Từ khi thực hiện Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý (TGP và Đề án đổi mới công tác TGPL cho đến khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực và được triển khai đồng bộ, công tác TGPL tại tỉnh Bắc Giang đã từng bước được nâng cao về chất lượng, mở rộng phạm vi đối tượng thụ hưởng. Các kết quả đạt được cho thấy nỗ lực của ngành Tư pháp và Trung tâm TGPL tỉnh Bắc Giang trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người dân, đặc biệt là các nhóm yếu thế trong xã hội, góp phần tích cực vào tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Quán triệt thực hiện Chiến lược và Đề án
Giai đoạn 2011 - 2014: Chiến lược phát triển TGPL đến năm 2020 theo Quyết định số 678/QĐ-TTg đã được Sở Tư pháp Bắc Giang quán triệtcùng các văn bản liên quan thông qua nhiều hình thức: tuyên truyền trên phương tiện thông tin đại chúng, hội nghị, phát hành tờ gấp pháp luật... góp phần đưa pháp luật TGPL đến gần hơn với người dân.
Giai đoạn 2015 - 2017: thực hiện Đề án đổi mới công tác TGPL theo Quyết định số 749/QĐ-TTg, Sở Tư pháp tham mưu UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 222/KH-UBND, bám sát mục tiêu của Đề án, đồng thời phân công rõ trách nhiệm các ngành, địa phương. Các cấp, các ngành đã tích cực hưởng ứng, tổ chức triển khai sâu rộng, góp phần tạo chuyển biến rõ nét trong công tác TGPL.
Giai đoạn 2018 - 2024: sau khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực, UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 4210/KH-UBND. Sở Tư pháp tổ chức hội nghị phổ biến luật, thu hút sự tham gia của các cơ quan tiến hành tố tụng, luật sư, trợ giúp viên pháp lý... Đồng thời, hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật được triển khai đa dạng, góp phần lan tỏa nội dung Luật TGPL sâu rộng đến cán bộ và Nhân dân, từng bước nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL tại địa phương.
Từng bước kiện toàn tổ chức, bộ máy trợ giúp pháp lý
Giai đoạn 2011 - 2014: UBND tỉnh đã kiện toàn Trung tâm TGPL với cơ cấu gồm Giám đốc, Phó Giám đốc, 4 phòng chuyên môn và 3 Chi nhánh. Mạng lưới TGPL mở rộng nhờ vào việc thành lập 107 Câu lạc bộ TGPL tại các xã, nhất là vùng nghèo và dân tộc thiểu số. Biên chế được giao đến năm 2015 là 24 người, đảm bảo triển khai các mặt hoạt động của Trung tâm.
Giai đoạn 2015 - 2017: thực hiện Đề án đổi mới công tác TGPL và các quy định về vị trí việc làm, tỉnh đã điều chỉnh cơ cấu tổ chức: giảm còn 3 phòng chuyên môn, 2 Chi nhánh. Biên chế tăng lên 31 do tiếp nhận từ các Phòng Công chứng giải thể. Đến năm 2016, toàn bộ 106 Câu lạc bộ TGPL được rà soát, đánh giá và giải thể để phù hợp với yêu cầu đổi mới và bối cảnh thực tế.
Giai đoạn 2018 - 2024: sau khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực, tỉnh Bắc Giang tiếp tục tinh gọn bộ máy theo Đề án sắp xếp tổ chức. Đến năm 2021, Trung tâm TGPL còn 3 phòng chuyên môn và giải thể toàn bộ các Chi nhánh. Tổng biên chế có 30 người, với 9 vị trí việc làm theo quy định. Việc kiện toàn tổ chức, sắp xếp nhân sự được thực hiện đồng bộ, không phát sinh khó khăn lớn, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác TGPL trên địa bàn.
Kết quả thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý
Giai đoạn 2011 - 2015: Trung tâm TGPL thực hiện 1077 vụ việc (trong đó 725 vụ việc tư vấn; 352 vụ việc tham gia tố tụng). Tư vấn pháp luật được thực hiện chủ yếu thông qua TGPL lưu độngGiai đoạn 2015 - 2017: Trung tâm TGPL thực hiện 746 vụ việc (trong đó 424 vụ việc tư vấn; 322 vụ việc tham gia tố tụng). 100% vụ việc TGPL hoàn thành được đánh giá, đạt chất lượng tốt. Vụ việc tham gia tố tụng tăng dần theo năm do có chỉ tiêu vụ việc do Bộ Tư pháp ban hành từ 2016, tập trung vào hình sự, hôn nhân và gia đình (chiếm khoảng 57% vụ việc tham gia tố tụng mỗi năm).
Giai đoạn 2018 - 2024: Trung tâm TGPL thực hiện 3.645 vụ việc (trong đó 1.032 vụ việc tư vấn; 2.613 vụ việc tham gia tố tụng). Số vụ việc tham gia tố tụng tăng mạnh từ năm 2022 (365 vụ), năm 2023: 680 vụ, năm 2024: 611 vụ. 100% Trợ giúp viên hoàn thành chỉ tiêu, phần lớn đạt chỉ tiêu tốt.
Đánh giá chung
Đối với công tác TGPL trên địa bàn tỉnh Chiến lược phát triển TGPL và Đề án đổi mới công tác TGPL đã giúp Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Bắc Giang có định hướng rõ ràng trong kiện toàn tổ chức, nâng cao chất lượng hoạt động TGPL; củng cố, nâng cao đội ngũ trợ giúp viên pháp lý cả về số lượng và chất lượng; tăng cường khả năng tiếp cận pháp luật cho người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, góp phần đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho các đối tượng. Đối với phát triển kinh tế - xã hội địa phương Chiến lược phát triển TGPL và Đề án đổi mới công tác TGPL góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, hạn chế tranh chấp, tạo môi trường xã hội ổn định phục vụ tốt cho sự phát triển kinh tế- xã hội của tỉnh; hỗ trợ thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội bền vững, qua đó thực hiện công bằng xã hội, đảm bảo an sinh, ổn định đời sống của Nhân dân.
Khó khăn, vướng mắc
Thứ nhất, công tác truyền thông về TGPL được triển khai tích cực, bằng nhiều hình thức, tuy nhiên số lượng người dân biết, chủ động tiếp cận và sử dụng quyền TGPL còn hạn chế, do đó,dẫn đ tỷ lệ tiếp cận dịch vụ TGPL qua các kênh chưa cao.
Thứ hai, công tác phối hợp trong hoạt động TGPL của một số cơ quan tiến hành tố tụng và chính quyền địa phương vẫn còn điểm hạn chế.
Thứ ba, phần mềm Hệ thống tổ chức và hoạt động trợ giúp pháp lý vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập.
Thứ tư, nguồn kinh phí cho hoạt động TGPL nhìn chung còn hạn chế, ảnh hưởng lớn đến khả năng mở rộng dịch vụ và tổ chức các hoạt động truyền thông về công tác trợ giúp pháp lý.
Bài học kinh nghiệm
Thứ nhất, tranh thủ sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của UBND tỉnh, Chủ tịch UBND tỉnh và Sở Tư pháp là cơ sở then chốt giúp công tác TGPL được triển khai đồng bộ, hiệu quả.
Thứ hai, tăng cường sự phối hợp chặt chẽ của Sở Tư pháp với các các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị, địa phương trong công tác TGPL; đặc biệt là việc phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng các cấp trên địa bàn về thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng; đồng thời phát huy vai trò nòng cốt của đội ngũ trợ giúp viên pháp lý.
Thứ ba, tích cực thực hiện truyền thông kịp thời, hiệu quả Luật TGPL và các văn bản pháp luật có liên quan cho từng nhóm đối tượng yếu thế thuộc diện được TGPL.
Thứ tư, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động TGPL.
Thứ năm, chú trọng giám sát, kiểm tra, đánh giá chất lượng vụ việc TGPL theo quy định.
Đề xuất, kiến nghị
Thứ nhất, đề nghị Bộ Tư pháp rà soát tổng thể, tham mưu cho Chính phủ, Quốc hội sửa đổi, bổ sung Luật TGPL năm 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành đảm bảo hoạt động TGPL phù hợp với thực tiễn và xu hướng của xã hội; quy định rõ trách nhiệm phối hợp của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc cử trợ giúp viên pháp lý ngay từ giai đoạn tin báo; xây dựng cơ chế huy động các nguồn lực xã hội tham gia hoạt động TGPL; ưu tiên bố trí thêm ngân sách triển khai các hoạt động TGPL, đặc biệt ở các địa bàn đặc biệt khó khăn…
Thứ hai, đề nghị Bộ Tư pháp hướng dẫn thống nhất về tiêu chí đánh giá chất lượng vụ việc TGPL để các địa phương áp dụng hiệu quả; định kỳ tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu cho đội ngũ trợ giúp viên pháp lý và chuyên viên các Trung tâm TGPL về kỹ năng nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ thông tin; tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá độc lập hoạt động TGPL nhằm nâng cao chất lượng thực hiện. Tăng cường chuyển đổi số trong hoạt động TGPL và nghiên cứu ứng dụng cac Phần mềm quản lý thông minh; triển khai thí điểm mô hình “TGPL thông minh” ứng dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ chatbot để hỗ trợ TGPL bước đầu cho đối tượng.
Tuyết Minh
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý