Nghị định 154/2025/NĐ-CP – Bước đột phá trong tinh giản biên chế và cơ cấu lại bộ máy Nhà nướcChính phủ ban hành Nghị định số 154/2025/NĐ-CP quy định về tinh giản biên chế, được kỳ vọng sẽ tạo ra một bước đột phá quan trọng trong công cuộc cải cách hành chính, sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đồng thời nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trên toàn quốc.Việc ban hành Nghị định 154/2025/NĐ-CP là kết quả của quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng, dựa trên nền tảng pháp lý vững chắc bao gồm Luật Tổ chức Chính phủ, Bộ luật Lao động, Luật Cán bộ, công chức, Luật Viên chức và đặc biệt là Luật Bảo hiểm xã hội. Điều này cho thấy quyết tâm cao của Chính phủ trong việc cụ thể hóa các chủ trương, đường lối của Đảng về tinh gọn bộ máy và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ. Trong bối cảnh đẩy mạnh hội nhập quốc tế và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc xây dựng một Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số là xu thế tất yếu. Để đạt được mục tiêu này, việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là vô cùng cấp thiết. Tinh giản biên chế không chỉ giúp giảm gánh nặng ngân sách mà còn góp phần quan trọng vào việc cơ cấu lại, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công cuộc phát triển đất nước. Thực tiễn cho thấy, công tác tinh giản biên chế trong những năm qua đã đạt được một số kết quả nhất định, tuy nhiên, vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần được khắc phục. Bộ máy vẫn còn cồng kềnh ở một số nơi, một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức chưa đáp ứng được yêu cầu về năng lực, phẩm chất, hiệu quả công việc. Do đó, Nghị định 154/2025/NĐ-CP ra đời trong bối cảnh này được xem là công cụ pháp lý quan trọng để giải quyết dứt điểm các vướng mắc, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho công tác tinh giản biên chế trong giai đoạn mới. Nghị định 154/2025/NĐ-CP quy định rõ ràng về đối tượng, nguyên tắc và chính sách tinh giản biên chế, cũng như trách nhiệm thực hiện trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị sự nghiệp công lập. Phạm vi điều chỉnh của Nghị định này là rất rộng, bao gồm hầu hết các đối tượng hưởng lương từ ngân sách nhà nước và các tổ chức công lập: Cán bộ, công chức từ cấp Trung ương đến cấp xã. Viên chức từ cấp Trung ương đến cấp xã. Người làm việc theo chế độ hợp đồng lao động không xác định thời hạn trong các cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, và tổ chức chính trị - xã hội. Người làm việc theo chế độ hợp đồng lao động không xác định thời hạn tại các đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ tài chính thuộc phạm vi đơn vị sự nghiệp công lập và các đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ nhưng chưa bảo đảm chi thường xuyên. Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã và ở thôn, tổ dân phố. Tuy nhiên, Nghị định cũng loại trừ một số đối tượng đã có chính sách riêng hoặc đã nghỉ hưu. Điều này đảm bảo tính thống nhất và tránh chồng chéo trong các quy định pháp luật. Các trường hợp cụ thể thuộc diện tinh giản biên chế Nghị định 154/2025/NĐ-CP quy định chi tiết các trường hợp cụ thể thuộc diện tinh giản biên chế, thể hiện sự sàng lọc kỹ lưỡng, khách quan và minh bạch, bao gồm: i) Dôi dư do sắp xếp tổ chức bộ máy: Những cán bộ, công chức, viên chức (CB, CC, VC) dôi dư do sắp xếp lại tổ chức bộ máy. Đây là nhóm đối tượng lớn nhất, trực tiếp chịu tác động từ các chủ trương tinh gọn bộ máy. ii) Thôi giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý hoặc được bổ nhiệm, bầu cử vào chức danh thấp hơn: Bao gồm CB, CC, VC lãnh đạo, quản lý tự nguyện xin thôi giữ chức vụ, hoặc được cơ quan có thẩm quyền cho thôi giữ chức vụ, hoặc được bổ nhiệm, bầu cử vào chức danh thấp hơn do sắp xếp tổ chức bộ máy, cơ cấu lại đội ngũ CB, CC, VC. Điều này khuyến khích sự linh hoạt và sẵn sàng thay đổi trong đội ngũ lãnh đạo, quản lý. iii) Dôi dư do rà soát, sắp xếp lại nhân sự: Áp dụng cho các trường hợp dôi dư do rà soát, sắp xếp lại nhân sự theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền. iv) Dôi dư do cơ cấu lại theo vị trí việc làm: Những người dôi dư do cơ cấu lại theo vị trí việc làm, không thể bố trí được việc làm khác phù hợp hoặc những cá nhân tuy có thể bố trí được việc làm khác nhưng tự nguyện tinh giản biên chế. Điều này đảm bảo tính tự nguyện và tôn trọng nguyện vọng của cá nhân. v) Chưa đạt trình độ đào tạo chuẩn: CC,VC chưa đạt trình độ đào tạo theo tiêu chuẩn chuyên môn, nghiệp vụ quy định đối với vị trí việc làm đang đảm nhiệm nhưng không thể bố trí đào tạo lại hoặc không có vị trí việc làm khác phù hợp và cá nhân tự nguyện tinh giản biên chế. vi) Không hoàn thành nhiệm vụ hoặc hoàn thành nhiệm vụ nhưng tự nguyện tinh giản: Áp dụng cho người trong năm liền kề trước hoặc trong năm xét tinh giản biên chế bị xếp loại chất lượng ở mức không hoàn thành nhiệm vụ. Đặc biệt, những người hoàn thành nhiệm vụ nhưng cá nhân tự nguyện tinh giản biên chế cũng được xem xét. Đây là điểm mới, khuyến khích những người có nguyện vọng nhưng không vi phạm vẫn được tạo điều kiện. vii) Nghỉ ốm dài ngày: Những người có tổng số ngày nghỉ làm việc do ốm đau bằng hoặc cao hơn 200 ngày trong năm trước liền kề hoặc trong năm xét tinh giản biên chế, có xác nhận của cơ quan Bảo hiểm xã hội và cá nhân tự nguyện tinh giản biên chế. Nghị định 154/2025/NĐ-CP đặc biệt nhấn mạnh các nguyên tắc quan trọng để đảm bảo quá trình tinh giản biên chế diễn ra công bằng, khách quan, minh bạch và tuân thủ pháp luật: Sự lãnh đạo của Đảng: Đảm bảo sự lãnh đạo tuyệt đối của Đảng trong toàn bộ quá trình tinh giản biên chế, đồng thời phát huy vai trò giám sát của các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân. Gắn kết với sắp xếp bộ máy và cơ cấu lại đội ngũ: Tinh giản biên chế phải gắn liền với việc sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và cơ cấu lại, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức theo vị trí việc làm. Đây là yếu tố then chốt để đảm bảo mục tiêu lâu dài. Tập trung dân chủ, khách quan, công bằng, công khai, minh bạch: Mọi quyết định và quá trình thực hiện phải được công bố rõ ràng, đảm bảo quyền lợi và sự tham gia của các bên liên quan. Kịp thời và hiệu quả: Đảm bảo chi trả chế độ, chính sách tinh giản biên chế kịp thời, đầy đủ và sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước. Trách nhiệm của người đứng đầu: Người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị phải chịu trách nhiệm về kết quả tinh giản biên chế của đơn vị mình. Điều này đề cao vai trò và trách nhiệm của lãnh đạo trong việc triển khai chính sách. Hoàn trả trợ cấp khi tái công tác: Trong trường hợp đối tượng tinh giản biên chế được bầu cử, tuyển dụng lại vào các cơ quan, tổ chức hưởng lương từ ngân sách nhà nước hoặc bố trí làm người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố trong vòng 60 tháng, họ phải hoàn trả số tiền trợ cấp đã nhận. Quy định này nhằm ngăn chặn việc lạm dụng chính sách. Ưu tiên chính sách cao nhất: Nếu đối tượng đủ điều kiện hưởng nhiều chính sách khác nhau, chỉ được hưởng một chính sách cao nhất. Những nguyên tắc này là kim chỉ nam để các cơ quan, đơn vị thực hiện tinh giản biên chế một cách đúng đắn, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người lao động, đồng thời đạt được mục tiêu chung về cải cách hành chính. Nghị định 154/2025/NĐ-CP được ban hành trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh công cuộc xây dựng Chính phủ số, hướng tới một nền hành chính hiện đại, chuyên nghiệp. Với các quy định chặt chẽ về đối tượng, nguyên tắc và trường hợp tinh giản biên chế, Nghị định này hứa hẹn sẽ là công cụ pháp lý hiệu quả, tạo tiền đề vững chắc để cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, phục vụ tốt hơn sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Huỳnh Đức Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý