Luật trợ giúp pháp lý (TGPL) năm 2017 được ban hành với mục tiêu bảo đảm quyền tiếp cận công lý của người yếu thế và các đối tượng chính sách, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy công bằng và tiến bộ xã hội. Tại Nghệ An – địa phương có diện tích rộng, dân số đông, nhiều xã miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số – việc triển khai thi hành Luật TGPL năm 2017 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Sau 08 năm tổ chức thực hiện, công tác TGPL trên địa bàn tỉnh đã đạt được nhiều kết quả tích cực và là chỗ dựa cho người yếu thế.
Ngay sau khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực, Sở Tư pháp tỉnh Nghệ An đã chủ động tham mưu UBND tỉnh ban hành hàng loạt văn bản chỉ đạo, kế hoạch triển khai nhằm cụ thể hóa quy định của Luật và các văn bản hướng dẫn thi hành vào điều kiện thực tiễn của địa phương. Những văn bản này không chỉ thể hiện sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của cấp ủy, chính quyền địa phương đối với công tác TGPL, mà còn tạo cơ sở pháp lý để tổ chức thực hiện các hoạt động TGPL ở địa phương có một cách bài bản, có định hướng, có trọng tâm, trọng điểm.
Để triển khai chính sách TGPL một cách đồng bộ, có hiệu quả trên địa bản tỉnh Nghệ An còn chú trọng đến tổ chức bộ máy và công tác đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thực hiện công tác này. Tỉnh đã tiến hành rà soát, sắp xếp lại tổ chức bộ máy của Trung tâm TGPL nhà nước theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Hiện nay, Trung tâm có 01 Giám đốc, 01 Phó Giám đốc, 01 Phòng Nghiệp vụ, 01 Phòng Hành chính tổng hợp và 03 Chi nhánh với tổng số 21 biên chế được giao trong đó 11 biên chế làm việc tại Văn phòng Trung tâm và 10 biên chế tại các Chi nhánh. Xác định yếu tố con người là then chốt của hoạt động, Trung tâm đã không ngừng nâng cao chất lượng của cán bộ thông qua việccử tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng, lý luận chính trị được địa phương và Trung ương tổ chức. Từ năm 2018 đến nay, Trung tâm có thêm 03 viên chức đạt trình độ thạc sĩ; 01 chuyên viên chính; 01 cán bộ hoàn thành lớp cao cấp lý luận chính trị; 05 cán bộ hoàn thành lớp trung cấp lý luận chính trị; 02 trợ giúp viên được thăng hạng. Đây là những kết quả thể hiện sự quan tâm đầu tư bài bản cho đội ngũ cán bộ làm công tác TGPL.
Để triển khai có hiệu quả hoạt động tham gia tố tụng, hàng năm, Sở Tư pháp (Trung tâm TGPL) đã tham mưu UBND tỉnh ban hành Kế hoạch hoạt động TGPL trên địa bàn tỉnh, thực hiện rà soát đội ngũ người thực hiện TGPL, cung cấp danh sách, địa chỉ, cung cấp số điện thoại của trợ giúp viên pháp lý, luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL cho các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trên địa bàn tỉnhđể tạo điều kiện thuận lợi cho việc phối hợp thực hiện TGPL trong công tác tố tụng cho người được TGPL kịp thời, từ đógóp phần nâng cao số lượng và chất lượng vụ việc tham gia tố tụng (Kết quả: từ ngày 01/01/2018 đến 30/9/2025, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Nghệ An thụ lý 9761 vụ, việc (bình quân mỗi năm thụ lý hơn 1.200 vụ việc), trong đó số việc thực hiện bằng hình thức tư vấn là 1091, chiếm 11,1%, trong khi đó số vụ việc thực hiện bằng hình thức tham gia tố tụng là 8670, chiếm 88,9%. So với các giai đoạn trước khi Luật TGPL 2017 có hiệu lực số vụ việc tham gia tố tụng tăng cao hơn nhiều. Tính từ ngày 01/01/2018 đến 30/9/2025, Trung tâm tổ chức thực hiện đánh giá 5.872 vụ việc tham gia tố tụng của các trợ giúp viên và luật sư trong đó có 3.512 vụ việc được đánh giá hiệu quả thành công chiếm 59,8%).
Ngoài hoạt động thực hiện vụ việc TGPL, hoạt động truyền thông về TGPL trên địa bàn tỉnh cũng được tổ chức với nhiều hình thức đa dạng, phong phú, phù hợp với đặc điểm địa bàn miền núi, dân tộc thiểu số. Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Nghệ An đã biên soạn và phát hành hơn 1.000 bảng thông tin, hộp tin TGPL; hơn 120.000 tờ gấp, tài liệu pháp luật; 1.120 băng, đĩa tuyên truyền bằng tiếng Mông và tiếng Thái; tổ chức 237 đợt truyền thông tại cơ sở; phối hợp phát thanh tại 298 xã, hơn 500 thôn bản khó khăn. Đồng thời, danh sách các tổ chức, cá nhân thực hiện TGPL và thủ tục yêu cầu TGPL được công khai, cập nhật thường xuyên trên cổng thông tin điện tử của Sở Tư pháp và tại trụ sở các cơ quan tiến hành tố tụng, qua đó góp phần nâng cao mức độ tiếp cận thông tin pháp luật của người dân.
Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin đáp ứng nhiệm vụ TGPL trong tình hình mới, UBND tỉnh đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc, tổ chức triển khai thực hiện ứng dụng CNTT trong hoạt động của các cơ quan nhà nước nói chung, tổ chức và hoạt động TGPL nói riêng. Kết quả, cụ thể: Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Nghệ An đã thực hiện việc cập nhật văn bản đến, văn bản đi trên hệ thống Ioffice, 100% viên chức thực hiện trao đổi công việ trên hệ thống thư điện tử công vụ của tỉnh. Triển khai thực hiện ứng dụng phần mềm quản lý tổ chức và hoạt động TGPL cách nghiêm túc và thường xuyên, 100% vụ việc tham gia tố tụng được cập nhật lên hệ thống. Thông qua việc cập nhật thông tin về tổ chức và hoạt động lên hệ thống giúp cho việc nắm bắt, theo dõi, lưu giữ, tra cứu và quản lý được toàn bộ các thông tin về tổ chức và hoạt động TGPL bảo đảm kịp thời, chính xác, tiết kiệm thời gian và chi phí, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác tổng hợp, thống kê, báo cáo và theo dõi, đánh giá chất lượng TGPL, từ đó đề xuất những chính sách, giải pháp TGPL phù hợp. Sở Tư pháp (Trung tâm TGPL Nghệ An) xây dựng quy trình điện tử, quy trình nội bộ 12 thủ tục hành chính về TGPL trình UBND tỉnh phê duyệt. Bên cạnh những kết quả tích cực, công tác TGPL tại tỉnh Nghệ An vẫn còn một số khó khăn, bất cập như: kinh phí dành cho công tác TGPL còn hạn hẹp, chủ yếu chỉ đủ chi trả lương và phụ cấp. Biên chế của Trung tâm chưa tương xứng với khối lượng công việc, nhiệm vụ được giao trong khi địa bàn rộng, số lượng vụ việc nhiều và đối tượng được TGPL ngày càng được mở rộng hơn so với trước. Bên cạnh đó là việc huy động các tổ chức hành nghề luật sư tham gia TGPL gặp nhiều khó khăn do chưa có cơ chế hỗ trợ tài chính phù hợp, dẫn đến số lượng luật sư ký hợp đồng TGPL còn hạn chế (chỉ có 12 luật sư). Những hạn chế này đặt ra yêu cầu cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế chính sách, tăng cường đầu tư nguồn lực, đồng thời có giải pháp khuyến khích xã hội hóa hoạt động TGPL trong thời gian tới.
Như vậy, sau 8 năm triển khai Luật TGPL năm 2017, công tác TGPL tại Nghệ An đã có bước phát triển mạnh mẽ, mang lại hiệu quả thiết thực, góp phần quan trọng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người yếu thế, nâng cao nhận thức pháp luật trong cộng đồng, củng cố niềm tin của nhân dân đối với chính sách nhân văn của Đảng và Nhà nước.
Thảo Ly
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý