08/11/2025
Xem cỡ chữ
Đọc bài viết
In
Gửi email
PHÁP LUẬT VỚI XÂY DỰNG VÀ HOÀN THIỆN NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM: NỀN TẢNG BẢO ĐẢM KHÁT VỌNG PHÁT TRIỂN VÀ HẠNH PHÚC CỦA NHÂN DÂN(Kỷ niệm Ngày Pháp luật Việt Nam 9/11, hưởng ứng thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng pháp luật)Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam luôn được Đảng ta xác định là một nhiệm vụ trọng yếu, vừa mang tính chiến lược lâu dài, vừa là yêu cầu cấp bách trong tiến trình đổi mới và phát triển đất nước. Xây dựng nhà nước của dân, do dân và vì dân, lấy pháp luật làm công cụ xây dựng kỷ cương đất nước, làm công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức và nhà nước. Đây không chỉ là công việc của các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp, mà là công cuộc dựng xây lâu dài của toàn Đảng, toàn dân, toàn hệ thống chính trị, thể hiện khát vọng của nhân dân về một đất nước
Xây dựng và hoàn thiện pháp luật, xác định thể chế là công cụ tạo môi trường phát triển của đất nước, Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng pháp luật, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, đã khẳng định rõ: “Hoàn thiện thể chế là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới chính trị, là khâu đột phá trong phát triển đất nước.” Vì vậy, pháp luật Việt Nam đang từng bước trở thành chỗ dựa tin cậy cho người dân. Người dân càng ngày càng thể hiện niềm tin vào pháp luật và nhà nước thông qua việc tuân thủ và nghiêm túc thực hiện đúng pháp luật. Không những thế, có thể thấy rõ khí thế vươn mình của dân tộc trong sự thể hiện khát vọng của công lý, bình đẳng và phát triển vào pháp luật. Vì vậy, Ngày Pháp luật Việt Nam (9/11) năm nay sẽ diễn ra trong bối cảnh toàn Đảng, toàn dân đang nỗ lực thực hiện cải cách thể chế, cải cách hành chính, phát triển xã hội cùng sự bùng nổ tiến bộ công nghệ trong khuôn khổ pháp luật ngày một hoàn thiện.
Việc hoàn thiện pháp luật với những quan điểm đột phá và đổi mới, đúng như Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ: “Chỉ có đổi mới tư duy, đổi mới cách tiếp cận và dám làm điều chưa có tiền lệ, chúng ta mới có thể đưa đất nước tiến xa hơn”. Tư tưởng ấy là lời hiệu triệu sâu sắc, khẳng định rằng công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không thể dừng ở việc hoàn thiện văn bản pháp luật, mà phải được nhìn nhận là một cuộc đổi mới toàn diện về tư duy, phương thức lãnh đạo, quản trị và phục vụ Nhân dân bằng pháp luật.
Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIV, Tổng Bí Thư Tô Lâm phát biểu, trao đổi thông tin tại hội trường Quốc hội về một số điểm mới và những định hướng quan trọng trong dự thảo Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng về Nhà nước pháp quyền, có nhấn mạnh: “Nhà nước pháp quyền không chỉ là có hệ thống luật pháp đầy đủ. Nhà nước pháp quyền trước hết là sự thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, là sự kiểm soát quyền lực, là công khai, minh bạch, là giải trình trước nhân dân.”
Để làm rõ những luận điểm nêu trên, trong bài viết này chúng tôi chỉ tập trung nêu lên một số tiêu chí cốt lõi như sau:
Thứ nhất, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là sự kết tinh nhuần nhuyễn tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối đổi mới phù hợp xu thế hiện đại của Đảng.
Ngay từ buổi đầu lập nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Nước ta là nước dân chủ, nghĩa là Nhà nước do Nhân dân làm chủ.” Tư tưởng về Nhà nước của dân, do dân, vì dân đã trở thành nền tảng cho sự thắng lợi của các cuộc kháng chiến và sự xây dựng, phát triển đất nước trong mọi chủ trương, đường lối và chính sách của Đảng, Nhà nước ta suốt gần tám thập kỷ qua. Trên cơ sở tư tưởng nhà nước của dân, từ Đại hội VII đến Đại hội XIII, Đảng ta luôn xác định nhà nước phải lớn mạnh để phục vụ nhân dân, các cơ quan và cán bộ nhà nước phải hoạt động trong khuôn khổ của pháp luật, lấy pháp luật làm thước đo cho mọi hoạt động. Vì vậy, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trung tâm của quá trình đổi mới chính trị. Đại hội XIII tiếp tục khẳng định: “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng yếu của toàn hệ thống chính trị.”
Đến nay, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam được định hình với những đặc trưng cơ bản: quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp; pháp luật giữ vị trí tối thượng trong quản trị quốc gia; mọi tổ chức, cá nhân đều bình đẳng trước pháp luật. Pháp luật là nền tảng của kỷ cương, là bảo đảm cho công bằng, dân chủ và phát triển bền vững, là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức và nhà nước.
Thứ hai, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật theo tinh thần Nghị quyết 66-NQ/TW. Pháp luật phải được xây dựng với tinh thần đi trước một bước, phản ánh đúng hơi thở cuộc sống, tạo hành lang cho đổi mới sáng tạo, thúc đẩy kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển lành mạnh. Vì vậy, xây dựng và hoàn thiện pháp luật phải thấm nhuần Nghị quyết 66-NQ/TW nêu rõ yêu cầu: “Đổi mới toàn diện quy trình, phương pháp, công cụ và tư duy trong công tác xây dựng pháp luật.”
Theo đó, cần nâng cao chất lượng dự báo chính sách, siết chặt kỷ luật lập pháp, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền trong các khâu: soạn thảo, thẩm định, thẩm tra. Đồng thời, cần phải mở rộng sự tham gia của người dân, doanh nghiệp, giới chuyên gia và các tổ chức xã hội trong quá trình xây dựng pháp luật để pháp luật có sự đóng góp và thể hiện nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, thể hiện các bước vận động của xã hội. Chỉ có như vậy, mọi quy định pháp luật mới có cơ sở thực tiễn, trên cơ sở được đánh giá tác động đầy đủ, có tính khả thi và hướng đến mục tiêu cao nhất là phục vụ nhân dân.
Pháp luật cũng cần trở thành vũ khí sắc bén, công cụ phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm ngay từ khâu hoạch định chính sách. Cần có sự rà soát và trung thực từ khâu đánh giá, nhìn nhận thực tiễn để không bị lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ chi phối khi xây dựng kế hoạch làm luật và sử dụng tài nguyên quốc gia cho xây dựng luật.
Thứ ba, cần đổi mới mạnh mẽ công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, hỗ trợ pháp lý cho người dân, doanh nghiệp, tổ chức. Chỉ khi pháp luật được truyền thông, phổ biến đúng cách, thiết thực, gắn với nhu cầu của các tầng lớp dân cư thì pháp luật mới thực sự đi vào cuộc sống và phản ảnh được sự thẩm thấu trong đời sống xã hội như một công cụ của công lý. Trong thực tế hiện nay, pháp luật còn đa tầng nấc, phức tạp và chưa dễ hiểu, dễ tiếp cận và dễ vận dụng trong cuộc sống thì các kênh chuyển tải pháp luật đến cáctầng lớp dân cư phải thực sự gắn với đời sống thường nhật của họ. Mỗi vướng mắc pháp luật, mỗi tranh chấp hoặc khiếu kiện nếu được lồng ghép truyền thông, giải thích, hướng dẫn và phổ biến các quy định cua rpháp luật có liên quan sẽ thực sự trở thành cầu nối pháp luật với cuộc sống. Chỉ có như vậy, thì người dân mới không chỉ “biết luật” mà còn “sống và hành xử theo pháp luật” - coi pháp luật là chuẩn mực ứng xử văn minh, là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị P4G Việt Nam 2025 đã nhấn mạnh: “Thể chế xanh là nền tảng quyết định, công nghệ xanh là động lực đột phá, và nguồn nhân lực xanh là then chốt”. Tư tưởng “thể chế xanh” ở đây không chỉ giới hạn trong lĩnh vực môi trường, mà mở rộng ra toàn bộ không gian phát triển quốc gia – một hệ thống pháp luật nhân văn, minh bạch, hiện đại, hài hòa giữa phát triển và công bằng xã hội, giữa con người và tự nhiên. Đó là cách mà Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vừa tạo dựng niềm tin xã hội, vừa kiến tạo động lực cho phát triển bền vững trên cơ sở luật pháp và sự ứng xử có văn hóa pháp lý.
Thứ tư, Nhà nước pháp quyền – nền tảng của khát vọng dân tộc phát triển - dân giàu, nước mạnh, ấm no, hạnh phúc cả về thể chất và tinh thần của Nhân dân. Một quốc gia chỉ thật sự phát triển khi mọi người dân khi họ được sống trong môi trường pháp lý công bằng, an toàn, được bảo vệ quyền con người, quyền công dân và có cơ hội phát huy năng lực của chính mình. Pháp luật, vì thế, không chỉ là công cụ quản lý xã hội mà còn là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích cho người dân một cách công bằng, minh bạch và “thước đo niềm tin công lý” giữa Nhà nước và Nhân dân.
Như Tổng Bí thư Tô Lâm từng khẳng định: “Nhà nước, chính quyền phục vụ sẽ không còn là khẩu hiệu mà trở thành hành động cụ thể, thực chất, đến tận người dân, doanh nghiệp”. Tinh thần ấy thể hiện rõ quyết tâm xây dựng một nền pháp luật hiện đại cho một Nhà nước pháp quyền “phục vụ, liêm chính, hành động, hiệu quả”, lấy hạnh phúc và niềm tin của Nhân dân làm thước đo.
Trong thời đại chuyển đổi số, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn trong xây dựng và thi hành pháp luật cần được coi là đột phá chiến lược, giúp Nhà nước phản ứng nhanh, chính xác và minh bạch hơn với mọi yêu cầu từ đời sống xã hội, mọi yêu cầu của dân, không bỏ ai lại phía sau. Hệ thống thể chế phải đủ năng lực điều tiết các mối quan hệ mới, bảo vệ quyền riêng tư, an toàn dữ liệu, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo, phát triển kinh tế số, xã hội số, chính quyền số và công dân số, không có vùng trống và vùng tối.
Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không chỉ là củng cố bộ máy, mà cán bộ làm trong bộ máy đó phải lấy pháp luật làm công cụ và thước đo hành vi. Sao cho người dân đến với cơ quan nhà nước là các chủ thể bình đẳng, chỉ có như vậy quá trình xử lý vụ việc của dân mới là quá trình vun đắp niềm tin xã hội, tạo dựng môi trường mà ở đó người dân, doanh nghiệp và Nhà nước cùng chia sẻ trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ theo pháp luật.
Thứ năm, cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật. Thành công của công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền phụ thuộc trước hết vào ý chí chính trị và hành động thống nhất của toàn hệ thống. Quốc hội cần tiếp tục đổi mới quy trình lập pháp, tăng tính chuyên nghiệp, minh bạch, bảo đảm mọi đạo luật được xây dựng và ban hành đều xuất phát từ lợi ích của Nhân dân.
Chính phủ là cơ quan hành pháp cần tập trung tập trung hoàn thiện thể chế, bảo đảm luật được ban hành có đủ cơ sở và nguồn lực để thực thi. Đồng thời, tận dụng cơ hội thời đại để đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý nhà nước, xây dựng bộ máy tinh gọn, cán bộ tinh thông kỹ năng công vụ, tinh thông pháp luật và có đầy đủ phẩm chất với tinh thần phục vụ nhân dân, lấy tiêu chí sự hài lòng của người dân làm thức đo công vụ. Đặc biệt trong thời đại hội nhập toàn cầu, sự đi tắt, đón đầu những công nghệ hiện đại để nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân phải luôn được ưu tiên. Hợp tác quốc tế đa phương hóa trong khuôn khổ các quy định của quốc tế và của Việt Nam phải lấy lợi ích lâu dài của nhân dân và đất nước làm ưu tiên.
Các cơ quan bảo vệ pháp luật: cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án và các cơ quan tư pháp khác cần lấy tinh thần bảo vệ công lý làm ý chí và niềm tin trên cơ sở pháp luật để giải quyết tốt nhất các vụ án, nâng cao chất lượng điều tra, truy tố, xét xử, bảo đảm không làm oan, không bỏ lọt tội phạm và nâng cao vị trí cán cân công lý trong đời sống xã hội, khắc phục tình trạng dân sợ không dám kiện ra Tòa vì chưa chắc được bảo vệ. Đội ngũ cán bộ, công chức phải thật sự “vừa hồng, vừa chuyên”, có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức công vụ trong sáng, tận tụy phục vụ nhân dân. Chỉ khi người thực thi pháp luật tôn trọng và sống theo pháp luật, pháp luật mới thật sự đi vào cuộc sống.
Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội phát huy vai trò trong tham gia xây dựng thể chế, thực hiện giám sát, phản biện xã hội, góp phần củng cố niềm tin và sự đồng thuận của các tầng lớp nhân dân trong tuân thủ pháp luật.
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một quá trình liên tục, lâu dài, đòi hỏi sự kiên định về chính trị, sự đổi mới trong tư duy và sự thống nhất trong hành động. Xác định pháp luật phải là nền tảng để bảo đảm quyền con người, quyền công dân, phát huy dân chủ, củng cố niềm tin xã hội, thúc đẩy phát triển bền vững và hạnh phúc cho Nhân dân.
Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu: “Nhìn về tương lai, Việt Nam đang nhanh chóng thúc đẩy các đột phá chiến lược, nỗ lực chuẩn bị tốt nhất cho quá trình phát triển vừa nhanh, vừa xanh, bao trùm và bền vững”. Với tầm nhìn đó, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam – của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân – sẽ mãi là nền tảng vững chắc cho khát vọng phát triển và hạnh phúc của toàn dân tộc, góp phần hiện thực hóa mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh”./.
Tiến sĩ. Lê Vệ Quốc
Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp
(Kỷ niệm Ngày Pháp luật Việt Nam 9/11, hưởng ứng thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng pháp luật)
Tiến sĩ Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam luôn được Đảng ta xác định là một nhiệm vụ trọng yếu, vừa mang tính chiến lược lâu dài, vừa là yêu cầu cấp bách trong tiến trình đổi mới và phát triển đất nước. Xây dựng nhà nước của dân, do dân và vì dân, lấy pháp luật làm công cụ xây dựng kỷ cương đất nước, làm công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức và nhà nước. Đây không chỉ là công việc của các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp, mà là công cuộc dựng xây lâu dài của toàn Đảng, toàn dân, toàn hệ thống chính trị, thể hiện khát vọng của nhân dân về một đất nước
Xây dựng và hoàn thiện pháp luật, xác định thể chế là công cụ tạo môi trường phát triển của đất nước, Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng pháp luật, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, đã khẳng định rõ: “Hoàn thiện thể chế là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới chính trị, là khâu đột phá trong phát triển đất nước.” Vì vậy, pháp luật Việt Nam đang từng bước trở thành chỗ dựa tin cậy cho người dân. Người dân càng ngày càng thể hiện niềm tin vào pháp luật và nhà nước thông qua việc tuân thủ và nghiêm túc thực hiện đúng pháp luật. Không những thế, có thể thấy rõ khí thế vươn mình của dân tộc trong sự thể hiện khát vọng của công lý, bình đẳng và phát triển vào pháp luật. Vì vậy, Ngày Pháp luật Việt Nam (9/11) năm nay sẽ diễn ra trong bối cảnh toàn Đảng, toàn dân đang nỗ lực thực hiện cải cách thể chế, cải cách hành chính, phát triển xã hội cùng sự bùng nổ tiến bộ công nghệ trong khuôn khổ pháp luật ngày một hoàn thiện.
Việc hoàn thiện pháp luật với những quan điểm đột phá và đổi mới, đúng như Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ: “Chỉ có đổi mới tư duy, đổi mới cách tiếp cận và dám làm điều chưa có tiền lệ, chúng ta mới có thể đưa đất nước tiến xa hơn”. Tư tưởng ấy là lời hiệu triệu sâu sắc, khẳng định rằng công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không thể dừng ở việc hoàn thiện văn bản pháp luật, mà phải được nhìn nhận là một cuộc đổi mới toàn diện về tư duy, phương thức lãnh đạo, quản trị và phục vụ Nhân dân bằng pháp luật.
Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIV, Tổng Bí Thư Tô Lâm phát biểu, trao đổi thông tin tại hội trường Quốc hội về một số điểm mới và những định hướng quan trọng trong dự thảo Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng về Nhà nước pháp quyền, có nhấn mạnh: “Nhà nước pháp quyền không chỉ là có hệ thống luật pháp đầy đủ. Nhà nước pháp quyền trước hết là sự thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, là sự kiểm soát quyền lực, là công khai, minh bạch, là giải trình trước nhân dân.”
Để làm rõ những luận điểm nêu trên, trong bài viết này chúng tôi chỉ tập trung nêu lên một số tiêu chí cốt lõi như sau:
Thứ nhất, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là sự kết tinh nhuần nhuyễn tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối đổi mới phù hợp xu thế hiện đại của Đảng.
Ngay từ buổi đầu lập nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Nước ta là nước dân chủ, nghĩa là Nhà nước do Nhân dân làm chủ.” Tư tưởng về Nhà nước của dân, do dân, vì dân đã trở thành nền tảng cho sự thắng lợi của các cuộc kháng chiến và sự xây dựng, phát triển đất nước trong mọi chủ trương, đường lối và chính sách của Đảng, Nhà nước ta suốt gần tám thập kỷ qua. Trên cơ sở tư tưởng nhà nước của dân, từ Đại hội VII đến Đại hội XIII, Đảng ta luôn xác định nhà nước phải lớn mạnh để phục vụ nhân dân, các cơ quan và cán bộ nhà nước phải hoạt động trong khuôn khổ của pháp luật, lấy pháp luật làm thước đo cho mọi hoạt động. Vì vậy, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trung tâm của quá trình đổi mới chính trị. Đại hội XIII tiếp tục khẳng định: “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng yếu của toàn hệ thống chính trị.”
Đến nay, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam được định hình với những đặc trưng cơ bản: quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp; pháp luật giữ vị trí tối thượng trong quản trị quốc gia; mọi tổ chức, cá nhân đều bình đẳng trước pháp luật. Pháp luật là nền tảng của kỷ cương, là bảo đảm cho công bằng, dân chủ và phát triển bền vững, là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức và nhà nước.
Thứ hai, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật theo tinh thần Nghị quyết 66-NQ/TW. Pháp luật phải được xây dựng với tinh thần đi trước một bước, phản ánh đúng hơi thở cuộc sống, tạo hành lang cho đổi mới sáng tạo, thúc đẩy kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển lành mạnh. Vì vậy, xây dựng và hoàn thiện pháp luật phải thấm nhuần Nghị quyết 66-NQ/TW nêu rõ yêu cầu: “Đổi mới toàn diện quy trình, phương pháp, công cụ và tư duy trong công tác xây dựng pháp luật.”
Theo đó, cần nâng cao chất lượng dự báo chính sách, siết chặt kỷ luật lập pháp, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền trong các khâu: soạn thảo, thẩm định, thẩm tra. Đồng thời, cần phải mở rộng sự tham gia của người dân, doanh nghiệp, giới chuyên gia và các tổ chức xã hội trong quá trình xây dựng pháp luật để pháp luật có sự đóng góp và thể hiện nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, thể hiện các bước vận động của xã hội. Chỉ có như vậy, mọi quy định pháp luật mới có cơ sở thực tiễn, trên cơ sở được đánh giá tác động đầy đủ, có tính khả thi và hướng đến mục tiêu cao nhất là phục vụ nhân dân.
Pháp luật cũng cần trở thành vũ khí sắc bén, công cụ phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm ngay từ khâu hoạch định chính sách. Cần có sự rà soát và trung thực từ khâu đánh giá, nhìn nhận thực tiễn để không bị lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ chi phối khi xây dựng kế hoạch làm luật và sử dụng tài nguyên quốc gia cho xây dựng luật.
Thứ ba, cần đổi mới mạnh mẽ công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, hỗ trợ pháp lý cho người dân, doanh nghiệp, tổ chức. Chỉ khi pháp luật được truyền thông, phổ biến đúng cách, thiết thực, gắn với nhu cầu của các tầng lớp dân cư thì pháp luật mới thực sự đi vào cuộc sống và phản ảnh được sự thẩm thấu trong đời sống xã hội như một công cụ của công lý. Trong thực tế hiện nay, pháp luật còn đa tầng nấc, phức tạp và chưa dễ hiểu, dễ tiếp cận và dễ vận dụng trong cuộc sống thì các kênh chuyển tải pháp luật đến cáctầng lớp dân cư phải thực sự gắn với đời sống thường nhật của họ. Mỗi vướng mắc pháp luật, mỗi tranh chấp hoặc khiếu kiện nếu được lồng ghép truyền thông, giải thích, hướng dẫn và phổ biến các quy định cua rpháp luật có liên quan sẽ thực sự trở thành cầu nối pháp luật với cuộc sống. Chỉ có như vậy, thì người dân mới không chỉ “biết luật” mà còn “sống và hành xử theo pháp luật” - coi pháp luật là chuẩn mực ứng xử văn minh, là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị P4G Việt Nam 2025 đã nhấn mạnh: “Thể chế xanh là nền tảng quyết định, công nghệ xanh là động lực đột phá, và nguồn nhân lực xanh là then chốt”. Tư tưởng “thể chế xanh” ở đây không chỉ giới hạn trong lĩnh vực môi trường, mà mở rộng ra toàn bộ không gian phát triển quốc gia – một hệ thống pháp luật nhân văn, minh bạch, hiện đại, hài hòa giữa phát triển và công bằng xã hội, giữa con người và tự nhiên. Đó là cách mà Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vừa tạo dựng niềm tin xã hội, vừa kiến tạo động lực cho phát triển bền vững trên cơ sở luật pháp và sự ứng xử có văn hóa pháp lý.
Thứ tư, Nhà nước pháp quyền – nền tảng của khát vọng dân tộc phát triển - dân giàu, nước mạnh, ấm no, hạnh phúc cả về thể chất và tinh thần của Nhân dân. Một quốc gia chỉ thật sự phát triển khi mọi người dân khi họ được sống trong môi trường pháp lý công bằng, an toàn, được bảo vệ quyền con người, quyền công dân và có cơ hội phát huy năng lực của chính mình. Pháp luật, vì thế, không chỉ là công cụ quản lý xã hội mà còn là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích cho người dân một cách công bằng, minh bạch và “thước đo niềm tin công lý” giữa Nhà nước và Nhân dân.
Như Tổng Bí thư Tô Lâm từng khẳng định: “Nhà nước, chính quyền phục vụ sẽ không còn là khẩu hiệu mà trở thành hành động cụ thể, thực chất, đến tận người dân, doanh nghiệp”. Tinh thần ấy thể hiện rõ quyết tâm xây dựng một nền pháp luật hiện đại cho một Nhà nước pháp quyền “phục vụ, liêm chính, hành động, hiệu quả”, lấy hạnh phúc và niềm tin của Nhân dân làm thước đo.
Trong thời đại chuyển đổi số, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn trong xây dựng và thi hành pháp luật cần được coi là đột phá chiến lược, giúp Nhà nước phản ứng nhanh, chính xác và minh bạch hơn với mọi yêu cầu từ đời sống xã hội, mọi yêu cầu của dân, không bỏ ai lại phía sau. Hệ thống thể chế phải đủ năng lực điều tiết các mối quan hệ mới, bảo vệ quyền riêng tư, an toàn dữ liệu, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo, phát triển kinh tế số, xã hội số, chính quyền số và công dân số, không có vùng trống và vùng tối.
Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không chỉ là củng cố bộ máy, mà cán bộ làm trong bộ máy đó phải lấy pháp luật làm công cụ và thước đo hành vi. Sao cho người dân đến với cơ quan nhà nước là các chủ thể bình đẳng, chỉ có như vậy quá trình xử lý vụ việc của dân mới là quá trình vun đắp niềm tin xã hội, tạo dựng môi trường mà ở đó người dân, doanh nghiệp và Nhà nước cùng chia sẻ trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ theo pháp luật.
Thứ năm, cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật. Thành công của công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền phụ thuộc trước hết vào ý chí chính trị và hành động thống nhất của toàn hệ thống. Quốc hội cần tiếp tục đổi mới quy trình lập pháp, tăng tính chuyên nghiệp, minh bạch, bảo đảm mọi đạo luật được xây dựng và ban hành đều xuất phát từ lợi ích của Nhân dân.
Chính phủ là cơ quan hành pháp cần tập trung tập trung hoàn thiện thể chế, bảo đảm luật được ban hành có đủ cơ sở và nguồn lực để thực thi. Đồng thời, tận dụng cơ hội thời đại để đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý nhà nước, xây dựng bộ máy tinh gọn, cán bộ tinh thông kỹ năng công vụ, tinh thông pháp luật và có đầy đủ phẩm chất với tinh thần phục vụ nhân dân, lấy tiêu chí sự hài lòng của người dân làm thức đo công vụ. Đặc biệt trong thời đại hội nhập toàn cầu, sự đi tắt, đón đầu những công nghệ hiện đại để nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân phải luôn được ưu tiên. Hợp tác quốc tế đa phương hóa trong khuôn khổ các quy định của quốc tế và của Việt Nam phải lấy lợi ích lâu dài của nhân dân và đất nước làm ưu tiên.
Các cơ quan bảo vệ pháp luật: cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án và các cơ quan tư pháp khác cần lấy tinh thần bảo vệ công lý làm ý chí và niềm tin trên cơ sở pháp luật để giải quyết tốt nhất các vụ án, nâng cao chất lượng điều tra, truy tố, xét xử, bảo đảm không làm oan, không bỏ lọt tội phạm và nâng cao vị trí cán cân công lý trong đời sống xã hội, khắc phục tình trạng dân sợ không dám kiện ra Tòa vì chưa chắc được bảo vệ. Đội ngũ cán bộ, công chức phải thật sự “vừa hồng, vừa chuyên”, có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức công vụ trong sáng, tận tụy phục vụ nhân dân. Chỉ khi người thực thi pháp luật tôn trọng và sống theo pháp luật, pháp luật mới thật sự đi vào cuộc sống.
Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội phát huy vai trò trong tham gia xây dựng thể chế, thực hiện giám sát, phản biện xã hội, góp phần củng cố niềm tin và sự đồng thuận của các tầng lớp nhân dân trong tuân thủ pháp luật.
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một quá trình liên tục, lâu dài, đòi hỏi sự kiên định về chính trị, sự đổi mới trong tư duy và sự thống nhất trong hành động. Xác định pháp luật phải là nền tảng để bảo đảm quyền con người, quyền công dân, phát huy dân chủ, củng cố niềm tin xã hội, thúc đẩy phát triển bền vững và hạnh phúc cho Nhân dân.
Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu: “Nhìn về tương lai, Việt Nam đang nhanh chóng thúc đẩy các đột phá chiến lược, nỗ lực chuẩn bị tốt nhất cho quá trình phát triển vừa nhanh, vừa xanh, bao trùm và bền vững”. Với tầm nhìn đó, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam – của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân – sẽ mãi là nền tảng vững chắc cho khát vọng phát triển và hạnh phúc của toàn dân tộc, góp phần hiện thực hóa mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh”./.
Tiến sĩ. Lê Vệ Quốc
Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp