Những năm qua, công tác trợ giúp pháp lý (TGPL) tại tỉnh Hậu Giang đã có nhiều chuyển biến tích cực, từng bước khẳng định vai trò không thể thiếu trong việc bảo đảm quyền con người, nhất là đối với các đối tượng yếu thế. Dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Tỉnh ủy, UBND tỉnh cùng sự phối hợp đồng bộ giữa các sở, ban ngành và địa phương, Hậu Giang đã triển khai sâu rộng Chiến lược phát triển TGPL và Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2011–2025, mang lại nhiều kết quả nổi bật.
Quán triệt, triển khai đồng bộ từ cấp tỉnh đến cơ sở
Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 678/QĐ-TTg ngày 10/5/2011 phê duyệt Chiến lược phát triển TGPL ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng năm 2030 và Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 01/6/2015 phê duyệt Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2015-2025, UBND tỉnh Hậu Giang đã ban hành Kế hoạch tổng thể triển khai thực hiện, với ba giai đoạn cụ thể, đảm bảo sự thống nhất trong chỉ đạo và tổ chức thực hiện, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho hoạt động TGPL ở địa phương.
Tinh gọn bộ máy, nâng cao năng lực đội ngũ người thực hiện TGPL
Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Hậu Giang kiện toàn lại bộ máy tổ chức TGPL theo hướng tinh gọn hiệu lực, hiệu quả. Từ 3 Chi nhánh ban đầu, đến nay chỉ còn 1 Chi nhánh hoạt động. Các Câu lạc bộ TGPL và Cộng tác viên TGPL tại cơ sở cũng được rà soát, sáp nhập nhằm tránh chồng chéo, lãng phí nguồn lực. Đến năm 2024, đội ngũ TGPL tại Trung tâm gồm 10 Trợ giúp viên pháp lý, 6 luật sư ký hợp đồng và 2 viên chức đủ điều được đăng ký tập sự Trợ giúp viên pháp lý để dự nguồn bổ nhiệm Trợ giúp viên pháp lý.
Kết quả thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý
Qua hơn một thập kỷ triển khai Chiến lược phát triển và Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý, hoạt động tiếp nhận, giải quyết vụ việc TGPL tại tỉnh Hậu Giang ngày càng đi vào nền nếp, chất lượng và hiệu quả không ngừng được nâng lên.
Giai đoạn từ 01/6/2011-31/5/2015: được xem là bước khởi đầu của việc triển khai chiến lược phát triển TGPL. Trong giai đoạn này số lượng vụ việc thụ lý tham gia tố tụng mà Trung tâm và Chi nhánh thực hiện 205 vụ việc, qua đánh giá hầu hết các vụ việc do người thực hiện TGPL tham gia bào chữa, bảo vệ luôn đáp ứng tốt các yêu cầu về sự hài lòng của người được TGPL.
Giai đoạn từ 01/6/2015-31/12/2017: chính sách TGPL đã đi vào đời sống của người dân, số lượng vụ việc thụ lý tham gia tố tụng của Trung tâm TGPL nhà nước gia tăng rõ rệt cả về số lượng lẫn chất lượng. Nhiều vụ việc do Trợ giúp viên pháp lý thực hiện được cơ quan có thẩm quyền thẩm định, đánh giá là thành công, chiếm tỷ lệ cao so với các tiêu chí do Bộ Tư pháp quy định, góp phần bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL. Ở giai đoạn này, tổng số vụ việc tư vấn pháp luật tại trụ sở do Trung tâm TGPL nhà nước thực hiện là 724 lượt người, đối với vụ việc tham gia tố tụng tăng lên thể hiện qua các năm như sau: 06 tháng năm 2015 là 17 vụ, năm 2016 là 24 vụ, năm 2017 là 40 vụ.
Giai đoạn từ 01/01/2018 2018–31/12/2024: Trung tâm TGPL tỉnh Hậu Giang đã thực hiện tổng cộng 1.688 vụ việc TGPL, trong đó có 1.178 vụ việc tham gia tố tụng. Các vụ việc đều được thực hiện đúng quy trình, chất lượng đảm bảo, nhiều vụ việc phức tạp, điển hình được các trợ giúp viên bảo vệ thành công quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, góp phần khẳng định uy tín của hoạt động TGPL tại địa phương.
Tăng cường truyền thông – đưa pháp luật đến gần với nhân dân
Hoạt động truyền thông TGPL tại Hậu Giang được triển khai đa dạng và hiệu quả. UBND tỉnh kịp thời chỉ đạo Trung tâm TGPL nhà nước xây dựng kế hoạch thực hiện, tập trung tốt công tác tuyên truyền ở những xã nghèo, ấp, khu vực đặc biệt khó khăn của tỉnh nhằm giúp người dân tiếp cận được dịch vụ TGPL miễn phí. Trong giai đoạn 2018–2024, Trung tâm đã tổ chức 342 cuộc truyền thông và 111 cuộc TGPL ngoài trụ sở, thu hút hơn 13.654 lượt người dân tham dự, thông qua các cuộc TGPL ngoài trụ sở và truyền thông về TGPL, Trung tâm TGPL nhà nước đã tư vấn pháp luật tại chỗ cho 650 lượt người. Từ đó, tạo sự thuận lợi cho người dân tiếp cận được những quy định pháp luật kịp thời, qua đó giúp nhận thức về pháp luật của người dân ngày càng được nâng lên, nhất là người dân ở địa bàn còn khó khăn, vùng xa và vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong tổ chức và hoạt động trợ giúp pháp lý
Hậu Giang là một trong những địa phương đi đầu trong việc ứng dụng phần mềm quản lý vụ việc TGPL và thực hiện 5 thủ tục hành chính trên Cổng dịch vụ công trực tuyến. Việc này không chỉ tiết kiệm thời gian, chi phí cho người dân mà còn giúp Trung tâm dễ dàng quản lý, thống kê, báo cáo chính xác, kịp thời.
Một số khó khăn và kiến nghị
Tuy đã đạt nhiều kết quả tích cực, song Hậu Giang vẫn đối mặt với một số khó khan: Công tác đổi mới thực hiện Đề án theo lộ trình đôi lúc còn chậm về thực hiện lộ trình xã hội hóa công tác TGPL, chất lượng, số lượng vụ việc tham gia tố tụng của Trung tâm TGPL nhà nước có tăng nhưng so với lượng án do các cơ quan tố tụng tỉnh thụ lý giải quyết vẫn còn thấp, đặc biệt là các vụ án dân sự. Ngoài ra, trong xu thế phát triển hiện nay, một số trường hợp người thuộc diện được TGPL như quy định hiện hành đã không còn phù hợp, cần mở rộng thêm diện người được TGPL.
Để phù hợp với tình hình thực tiễn trong quá trình triển khai thực hiện Chiến lược trợ giúp pháp lý và Đề án đổi mới với công tác trợ giúp pháp lý trong thời gian đến, tỉnh Hậu Giang có một số đề xuất
Trong thời gian tới bỏ quy định về điều kiện “có khó khăn về tài chính” được quy định tại khoản 7 Điều 7 của Luật TGPL năm 2017 và cần quy định rõ hơn về điều kiện thực hiện TGPL trong trường hợp TGPL theo hình thức Đại diện ngoài tố tụng. Cần có hướng dẫn cụ thể việc cập nhật vụ việc TGPL lên phần mềm quản lý vụ việc nên xem xét chỉ tải lên phần mềm những giấy tờ, tài liệu cứng trong hồ sơ vụ việc như: Quyết định cử, giấy tờ chứng minh thuộc diện TGPL, kết luận điều tra, bản án, quyết định giải quyết… (không cần thiết tải hết các giấy tờ, tài liệu liên quan khác của vụ án) nhằm giảm thiểu tối đa dung lượng lưu trữ của Trang quản lý vụ việc. Đồng thời, xem xét bổ sung quy định pháp luật về những trường hợp Trợ giúp viên pháp lý có thâm niên trong nghề khi về hưu, được nghỉ chính sách nếu có mong muốn hành nghề Luật sư thì được xem xét phiên ngang.
Thảo Ly
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý