tọa đàm gợi mở. Về nội hàm, “văn hóa tuân thủ pháp luật” là sự kết hợp giữa thái độ tôn trọng, hành vi chấp hành và tình cảm tích cực của cá nhân, tổ chức đối với pháp luật, thể hiện qua sự tự giác, trách nhiệm và ứng xử văn minh trong đời sống xã hội. Để hình thành và phát triển bền vững văn hóa tuân thủ pháp luật, hệ thống pháp luật cần bảo đảm các yếu tố cốt lõi như tính thống nhất, tính khả thi và tính minh bạch – những điều kiện nền tảng giúp tăng cường niềm tin pháp lý và thúc đẩy hành vi tuân thủ. Đồng thời, các biện pháp xây dựng và củng cố văn hóa pháp luật cần được triển khai theo hướng trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với từng nhóm đối tượng và có sự tham gia trực tiếp, thực chất của người dân, qua đó từng bước lan tỏa tinh thần thượng tôn pháp luật trong toàn xã hội.
Tiến sĩ Phạm Thị Thanh Hương, Phó Giám đốc Sở Tư pháp thành phố Hà Nội trao đổi tại Tọa đàm
Tiến sĩ Phạm Thị Thanh Hương, Phó Giám đốc Sở Tư pháp thành phố Hà Nội cho rằng, văn hóa tuân thủ pháp luật cần được xác định là một yếu tố thiết yếu trong tiến trình xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và củng cố nền tảng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thể hiện tinh thần thượng tôn Hiến pháp, pháp luật. Việc phát triển văn hóa này góp phần nâng cao tri thức pháp lý trong xã hội, định hướng cách ứng xử văn minh với pháp luật trên cơ sở các giá trị chân – thiện – mỹ, đồng thời lan tỏa những giá trị tích cực của văn hóa pháp luật trong cộng đồng và toàn xã hội. Để triển khai tinh thần đó, Thành phố đã chú trọng lồng ghép xây dựng tuân thủ văn hoá pháp luật qua xây dựng Chương trình người Hà Nội thanh lịch văn minh, là 1 trong 10 Chương trình công tác trọng tâm của Đảng bộ Thành phố Hà Nội (Chương trình số 04-CTr/TU của Thành uỷ Hà Nội về phát triển văn hoá, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2020-2025; Chương trình số 06-CTR/TU ngày 17/3/2021 về phát triển văn hoá, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2026); ban hành 02 Bộ Quy tắc ứng xử, lồng ghép văn hoá tuân thủ pháp luật trong văn hoá đời sống của cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân…
Thông tin về thực trạng tuân thủ văn hóa tuân thủ pháp luật của người dân khi tham gia tố tụng tại tòa án nhân dân, Đại diện Tòa án Nhân dân tối cao cho biết, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã nhấn mạnh vai trò trung tâm của Nhân dân trong việc tôn vinh Hiến pháp, pháp luật và tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quan điểm này thể hiện rõ tư tưởng trọng dân, gắn với yêu cầu đổi mới và hội nhập quốc tế sâu rộng.
Theo khảo sát của Tòa án nhân dân tối cao, phần lớn người dân khi tham gia tố tụng đều có ý thức tuân thủ pháp luật tốt, chấp hành nghiêm nội quy phiên tòa, thể hiện thái độ ứng xử văn minh, góp phần giữ gìn văn hóa pháp đình nghiêm túc và liêm chính. Trên nền tảng đó, ngành Tòa án tiếp tục đẩy mạnh công tác phổ biến, giáo dục ý thức pháp luật cho người dân trong quá trình xét xử, không chỉ bảo đảm quyền tiếp cận công lý công bằng mà còn phát huy vai trò chủ thể của Nhân dân trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Phát biểu trao đổi tại Tọa đàm, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc khẳng định rằng, người dân phải là trung tâm trong mọi nỗ lực xây dựng Nhà nước pháp quyền, do đó nội hàm của khái niệm văn hóa tuân thủ pháp luật cần được truyền đạt theo cách giúp người dân hiểu đúng, hiểu rõ. Theo Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc, để hình thành văn hóa tuân thủ pháp luật cần hội tụ đủ hai yếu tố: điều kiện cần là hệ thống pháp luật đầy đủ, rõ ràng; điều kiện đủ là hành vi tự giác, chủ động, lặp đi lặp lại trong đời sống thường nhật, từ đó trở thành thói quen và nâng lên thành văn hóa.
Ý thức tuân thủ pháp luật chỉ là một phần, còn yếu tố quyết định là hành vi thực tiễn của các chủ thể trong xã hội. Nhằm nâng cao văn hóa pháp luật, Thứ trưởng đề xuất tăng cường giáo dục pháp luật từ gia đình đến nhà trường; hoàn thiện Cổng pháp luật quốc gia; đổi mới công tác truyền thông chính sách; nâng cao tính gương mẫu của đội ngũ cán bộ, công chức, đảng viên; đồng thời gắn kết xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật với giáo dục đạo đức, lối sống và phát huy vai trò chủ thể của Nhân dân trong quá trình này.
Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, TS. Lê Vệ Quốc trao đổi cùng các chuyên gia, đại biểu tham dự Tọa đàm
Trên cơ sở làm rõ nội hàm, thuật ngữ, cấu trúc và các yếu tố tác động, các đại biểu thống nhất rằng để xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật theo yêu cầu của Nghị quyết số 66-NQ/TW, thì cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trong đó tiếp tục nâng cao nhận thức, hiểu biết pháp luật, xây dựng niềm tin pháp luật cho người dân, doanh nghiệp; hoàn thiện hệ thống pháp luật dễ tiếp cận, thống nhất, khả thi, hiệu quả; tăng cường giáo dục pháp luật trong nhà trường gắn với giáo dục đạo đức, lý tưởng cho học sinh, sinh viên; đề cao tính gương mẫu của đội ngũ cán bộ, công chức trong tuân thủ pháp luật; tổ chức thi hành pháp luật nghiêm minh, công bằng, nhất quán.
Tọa đàm đã thu được nhiều thông tin, dữ liệu quan trọng và có giá trị để Bộ Tư pháp tiếp tục nghiên cứu, đề xuất việc hiện thực hóa yêu cầu “tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật” trong cán bộ, nhân dân, góp phần triển khai kịp thời Nghị quyết số 66-NQ/TW./.