Tham dự tại điểm cầu Trung ương có đại diện một số Bộ, ngành, cơ quan có liên quan như: Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Tài chính, Liên đoàn luật sư Việt Nam, Trung tâm trợ giúp pháp lý (TGPL) nhà nước thành phố Hà Nội, Đoàn luật sư thành phố Hà Nội, ,…và một số đơn vị thuộc Bộ Tư pháp (Văn phòng Bộ, Cục Bổ trợ tư pháp, Vụ Công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật,…). Tại điểm cầu địa phương, có sự tham gia của đại diện lãnh đạo Sở Tư pháp, Trung tâm TGPL nhà nước, đại diện các cơ quan tiến hành tố tụng và các sở, ngành ở địa phương (Công an, Quốc phòng, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Tài chính, Dân tộc và Tôn giáo), Đoàn luật sư, Hội luật gia...
Phát biểu khai mạc, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc khẳng định: qua gần 3 thập kỷ phát triển, công tác TGPL đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đáp ứng tốt hơn nhu cầu TGPL của người dân, được xã hội ghi nhận. Tuy nhiên, trước những yêu cầu mới của đất nước, của ngành Tư pháp hiện nay – đặc biệt là yêu cầu cải cách tư pháp, chuyển đổi số, sắp xếp tổ chức bộ máy, cũng như triển khai các chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước theo Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022, Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025, Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 … thì việc đánh giá, nhận diện những “điểm nghẽn” trong chính sách, pháp luật về TGPL là rất cần thiết để đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về TGPL, nâng cao chất lượng công tác TGPL, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong kỷ nguyên mới.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc đề nghị các đại biểu tập trung làm rõ 4 vấn đề cơ bản: (i) Rà soát, đánh giá những bất cập trong các chính sách, quy định của Luật TGPL năm 2017 và các văn bản pháp luật có liên quan, cũng như việc triển khai thực hiện các văn bản, chính sách này trên thực tế; (ii) Nghiên cứu mô hình tổ chức TGPL trong bối cảnh sáp nhập tỉnh và thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp nhằm phát huy tối đa hiệu quả hoạt động TGPL; (iii) xem xét, đánh giá vai trò của trợ giúp viên pháp lý trong hoạt động nghiệp vụ TGPL và khả năng tham gia các hoạt động khác ở địa phương; (iv) Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm bảo đảm quyền được TGPL của người thuộc diện TGPL, đặc biệt trong lĩnh vực dân sự và hành chính.
Đồng chí Nguyễn Thanh Ngọc, Ủy viên Ban Thường vụ Đảng Ủy, Thứ trưởng Bộ Tư pháp phát biểu khai mạc Tọa đàm
TS Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp chủ trì, điều hành Tọa đàm
Trình bày báo cáo dẫn đề tại Tọa đàm, bà Vũ Thị Hường, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đã nhấn mạnh những kết quả đáng ghi nhận mà hệ thống tổ chức TGPL đạt được trong thời gian qua và những yêu cầu, thách thức đặt ra cho công tác TGPL trong thời gian tới theo các Nghị quyết của Đảng, Nhà nước. Đặc biệt, Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 về đổi mới công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật xác định mục tiêu:
“Năm 2025, cơ bản hoàn thành việc tháo gỡ những “điểm nghẽn” do quy định pháp luật”, trong đó có pháp luật TGPL. Vì vậy, Tọa đàm hôm nay, ngoài việc rà soát các quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản có liên quan thì cần phải đánh giá, đề xuất các mô hình TGPL ở địa phương trong bối cảnh sáp nhập tỉnh, thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp; làm thế nào để phát huy tối đa nguồn lực trợ giúp viên pháp lý và người thực hiện TGPL khác ở địa phương; tăng cường công tác phối hợp liên ngành với các cơ quan tố tụng và cơ quan liên quan; sử dụng hiệu quả các nguồn nhân lực ở cơ sở như già làng, trưởng bản, trưởng thôn, người có uy tín trong cộng đồng,… Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong TGPL, tạo sự chủ động cho địa phương và phù hợp với điều kiện thực tiễn của địa phương. Ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, thực hiện dịch vụ công trực tuyến, tiến tới “TGPL không giấy tờ” cũng là những yêu cầu đặt ra hiện nay cho các địa phương.
Bà Vũ Thị Hường - Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp trình bày báo cáo dẫn đề
Trình bày tham luận tại Tọa đàm, bà Nguyễn Tú Anh – Giám đốc Trung tâm TGPL nhà nước Thành phố Hà Nội cho biết: Với một địa bàn rộng, phức tạp và đông dân cư như thủ đô Hà Nội, trong năm 2024, các Trợ giúp viên pháp lý đã thực hiện hơn 3.000 vụ việc. Trung tâm TGPL thành phố Hà Nội có 3 phòng chuyên môn và 10 Chi nhánh nên đã chủ động giao cho các đơn vị này phụ trách theo địa bàn để có thể bám sát cơ sở, nâng cao hiệu quả TGPL. Ngoài việc thực hiện vụ việc TGPL, các Trợ giúp viên pháp lý còn thực hiện các nhiệm vụ khác do cấp Ủy, chính quyền địa phương giao, ví dụ như tham gia góp ý văn bản quy phạm pháp luật của Trung ương và địa phương, tuyên truyền, phổ biến pháp luật; tiếp công dân; tham gia giải quyết khiếu nại,.. Trong bối cảnh hiện nay, theo bà Nguyễn Tú Anh, việc mở rộng phạm vi, lĩnh vực TGPL và nhiệm vụ của Trợ giúp viên pháp lý là rất cần thiết để đáp ứng yêu cầu thực tiễn và triển khai thực hiện các nghị quyết của Đảng, nhất là Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 về phát triển kinh tế tư nhân.
Bà Nguyễn Tú Anh - Giám đốc Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước
Thành phố Hà Nội phát biểu tại Tọa đàm
Về mô hình tổ chức TGPL, ông Lê Thanh Bằng, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Bến Tre cho biết: tỉnh Bến Tre sẽ hợp nhất với tỉnh Vĩnh Long và tỉnh Trà Vinh. Trên cơ sở hướng dẫn của Bộ Tư pháp
[1], các Sở Tư pháp tại 03 tỉnh sáp nhập đã đề xuất định hướng tiếp tục duy trì 03 Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Bến Tre, tỉnh Vĩnh Long, tỉnh Trà Vinh như trước khi sáp nhập tỉnh, mỗi Trung tâm được giao phụ trách địa bàn cụ thể trong phạm vi tỉnh mới. Việc duy trì số lượng Trung tâm như trước khi tiến hành sáp nhập sẽ tránh được xáo trộn, giữ ổn định hoạt động TGPL trên địa bàn. Tuy nhiên, có thể sẽ chưa thật phù hợp với định hướng sắp xếp, tinh gọn bộ máy. Vì vậy, đây là giải pháp tình thế. Về lâu dài, cần nghiên cứu, có định hướng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy không phụ thuộc vào địa giới hành chính; đồng thời cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, tiến tới dịch vụ công không giấy tờ. Với bối cảnh tỉnh Yên Bái và tỉnh Lào Cai sáp nhập với nhau, ông Nguyễn Hưng Tĩnh, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Yên Bái đề xuất mô hình tổ chức TGPL khi thực hiện sáp nhập tỉnh là cần duy trì Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước với 02 cơ sở tại 02 địa phương như trước khi tiến hành hợp nhất tỉnh (bộ máy hành chính sau sáp nhập vẫn đặt tại Trung tâm hành chính mới). Theo ông Tĩnh, khi thực hiện hợp nhất tỉnh, bỏ cấp huyện, sáp nhập xã, thì việc duy trì hiện trạng các Trung tâm TGPL có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo kịp thời dịch vụ TGPL để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhóm yếu thế. Sự thay đổi quá lớn trong cơ cấu tổ chức, trụ sở của Trung tâm TGPL sẽ ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận công lý của các đối tượng yếu thế này, làm giảm hiệu quả của công tác TGPL.
Nhiều ý kiến đề nghị mở rộng diện người được TGPL, nhất là nhóm “có khó khăn về tài chính” quy định tại khoản 7 Điều 7 Luật TGPL năm 2017; mở rộng lĩnh vực TGPL, không nên loại trừ lĩnh vực “kinh doanh thương mại”; cân nhắc bỏ điều kiện làm cộng tác viên TGPL giới hạn “ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn”; bỏ điều kiện thành lập chi nhánh ở “các huyện ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận tiện…”; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, nhất là khi sáp nhập tỉnh, sáp nhập xã.
Về vai trò của Trợ giúp viên pháp lý, ông Lê Thanh Bằng – Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Bến Tre, cũng bày tỏ sự đồng tình với ý kiến của bà Nguyễn Tú Anh – Giám đốc Trung tâm TGPL thành phố Hà Nội. Trên thực tế, bên cạnh việc thực hiện TGPL, các Trợ giúp viên pháp lý đã tham gia nghiên cứu, góp ý nhiều dự thảo văn bản quy phạm pháp luật tại địa phương, thực hiện rất tốt công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật, hòa giải ở cơ sở… Để nâng cao vị thế của Trợ giúp viên pháp lý trong thời gian tới, ông Lê Thanh Bằng kiến nghị cần nghiên cứu giao nhiệm vụ “bảo vệ lợi ích công” cho đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý. Thậm chí, có thể nghiên cứu cho phép Trung tâm TGPL nhà nước thu phí một phần đối với những trường hợp không thuộc diện TGPL để giảm tải ngân sách nhà nước.
Ông Nguyễn Quang Tuyến, Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Lâm Đồng và ông Nguyễn Công Hoan, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Nghệ An đều cho rằng: do tính chất công việc tương đồng nên cần bổ sung quy định về miễn tập sự hành nghề luật sư cho Trợ giúp viên pháp lý và cho phép Trợ giúp viên pháp lý được chuyển sang làm luật sư khi nghỉ hưu hoặc khi không còn làm TGPL để ghi nhận và phát huy tối đa kinh nghiệm chuyên môn của Trợ giúp viên pháp lý. Cùng với chủ trương mở rộng nhiệm vụ cho Trợ giúp viên pháp lý (không chỉ thực hiện vụ việc TGPL mà còn phải thực hiện các nhiệm vụ khác do cơ quan có thẩm quyền giao như tham gia xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật, phổ biến giáo dục pháp luật, hòa giải, giải quyết khiếu nại tố cáo…) thì cần chuyên môn hóa đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý theo các nhóm lĩnh vực pháp luật chuyên ngành như: bảo hiểm, y tế, môi trường, đất đai, hành chính, kinh doanh thương mại…
Ông Phan Hồng Thủy – Phó vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Dân tộc và Tôn giáo, chia sẻ: phần lớn đối tượng được TGPL là người dân tộc thiểu số. Vì vậy, Trợ giúp viên pháp lý ngoài kiến thức chuyên môn còn phải am hiểu văn hóa, phong tục tập quán các dân tộc thiểu số và có kỹ năng làm việc với người dân tộc thiểu số. Ngoài ra, cần tận dụng lực lượng cán bộ cộng đồng như già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng… để hỗ trợ, truyền thông, thông tin về TGPL cho bà con…
Để hiện thực hóa việc này, trước hết cần rà soát và sửa đổi Luật TGPL cũng như các văn bản hướng dẫn theo hướng cho phép linh hoạt xác định các lĩnh vực pháp luật cần trợ giúp, thay vì liệt kê cứng. Cùng với việc sửa đổi chính sách, cần đặc biệt chú trọng tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ trợ giúp viên pháp lý và tăng cường công tác truyền thông về TGPL.
Đồng chủ trì Tọa đàm, TS. Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến giáo dục pháp luật và TGPL nhấn mạnh rằng: việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số là xu thế tất yếu của thời đại và cũng là yêu cầu cấp bách của Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. Cổng Pháp luật quốc gia (phapluat.gov.vn) đã chính thức đi vào hoạt động từ ngày 31/5/2025 với sứ mệnh hỗ trợ người dân và doanh nghiệp tiếp cận nhanh chóng và toàn diện các chính sách, pháp luật; đồng thời, thực hiện quyền phản ánh, kiến nghị với các cơ quan, tổ chức trong xây dựng chính sách, pháp luật trên môi trường số. Một trong những tính năng nổi bật của Cổng Pháp luật quốc gia là khả năng kết nối nhanh chóng với nhiều cơ sở dữ liệu chuyên ngành, trong đó có Hệ thống quản lý tổ chức và hoạt động TGPL do Bộ Tư pháp quản lý. Sự kết nối này nhằm hỗ trợ kịp thời nhu cầu TGPL cho các đối tượng dễ bị tổn thương. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, thực hiện dịch vụ công trực tuyến, và tiến tới mục tiêu "TGPL không giấy tờ" là những biện pháp hữu hiệu không chỉ nhằm tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân, đặc biệt là người thuộc diện TGPL tiếp cận công lý và cũng là biện pháp hỗ trợ tích cực cho chính các Trợ giúp viên pháp lý, người thực hiện trợ giúp pháp lý và các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan phối hợp trong trợ giúp pháp lý khi thực hiện các nhiệm vụ của mình.
Ông Phan Hồng Nguyên – Phó Cục trưởng Cục Phổ biến giáo dục pháp luật và TGPL thông tin: theo quy định của Luật Phổ biến giáo dục pháp luật thì Trợ giúp viên pháp lý hoàn toàn có đủ điều kiện làm Báo cáo viên pháp luật. Với các tiêu chuẩn hiện tại của Trợ giúp viên pháp lý và kinh nghiệm nghề nghiệp thì đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý là nguồn báo cáo viên pháp luật có chất lượng cao ở các địa phương.
Rất nhiều các ý kiến trao đổi, đóng góp của các đại biểu là Lãnh đạo, đại diện các Bộ, ngành Trung ương và các địa phương về các đề xuất để phát huy tối đa nguồn lực ở địa phương (bao gồm cả đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý, đội ngũ cán bộ của các cơ quan tiến hành tố tụng, các tổ chức chính trị xã hội nghề nghiệp, cán bộ ở cơ sở như già làng, trưởng bản, trưởng thôn, người có uy tín trong cộng đồng…) nhằm nâng cao vị trí, vai trò của TGPL trong kỷ nguyên mới, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân.
Ông Phan Hồng Nguyên - Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp phát biểu tại Tọa đàm
Ông Phan Hồng Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Dân tộc và Tôn giáo phát biểu tại Tọa đàm