Triển khai thực hiện Quyết định số 428/QĐ-TTg ngày 19/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở giai đoạn 2019-2022”, ngay từ năm 2019 Sở Tư pháp đã tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành các kế hoạch, văn bản chỉ đạo, hướng dẫn việc triển khai Đề án, đồng thời, triển khai nhiều hoạt động thiết thực nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ hòa giải viên, điển hình như: (i) Biên soạn, biên dịch, phát hành các tài liệu bồi dưỡng nghiệp vụ; tài liệu hỗ trợ, tham khảo dành cho hòa giải viên, tập huấn viên, các tài liệu này được cấp phát miễn phí và phát trực tiếp tại các Hội nghị tập huấn; (ii) Xây dựng đội ngũ tập huấn viên cấp tỉnh, đội ngũ tập huấn viên cấp huyện (trong đó: Cấp tỉnh gồm 04 người, với thành phần gồm Sở Tư pháp; Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh; Hội Luật gia tỉnh; cấp huyện có 32 người); (iii) Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng về phương pháp bồi dưỡng, hướng dẫn nghiệp vụ, kỹ năng hòa giải ở cơ sở cho đội ngũ tập huấn viên cấp huyện; tập huấn, bồi dưỡng về phương pháp, hướng dẫn nghiệp vụ, kỹ năng hòa giải ở cơ sở cho đội ngũ hòa giải chủ chốt ở cơ sở; (iv) Xây dựng đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở; củng cố, kiện toàn tổ hòa giải. Đến nay, toàn tỉnh hiện có 2.524 hòa giải viên đang hoạt động tại 400 tổ hòa giải của các thôn, khu phố. Xác định đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở là nòng cốt trong triển khai công tác hòa giải, tỉnh đã tổ chức các hội nghị tập huấn nâng cao kiến thức pháp luật, kỹ năng hòa giải cho đội ngũ này, đảm bảo đáp ứng yêu cầu về kiến thức trong tham gia hoạt động hòa giải; (iv) Thực hiện chỉ đạo điểm nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở: Thực hiện các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của UBND tỉnh về triển khai các nhiệm vụ, giải pháp của Đề án, UBND các huyện, thành phố căn cứ vào tình hình thực tế và đặc thù của địa phương, chủ động lựa chọn một số đơn vị cấp xã để thực hiện chỉ đạo điểm, ưu tiên tập trung lựa chọn các xã chưa đạt tiêu chí về hòa giải ở cơ sở khi đánh giá xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tiếp cận pháp luật theo quy định của Thủ tướng Chính phủ về cấp xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật.
Từ những kết quả đạt được nêu trên, công tác hòa giải ở cơ sở tại Ninh Thuận đã có những chuyển biến tích cực, bước đầu hoạt động hòa giải ở cơ sở được nâng cao chất lượng, hiệu quả, đã từng bước khắc phục những hạn chế so với giai đoạn trước khi chưa có Đề án; với sự đóng góp công sức của các hòa giải viên, đã góp phần ngăn chặn các mâu thuẫn phát sinh trong cộng đồng dân cư, giữ gìn bình yên thôn, xóm, tổ dân phố, duy trì đoàn kết nội bộ dân cư. Nhận thức được vị trí, vai trò của hòa giải cơ sở, nhiều tổ hoà giải đã chủ động hơn trong tổ chức các buổi hòa giải ở cơ sở, có kế hoạch và biện pháp theo dõi nắm bắt tình hình, giải quyết kịp thời các vụ việc ngay từ lúc mới phát sinh ở địa bàn dân cư. Qua đó, góp phần bảo đảm an ninh trật tự, giữ vững an toàn xã hội tại địa phương. Cùng với tâm huyết, trach nhiệm tham gia công tác hòa giải, nhiều tổ hòa giải đã phát huy năng lực, cùng với kinh nghiệm và kiến thức pháp luật đã hòa giải thành nhiều vụ việc hơn so với cùng kỳ năm trước, đây được coi là động lực để khích lệ các tổ viên tổ hòa giải vượt khó khăn thử thách, hoàn thành tốt nhiệm vụ hòa giải viên; các hòa giải viên thể hiện được tâm huyết cao, nhiệt tình, từng bước vận dụng linh hoạt kiến thức pháp luật, đạo đức xã hội, phong tục tập quán để hòa giải thành công các mâu thuẫn, tranh chấp trong cộng đồng dân cư (nhanh, gọn, có tình có lý).
Có thể khẳng định với vai trò của công tác hòa giải ở cơ sở và thông qua hoạt động tham gia hòa giải ở cơ sở của các hòa giải viên đã góp phần thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, từ đó lan tỏa ý thức trách nhiệm của cộng đồng dân cư trong việc xây dựng nếp sống mới, xây dựng thôn, khu phố an toàn, văn minh theo tinh thần thượng tôn pháp luật.
Bên cạnh kết quả đạt được, trong thực tiễn triển khai công tác hòa giải ở cơ sở vẫn còn một số tồn tại, hạn chế: Một số cấp ủy, chính quyền địa phương cấp xã chưa thực sự quan tâm hoạt động hòa giải ở cơ sở; chưa kịp thời động viên, khích lệ tinh thần cho đội ngũ hòa giải ở cơ sở theo chức năng quản lý nhà nước ở địa phương; công tác tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở được thực hiện nhiều trong giai đoạn triển khai Đề án tuy nhiên, năng lực của một số hòa giải viên vẫn còn rất hạn chế, nhất là đối với hòa giải viên ở cơ sở là người dân tộc thiểu số (tập trung nhiều trên địa bàn huyện Bác Ái); việc thực hiện các quy định pháp luật về hòa giải cơ sở ở một số địa phương chưa thực sự hiệu quả, nhất là việc thanh toán chế độ thù lao theo vụ việc cho hòa giải viên chưa kịp thời hoặc có vụ việc không được thanh toán do kinh phí chi thường xuyên của cấp xã không đủ để thực hiện thực hiện thanh toán.
Từ những khó khăn nêu trên, Sở Tư pháp tỉnh Ninh Thuận đề ra một số giải pháp tiếp tục nâng cao chất lượng công tác hòa giải ở cơ sở như sau: (i) Ủy ban mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp ở địa phương cần phát huy vai trò trong công tác quản lý nhà nước về hoạt động hòa giải ở cơ sở theo quy định của Luật Hòa giải ở cơ sở và các văn bản hướng dẫn thi hành; (ii) UBND các huyện, thành phố thường xuyên tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở, để kịp thời cập nhật, bồi dưỡng, nâng cao kiến thức pháp luật cho hòa giải viên; bảo đảm trong năm tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho ít nhất 50% đội ngũ hòa giải viên trên địa bàn quản lý; (iii) Phòng Tư pháp cấp huyện, công chức Tư pháp - Hộ tịch cấp xã phát huy đầy đủ vai trò tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp thực hiện hiệu quả công tác quản lý nhà nước về hòa giải ở cơ sở đáp ứng yêu cầu tình hình mới.