Hà Tĩnh là một tỉnh miền Trung, có diện tích tự nhiên hơn 6.055 km², hiện tỉnh có 13 huyện, thành phố, thị xã và 216 xã, phường, thị trấn với dân số gần 1,3 triệu người. Trong những năm qua với sự nỗ lực, phấn đấu của toàn Đảng bộ và Nhân dân, Hà Tĩnh đã giành được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, tình hình chính trị, quốc phòng - an ninh được bảo đảm.
Để thực hiện thống nhất và hiệu quả nhiệm vụ xây dựng xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, hàng năm Sở Tư pháp tỉnh Hà Tĩnh đã tham mưu Uỷ ban nhân dân tỉnh xây dựng Kế hoạch thực hiện, đồng thời đã phối hợp với các cơ quan có liên tham mưu Uỷ ban nhân dân tỉnh ban hành Bộ tiêu chí xây dựng xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có tiêu chí tiếp cận pháp luật. Sở Tư pháp cũng đã ban hành văn bản đề nghị Uỷ ban nhân dân cấp huyện phân công Phòng Tư pháp và Uỷ ban nhân dân cấp xã phân công Công chức Tư pháp - Hộ tịch là đầu mối tham mưu cho Uỷ ban nhân dân cùng cấp tổ chức thực hiện Tiêu chí này tại địa phương. Sở cũng đã tích cực phối hợp với các địa phương trong việc tổ chức tập huấn, bồi dưỡng các quy định về xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật cho đội ngũ cán bộ phụ trách thực hiện nhiệm vụ này ở cấp huyện, cấp xã, đồng thời xây dựng, in ấn và cấp phát miễn phí tài liệu về xây dựng xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật cho các địa phương.
Sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg ngày 22/7/2021, Sở Tư pháp đã ban hành văn bản hướng dẫn Uỷ ban nhân dân các huyện, thành phố, thị xã triển khai thực hiện. Hà Tĩnh đã được Bộ Tư pháp quan tâm, tổ chức 01 Hội nghị cấp tỉnh, đồng thời Sở Tư pháp cử đầu mối phối hợp với 13/13 đơn vị cấp huyện tập huấn bộ tiêu chí mới theo quy định của Thủ tướng Chính phủ cho đội ngũ công chức tham mưu thực hiện nhiệm vụ này và tuyên truyền sâu rộng trong cán bộ, Nhân dân. Nhờ làm tốt công tác quán triệt, tập huấn, đến nay qua theo dõi của Sở Tư pháp, các địa phương đang thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả Bộ tiêu chí tiếp cận pháp luật mới, đảm bảo các điều kiện cho việc đánh giá, công nhận cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật năm 2022.
Qua gần một năm thực hiện Bộ tiêu chí theo Quyết định số 25/2021/QĐ-TTg cho thấy Bộ Tiêu chí mới đã được xây dựng hợp lý hơn so với bộ tiêu chí cũ, đã cắt bỏ nhiều nội dung không cần thiết và bổ sung nhiều nội dung mới như trợ giúp pháp lý, xây dựng mô hình thông tin, PBGDPL…. Nhờ đó việc thực hiện bộ tiêu chí mới có nhiều thuận lợi, góp phần thúc đẩy các lĩnh vực công tác tư pháp phát triển và được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm hơn. Tuy nhiên trong thực tiễn áp dụng, một số nội dung trong các chỉ tiêu, tiêu chí được quy định hoặc hướng dẫn nhưng còn chưa rõ ràng hoặc lúng túng trong thực hiện, cụ thể:
Về điều kiện công nhận xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật: Hiện nay các văn bản pháp luật không có khái niệm về “thi hành công vụ” nên việc xác định người đứng đầu cấp ủy, chính quyền xã, phường, thị trấn bị xử lý kỷ luật hành chính do vi phạm pháp luật trong thi hành công vụ đang gặp khó khăn. Thực tiễn các hành vi vi phạm rất đa dạng, có hành vi xảy ra trong giờ hành chính, có hành vi xảy ra ngoài giờ hành chính, có hành vi liên quan trực tiếp đến việc thực hiện nhiệm vụ được giao của cán bộ, công chức, có những vi phạm xảy ra do lối sống chưa lành mạnh của cán bộ…
Về xây dựng mô hình thông tin, PBGDPL: Theo hướng dẫn tại Quyết định số 1723/QĐ-BTP, mô hình điển hình về phổ biến, giáo dục pháp luật hoạt động hiệu quả phải đáp ứng 03 điều kiện, trong đó điều kiện thứ nhất là “Tiêu chí 2 “Tiếp cận thông tin, phổ biến, giáo dục pháp luật” đạt điểm số tối đa”. Tuy nhiên Hà Tĩnh nhận thấy tiêu chí này dùng để chấm điểm công tác PBGDPL của toàn xã, nếu sử dụng tiêu chí này như 1 tiêu chí để xác định mô hình điển hình về PBGDPL hoạt động hiệu quả là chưa thực sự phù hợp.
Về thời điểm áp dụng bộ tiêu chí đối với xã nông thôn mới nâng cao trong năm 2022 và bộ tiêu chí huyện đạt chuẩn tiếp cận pháp luật: Theo hướng dẫn tại Quyết định số 1723/QĐ-BTP của Bộ Tư pháp thì số liệu phục vụ chấm điểm tiêu chí cấp huyện đạt chuẩn tiếp cận pháp luật và số liệu phục vụ chấm điểm tiêu chí tiếp cận pháp luật thuộc Bộ tiêu chí quốc gia xã nông thôn mới nâng cao tính từ ngày 01 tháng 01 đến ngày 31 tháng 12 của năm trước liền kề năm đánh giá. Tức là nếu năm 2022 thực hiện đánh giá thì số liệu lấy từ 01/01 đến 31/12 năm 2021. Tuy nhiên Bộ tiêu chí này mới được ban hành trong năm 2022, tại thời điểm năm 2021 chưa xây dựng bộ tiêu chí này mà áp dụng như vậy thì liệu có phù hợp không (hiệu lực trở về trước)?
Những hạn chế nêu trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Trước hết có thể thấy rằng, xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật là một nhiệm vụ mới và phức tạp, các chỉ tiêu, tiêu chí đạt chuẩn tiếp cận pháp luật gắn với triển khai văn bản, chính sách thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau và liên quan trực tiếp đến người dân ở cơ sở. Trình độ nghiệp vụ của một số công chức được phân công phụ trách các chỉ tiêu, tiêu chí còn hạn chế, công chức cấp xã hiện nay đảm nhiệm khối lượng công việc lớn nên thời gian dành cho việc thực hiện nhiệm vụ xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật chưa đáp ứng được yêu cầu. Điều kiện kinh tế - xã hội, thu ngân sách của nhiều địa phương còn khó khăn nên việc bố trí kinh phí chưa tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ…
Để khắc phục những hạn chế nêu trên và tiếp tục nâng cao chất lượng công tác xây dựng xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật trong thời gian tới cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp sau:
- Tăng cường các hoạt động nhằm nắm bắt, đánh giá khách quan vướng mắc trong thể chế về xây dựng cấp xã, cấp huyện đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, từ đó kịp thời hướng dẫn, tháo gỡ cho các địa phương trong quá trình triển khai thực hiện. Đặc biệt cần tăng cường giới thiệu các mô hình thông tin, PBGDPL đáp ứng điều kiện theo quy định để các địa phương tham khảo, nhân rộng.
- Tăng cường chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra các địa phương trong việc thực hiện nhiệm vụ này. Bên cạnh đó, cần chú trọng công tác tập huấn, bồi dưỡng kiến thức cho đội ngũ làm nhiệm vụ xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, kịp thời hướng dẫn nghiệp vụ, cung cấp tài liệu, phối hợp với các địa phương trong việc nâng cao kiến thức, kỹ năng cho cán bộ cơ sở để thực hiện có hiệu quả hơn nhiệm vụ này.
- Nâng cao nhận thức của cấp ủy, chính quyền và Nhân dân về mục đích, ý nghĩa của công tác xây dựng cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật gắn với thực hiện nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, qua đó, tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, địa phương trong công tác chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc, tổ chức thực hiện.