Thực hiện nhiệm vụ xây dựng pháp luật theo Nghị quyết số 105/2025/UBTVQH15 và Quyết định số 2352/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phân công cơ quan chủ trì soạn thảo các dự án luật năm 2026, Hội nghị được tổ chức nhằm tiếp tục hoàn thiện dự thảo luật trên cơ sở ý kiến từ các bộ, ngành, chuyên gia và địa phương.
Hội nghị do Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc và ông Lê Vệ Quốc - Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đồng chủ trì, với sự tham gia của lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ được giao nhiệm vụ phối hợp, xây dựng dự án Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi)
Tham dự Hội nghị có đại diện Văn phòng Chính phủ; các Bộ, Ban, ngành Trung ương; cùng các chuyên gia, nhà khoa học, nguyên lãnh đạo Cục Trợ giúp pháp lý, Viện Khoa học pháp lý đã nhiều năm gắn bó với lĩnh vực trợ giúp pháp lý.
Cùng tham gia có đại diện Sở Tư pháp và Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước các tỉnh, thành phố cũng tham dự, trực tiếp phản ánh những khó khăn, vướng mắc trong quá trình tổ chức thực hiện. Sự tham gia đầy đủ của các cơ quan Trung ương và địa phương đã tạo nên diễn đàn trao đổi sâu sắc, đa chiều, góp phần bảo đảm chất lượng, tính khả thi và phù hợp thực tiễn của dự thảo Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi).
7 nhóm vấn đề lớn cần góp ý
Phát biểu khai mạc Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của việc sửa đổi Luật Trợ giúp pháp lý sau gần 8 năm thi hành.
Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc phát biểu khai mạc.
Theo Thứ trưởng, Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đã góp phần khẳng định vai trò của Nhà nước trong bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho người yếu thế. Thế nhưng, quá trình triển khai cho thấy nhiều quy định đã bộc lộ hạn chế, chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn và sự thay đổi của bối cảnh kinh tế xã hội.
Thứ trưởng cho rằng việc sửa đổi lần này sẽ cần bám sát các quan điểm lớn của Đảng về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW; bảo đảm đồng bộ với mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đồng thời, luật sửa đổi phải nâng cao được tính chủ động, trách nhiệm của các địa phương trong tổ chức hoạt động trợ giúp pháp lý.
Do đó, lãnh đạo Bộ Tư pháp đề nghị các đại biểu tập trung góp ý trực tiếp vào những nhóm vấn đề trọng tâm, nhất là về mở rộng đối tượng được trợ giúp pháp lý; điều kiện thành lập chi nhánh Trung tâm Trợ giúp pháp lý; tiêu chuẩn người thực hiện trợ giúp pháp lý; cũng như các giải pháp bảo đảm nguồn lực để tổ chức thực hiện có hiệu quả.
“Những nội dung mang tính kỹ thuật, quy trình được khuyến khích gửi bằng văn bản để tổng hợp, tiếp thu đầy đủ”, Thứ trưởng Ngọc cho hay.
Phát biểu tại Hội nghị, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý Lê Vệ Quốc nhấn mạnh rằng dự thảo đã mở rộng đối tượng được trợ giúp pháp lý theo hướng nhân văn, phù hợp thực tiễn và chủ trương của Đảng, Nhà nước, qua đó tạo điều kiện để các nhóm yếu thế có cơ hội tiếp cận pháp luật tốt hơn.
Cục trưởng Cục phổ biến, giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý Lê Vệ Quốc phát biểu tại Hội nghị
Trong quá trình soạn thảo, Cục trưởng ghi nhận nhiều quan điểm khác nhau, nhất là tại những địa phương sau sáp nhập còn tồn tại nhiều trung tâm. Dự thảo đã tiếp thu ý kiến Bộ Nội vụ theo hướng mỗi tỉnh có một Trung tâm, còn việc thành lập chi nhánh giao UBND tỉnh quyết định theo nhu cầu, song vẫn cần thêm ý kiến để hài hòa giữa yêu cầu tinh gọn và đáp ứng nhu cầu trợ giúp pháp lý trên địa bàn rộng.
Đối với đội ngũ thực hiện trợ giúp pháp lý, Cục trưởng cho biết dự thảo tiếp cận theo hướng nâng cao chất lượng, nhưng còn nhiều ý kiến trái chiều về tiêu chuẩn trợ giúp viên pháp lý, cộng tác viên và việc đào tạo nghề luật sư đối với một số trường hợp đặc thù. Đây là nội dung cần được thảo luận kỹ để bảo đảm khả thi.
Liên quan đến lĩnh vực trợ giúp pháp lý, Cục trưởng cho rằng việc nghiên cứu bổ sung lĩnh vực kinh doanh, thương mại là phù hợp thực tiễn, nhất là đối với các giao dịch dân sự phục vụ sinh kế của người nghèo. Tuy nhiên, lãnh đạo Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đề nghị cần đánh giá kỹ tác động và mối quan hệ với pháp luật liên quan.
Cuối cùng, về quản lý nhà nước, ông Lê Vệ Quốc đề nghị xác định rõ vai trò của UBND cấp xã trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp, nhằm tăng cường trách nhiệm và sự chủ động ở cơ sở.
Tại hội thảo, thay mặt Tổ soạn thảo, bà Vũ Thị Hường, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý trình bày báo cáo tóm tắt tình hình xây dựng Luật.
Phó cục trưởng Cục phổ biến, Giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý Vũ Thị Hường trình bày báo cáo
Theo bà Hường, trong quá trình chuẩn bị hồ sơ, Bộ Tư pháp đã tiến hành tổng kết 8 năm thi hành Luật Trợ giúp pháp lý; thành lập và họp Tổ soạn thảo; rà soát hệ thống pháp luật liên quan và kinh nghiệm quốc tế; đồng thời gửi công văn lấy ý kiến rộng rãi, đăng tải công khai hồ sơ dự án luật để tiếp nhận hơn 30 ý kiến góp ý. Vì thế, lần lấy ý kiến sửa đổi này sẽ cung cấp bức tranh tổng quan về quá trình nghiên cứu, soạn thảo dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, đồng thời xác định các nhóm vấn đề trọng tâm cần xin ý kiến tại Hội nghị.
Theo Phó Cục trưởng, báo cáo tập trung vào 07 nhóm vấn đề lớn cần xin ý kiến, bao quát toàn bộ các nội dung trọng tâm của dự thảo luật.
Cụ thể, dự thảo đề xuất điều chỉnh 16 điều của Luật 2017; mở rộng một số nhóm người được trợ giúp pháp lý như người khuyết tật và thân nhân người có công.
Bên cạnh đó, dự thảo định hướng mở rộng thẩm quyền thành lập chi nhánh Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước, hoàn thiện tiêu chuẩn và phạm vi hoạt động của người thực hiện trợ giúp pháp lý, nhất là cộng tác viên. Dự thảo cũng đề xuất bổ sung lĩnh vực kinh doanh, thương mại vào phạm vi được trợ giúp; mở rộng thẩm quyền của cộng tác viên TGPL trong việc tiếp nhận, xử lý vụ việc tố tụng; đồng thời sửa đổi trách nhiệm quản lý nhà nước, tăng cường chuyển đổi số và phân cấp cho địa phương nhằm bảo đảm tính chủ động và hiệu quả trong tổ chức thực hiện.
Đồng thời, dự thảo cũng đề xuất một số sửa đổi kỹ thuật nhằm bảo đảm sự thống nhất của hệ thống pháp luật, tách bạch các quy định về thủ tục sang nghị định để phù hợp quản lý và điều hành.
Bà Vũ Thị Hường đề nghị các đại biểu tập trung thảo luận thẳng vào các nhóm vấn đề nêu trên để Tổ soạn thảo tiếp thu, hoàn thiện dự thảo luật trước khi trình Chính phủ theo đúng tiến độ. Sau Hội nghị, Bộ sẽ tiếp tục hoàn thiện đầy đủ 8 loại tài liệu trong hồ sơ để trình Chính phủ trong tháng 12/2025.
Nâng cao tiêu chuẩn, mở rộng phạm vi hoạt động của người trợ giúp pháp lý
Mở đầu phần thảo luận, các đại biểu như ông Đào Ngọc Chuyền - Chủ nhiệm Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội, cùng đại diện Vụ Công tác Xây dựng pháp luật và Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Phú Thọ đều thống nhất rằng đội ngũ trợ giúp viên pháp lý phải bảo đảm đầy đủ năng lực chuyên môn, kinh nghiệm tố tụng và phẩm chất đạo đức.
Liên quan đến vị trí và tiêu chuẩn của trợ giúp viên pháp lý, TS. Nguyễn Thị Minh - nguyên Cục trưởng Cục Trợ giúp pháp lý đề nghị xem xét công nhận trợ giúp viên pháp lý như “luật sư làm việc trong cơ quan, tổ chức”, bởi đội ngũ này đã tham gia khối lượng lớn vụ việc tố tụng và chứng minh được năng lực tương đương. Giám đốc Sở Tư pháp Quảng Trị cũng kiến nghị bổ sung quy định miễn tập sự hành nghề luật sư đối với trợ giúp viên khi chuyển sang hành nghề, vì họ đã nhiều năm trực tiếp thực hiện tố tụng với tính chất công việc tương tự.
Đối với đề xuất cho phép những người từng được bổ nhiệm trợ giúp viên theo Luật 2006 quay lại công tác mà không phải đáp ứng đầy đủ điều kiện của Luật 2017, nhiều ý kiến cho rằng đây chỉ là biện pháp xử lý “tồn tại lịch sử”, không phải sự thụt lùi về chất lượng. Tuy nhiên, cũng có quan điểm nhận định số trường hợp này không nhiều, nên không nhất thiết phải quy định trong Luật.
Bên cạnh đội ngũ trợ giúp viên pháp lý, vấn đề tiêu chuẩn của cộng tác viên cũng được thảo luận sôi nổi. Nhiều đại biểu cho rằng nếu nâng tiêu chuẩn cộng tác viên lên ngang với trợ giúp viên pháp lý hoặc luật sư thì trên thực tế chỉ còn luật sư đáp ứng được, vô hình chung đi ngược mục tiêu huy động rộng rãi nguồn lực xã hội.
Ngược lại, Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội và Quảng Trị nhấn mạnh nhu cầu mở rộng cơ chế cộng tác viên nhằm thu hút lực lượng luật sư, thẩm phán, kiểm sát viên nghỉ hưu và công chức giàu kinh nghiệm. Nếu tiêu chuẩn đặt ra quá cao, lực lượng này sẽ bị loại khỏi hệ thống cộng tác viên, gây lãng phí nguồn nhân lực chất lượng.
Cũng tại hội nghị, ông Đào Ngọc Chuyền, ông Vũ Tiến Dũng (đại diện Bộ Nội vụ) và ông Lê Văn Hợp (đại diện Hội Luật gia Việt Nam) bày tỏ băn khoăn khi dự thảo cho phép cộng tác viên tham gia tố tụng với tư cách người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, trong khi tiêu chuẩn đạo đức và khung trách nhiệm chưa tương xứng với luật sư và trợ giúp viên pháp lý.
Đưa ra giải pháp cân bằng, đại diện Vụ Công tác Xây dựng pháp luật đề xuất giữ tiêu chuẩn cao đối với cộng tác viên tham gia tố tụng, đồng thời có thể thiết kế tiêu chuẩn mềm hơn cho cộng tác viên chỉ thực hiện tư vấn, hỗ trợ ngoài tố tụng.
Từ góc độ chuyên môn sâu, TS. Dương Thanh Mai - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học pháp lý nhấn mạnh rằng “không thể có công lý loại hai dành cho người nghèo”. Do đó, khi cộng tác viên tham gia tố tụng, tiêu chuẩn phải tiệm cận với trợ giúp viên pháp lý để tránh tạo ra hai mặt bằng chất lượng. Bà đề xuất áp dụng lộ trình chuyển tiếp khoảng 3 năm để cộng tác viên hoàn thiện tiêu chuẩn, nhằm tránh đứt gãy nguồn lực tại các địa phương còn thiếu luật sư và trợ giúp viên.
Từ góc độ chuyên môn, TS. Dương Thanh Mai nhận định rằng việc xử lý nhóm từng là trợ giúp viên pháp lý theo Luật 2006 cần được cân nhắc thận trọng để bảo đảm chuẩn nghề nghiệp. Theo bà, việc xác định đây là ‘tồn tại lịch sử’ nên được thể hiện trong phần giải trình tiếp thu, nhằm tránh tâm lý cho rằng tiêu chuẩn nghề nghiệp bị hạ thấp hoặc có sự ưu tiên không phù hợp. Bà nhấn mạnh rằng việc làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn đối với nhóm đối tượng này là cần thiết để bảo đảm tính minh bạch và sự nghiêm túc của hệ thống tiêu chuẩn trong dự thảo luật.
Mở rộng người thuộc diện được trợ giúp pháp lý
Đối với người được trợ giúp pháp lý, Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội và Quảng Trị thống nhất đề xuất bổ sung và bỏ điều kiện khó khăn tài chính đối với thân nhân liệt sĩ và người nhiễm chất độc da cam. Hai đại biểu nhấn mạnh đây là những nhóm yếu thế đặc thù, và chính sách cần thể hiện rõ tính tri ân, nhân văn.
Về nhóm người khuyết tật, đại diện Bộ Nội vụ - ông Vũ Tiến Dũng đề nghị tiếp tục gắn với điều kiện tài chính để bảo đảm tính khả thi. Trong khi đó, đại diện Sở Tư pháp Hà Nội, Quảng Trị và Phú Thọ lại ủng hộ phương án bảo đảm người khuyết tật nặng và đặc biệt nặng được trợ giúp mà không phải chứng minh khó khăn tài chính. Một số ý kiến khác còn đề xuất tiếp cận theo hướng nhân văn tối đa, coi toàn bộ người khuyết tật là nhóm yếu thế, còn việc có sử dụng quyền trợ giúp pháp lý hay không là quyền lựa chọn của họ.
Ngoài hai nhóm đối tượng trên, các địa phương cũng kiến nghị bổ sung một số nhóm cụ thể như người bị hại thuộc hộ cận nghèo hoặc người chưa thành niên có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong tố tụng.
Đối với việc mở rộng diện người được trợ giúp pháp lý, TS. Nguyễn Thị Minh cơ bản đồng tình nhưng lưu ý cần có báo cáo giải trình rõ ràng hơn để thuyết phục Quốc hội. Về điều kiện “khó khăn về tài chính”, bà cho rằng luật chỉ nên quy định ở mức nguyên tắc; còn tiêu chí, mức chuẩn và thủ tục chứng minh nên giao Chính phủ quy định linh hoạt theo từng giai đoạn, tránh “đóng khung” cứng trong luật gây vướng mắc khi thực thi.
Mở rộng lĩnh vực trợ giúp pháp lý
Liên quan đến phạm vi lĩnh vực được trợ giúp pháp lý, đa số ý kiến từ Hội Luật gia Việt Nam, đại diện các địa phương Quảng Trị, Tuyên Quang, Vụ Công tác Xây dựng pháp luật và TS. Dương Thanh Mai đều ủng hộ phương án mở rộng sang lĩnh vực kinh doanh, thương mại.
Các đại biểu phân tích rằng trên thực tế, người nghèo và các nhóm yếu thế vẫn có giao dịch dân sự, sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ gắn với sinh kế. Nếu chỉ vì gắn nhãn “kinh doanh, thương mại” mà từ chối trợ giúp thì sẽ làm giảm ý nghĩa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ.
TS. Dương Thanh Mai đồng tình với việc mở rộng phạm vi, nhất là trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại - nơi cá nhân, hộ kinh doanh và nhóm khởi nghiệp đang có nhu cầu hỗ trợ pháp lý ngày càng lớn. Bà cũng lưu ý rằng khi mở rộng sang lĩnh vực này, tranh chấp không chỉ phát sinh tại tòa án mà còn tại trọng tài và hòa giải thương mại, trong khi dự thảo mới điều chỉnh hoạt động tố tụng nhà nước. Vì vậy, ban soạn thảo cần xác định rõ phạm vi và hình thức hỗ trợ phù hợp để tránh vượt quá khả năng ngân sách và bảo đảm tính khả thi.
Cùng quan điểm trên, đại diện Vụ Công tác Xây dựng pháp luật cảnh báo rằng nếu mở rộng sang tranh chấp thương mại mà không kèm điều kiện tài chính, số vụ việc có thể tăng nhanh trong khi ngân sách không đổi, dễ dẫn đến giảm chất lượng trợ giúp pháp lý. Do đó, cần cân nhắc thiết kế các rào chắn về điều kiện khó khăn tài chính hoặc cơ chế chi trả phù hợp.
TS. Nguyễn Thị Minh cũng nhấn mạnh cần tính toán kỹ năng lực đội ngũ và khả năng ngân sách khi mở rộng phạm vi, bởi lĩnh vực kinh doanh, thương mại có tính chất phức tạp, khối lượng tranh chấp lớn, và tại nhiều quốc gia việc hỗ trợ pháp lý trong lĩnh vực này thường chỉ thực hiện ở một phần chứ không miễn phí hoàn toàn như trong lĩnh vực hình sự
.
Các đại biểu thảo luận, đóng góp ý kiến tại Hội nghị
Đặc biệt, yêu cầu chuyển đổi số trong trợ giúp pháp lý được TS. Dương Thanh nhấn mạnh: trong bối cảnh nhiều tỉnh chỉ có một trung tâm, địa bàn rộng, người dân vùng sâu vùng xa khó tiếp cận dịch vụ, việc số hóa không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc.
Bà đề xuất bổ sung quy định cho phép tiếp nhận yêu cầu trợ giúp pháp lý bằng phương thức điện tử, xây dựng cổng trợ giúp pháp lý số liên thông từ cấp tỉnh đến từng xã, phường và các cơ quan tiến hành tố tụng, đồng thời cho phép người dân nộp hồ sơ, theo dõi vụ việc và trao đổi thông tin hoàn toàn trực tuyến.
Theo bà, đây là giải pháp then chốt để bảo đảm quyền tiếp cận công lý của người dân trong điều kiện bộ máy được tổ chức tinh gọn, giảm gánh nặng đi lại, rút ngắn thời gian xử lý và phù hợp với định hướng chuyển đổi số quốc gia.Kết luận Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc ghi nhận và đánh giá cao các ý kiến phát biểu trong thời gian ngắn nhưng đều tâm huyết, thẳng thắn và trách nhiệm. . Các ý kiến đều thể hiện sự quan tâm sâu sắc đối với việc hoàn thiện dự thảo Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) - một văn bản sẽ tác động trực tiếp tới người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế.
Về quan điểm xử lý, những nội dung đã rõ sẽ được tiếp thu; những vấn đề còn nhiều ý kiến sẽ tiếp tục nghiên cứu; các quy định đang vận hành ổn định không sửa đổi; và việc hoàn thiện luật phải đi đôi với tăng cường phân cấp, tạo điều kiện cho địa phương chủ động và chịu trách nhiệm trong thực thi.
Thay mặt Ban soạn thảo, Thứ trưởng trân trọng cảm ơn các bộ, ngành, địa phương cùng các chuyên gia, nhà khoa học đã tham gia đóng góp nhiều ý kiến sâu sắc, thiết thực và gắn chặt với thực tiễn. Những ý kiến này là nguồn thông tin quan trọng, giúp bổ sung đa góc nhìn và làm rõ nhiều vấn đề cốt lõi của dự thảo luật.
Trên cơ sở đó, Ban soạn thảo sẽ tổng hợp đầy đủ, phân nhóm nội dung và tiếp tục phối hợp với các cơ quan liên quan để hoàn thiện dự thảo theo hướng chặt chẽ, khả thi và bảo đảm tối đa quyền lợi của người dân . Thứ trưởng mong rằng các đại biểu sẽ tiếp tục đồng hành, đóng góp trong các phiên làm việc tiếp theo để dự án Luật đạt chất lượng cao nhất khi trình cấp có thẩm quyền.