Trong thời đại số, phổ biến pháp luật cho doanh nghiệp đang chuyển mình mạnh mẽ, từ hình thức truyền thống sang hệ sinh thái số hóa, linh hoạt, tương tác, dễ tiếp cận và sát thực tiễn.
Chuyển mình trong kỷ nguyên số
Trong bối cảnh doanh nghiệp đang vận hành trên nền tảng số, với tốc độ thay đổi chính sách, mô hình kinh doanh và công nghệ ngày càng nhanh, việc phổ biến pháp luật không thể tiếp tục dậm chân tại chỗ. Những buổi hội thảo dài lê thê, tập tài liệu giấy dày cộp hay lớp tập huấn rập khuôn đang dần trở nên lỗi thời. Thay vào đó là một hệ sinh thái pháp lý số hóa, thân thiện, linh hoạt và được thiết kế xoay quanh nhu cầu thực tế của người sử dụng, các doanh nghiệp.
Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 đã đặt nền móng pháp lý cho công tác truyền thông pháp luật. Tuy nhiên, trên thực tế, phương thức phổ biến tại nhiều địa phương vẫn còn chậm đổi mới, chủ yếu dừng lại ở mô hình tập huấn truyền thống, phát tờ rơi, hoặc đăng tải thông tin trên các cổng hành chính thiếu thân thiện. Điều này dẫn đến tình trạng doanh nghiệp khó tiếp cận, thông tin lỗi thời và chi phí tổ chức cao nhưng hiệu quả thấp.
Ông Nguyễn Duy Khương - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Đồng Nai nhận xét: “Nhiều doanh nghiệp trẻ không còn kiên nhẫn để ngồi nghe báo cáo viên đọc luật cả buổi. Họ cần công cụ tra cứu nhanh, thông tin ngắn gọn, dễ hiểu và có thể áp dụng ngay.”
Một khảo sát năm 2023 của Trung tâm Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa khu vực phía Nam cũng cho thấy: hơn 70% doanh nghiệp đánh giá việc cập nhật pháp luật hiện tại tốn thời gian và thiếu hiệu quả, trong đó gần 60% mong muốn có ứng dụng pháp lý số hóa theo ngành nghề.
Trước áp lực thay đổi, nhiều địa phương và cơ quan đã mạnh dạn số hóa công tác phổ biến pháp luật. Các cổng thông tin điện tử, ứng dụng di động, chatbot tư vấn pháp lý tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) đang từng bước thay thế phương pháp truyền thống.
Ứng dụng như “Pháp luật Doanh nghiệp”, “Tư vấn pháp luật 24h” cho phép doanh nghiệp tra cứu nhanh văn bản pháp luật theo lĩnh vực kinh doanh; chatbot AI tự động trả lời câu hỏi về lao động, thuế, hợp đồng... giúp tiết kiệm thời gian và giảm chi phí tư vấn. Đặc biệt, ứng dụng “Pháp Luật Dễ Hiểu” do sinh viên ĐH Luật TP.HCM phát triển đã chuyển hóa nội dung pháp lý sang ngôn ngữ đời thường bằng video, memes, infographic, nhanh chóng đạt 20.000 lượt tải trong vòng hai tháng.
Tại Đồng Nai, Sở Tư pháp cùng Hội Doanh nhân trẻ địa phương triển khai thử nghiệm chatbot miễn phí cho các doanh nghiệp trong khu công nghiệp Biên Hòa và Long Thành. Đây là mô hình điển hình trong việc cá nhân hóa nội dung pháp luật theo ngành nghề và quy mô doanh nghiệp.
Từ những văn bản dày đặc chữ nghĩa, ngày nay pháp luật được “cách điệu” thành những hình thức sinh động và trực quan hơn. Video hoạt hình mô phỏng tình huống thực tiễn về luật lao động, bảo hiểm xã hội; infographic trình bày quy trình pháp lý chỉ trong một trang A4; podcast và livestream mời luật sư, chuyên gia chia sẻ kiến thức theo chủ đề đang trở thành xu hướng phổ biến.
Tại Bình Dương, có hơn 50 khu công nghiệp, Ban Quản lý KCN đã sản xuất chuỗi video “Pháp luật mỗi tuần” đăng tải trên Fanpage, mỗi tháng thu hút hơn 100.000 lượt tiếp cận. Ngoài ra, loa thông minh đặt trong các ký túc xá công nhân phát thanh nội dung pháp luật hàng ngày, đưa thông tin tới tận tay người lao động.
Nhiều doanh nghiệp còn tổ chức “Tuần lễ pháp luật” thường niên, kết hợp tọa đàm, mini game, trưng bày tài liệu pháp lý, tạo môi trường vừa học, vừa chơi. Một số doanh nghiệp tích hợp nội dung pháp luật vào phần mềm quản trị nội bộ như ERP, CRM, tạo nền tảng tuân thủ tự động. Tại TP.HCM, các công ty công nghệ trong Khu Công nghệ cao quận 9 phối hợp với Sở Tư pháp tổ chức các buổi tọa đàm trực tuyến hàng tháng, chuyên đề thiết kế theo nhu cầu thực tế như: bảo hộ sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, hợp đồng điện tử…
Cơ chế đi trước, hạ tầng đi cùng
Đổi mới phương thức phổ biến pháp luật không thể thiếu vai trò của Nhà nước, từ định hướng chính sách đến đầu tư hạ tầng dữ liệu. Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật (Bộ Tư pháp) đang xây dựng kho dữ liệu pháp lý mở, cập nhật theo ngành nghề, lĩnh vực, quy mô doanh nghiệp. Đồng thời, cần sớm hình thành hành lang pháp lý cho hoạt động tư vấn pháp luật tự động bằng AI.
Điều 14 Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 đã khẳng định trách nhiệm ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phổ biến pháp luật. Chỉ thị 32-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng cũng nhấn mạnh yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp, đa dạng hình thức và tăng cường ứng dụng công nghệ.
Nhiều địa phương đã bắt nhịp chỉ đạo này bằng những hoạt động thiết thực. Bà Rịa - Vũng Tàu phối hợp với Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghệ tỉnh tổ chức cuộc thi làm video phổ biến pháp luật cho sinh viên kỹ thuật, thu hút hơn 80 sản phẩm dự thi. Các video này được đăng tải lên mạng xã hội và nhận được đánh giá tích cực từ cộng đồng doanh nghiệp vì tính ứng dụng cao.
Việc phổ biến pháp luật trong thời đại số cần được nhìn nhận không chỉ là hoạt động truyền thông mà là một mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp. Để hệ sinh thái đó phát triển đồng bộ, cần:
Thiết lập nền tảng pháp luật số quốc gia: Giao diện thân thiện, phiên bản tùy chỉnh cho doanh nghiệp nhỏ và startup, tích hợp văn bản pháp luật mới nhất, tóm tắt dễ hiểu, chức năng hỏi đáp nhanh, hợp đồng mẫu số hóa.
Trung tâm chuyển đổi số pháp lý tại các địa phương trọng điểm: Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Bình Dương, Đồng Nai. Những trung tâm này không chỉ lưu trữ dữ liệu mà còn tổ chức đào tạo, tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp theo ngành nghề.
Phối hợp ba nhà "Nhà nước - Nhà trường - Nhà doanh nghiệp": Nhà nước đầu tư hạ tầng, ban hành cơ chế; Nhà trường đào tạo nguồn nhân lực pháp lý am hiểu công nghệ; Doanh nghiệp phản hồi thực tiễn và đồng hành cùng cải tiến nội dung.
Đổi mới phương thức phổ biến pháp luật không đơn thuần là thay đổi công cụ, mà là chuyển đổi tư duy từ thụ động sang chủ động, từ cưỡng chế sang hỗ trợ, từ thông tin đơn chiều sang tương tác đa chiều. Pháp luật khi được truyền đạt bằng ngôn ngữ của thời đại số sẽ trở thành một phần nội lực mềm, nâng đỡ doanh nghiệp vững vàng hội nhập.
Thế hệ doanh nghiệp trẻ ngày nay không thiếu khát vọng, không thiếu công cụ, điều họ cần là sự đồng hành của hệ thống pháp luật hiện đại, thân thiện và kịp thời. Đó là lúc chúng ta cần kiến tạo một hệ sinh thái pháp lý không chỉ để tuân thủ mà còn để nâng tầm quản trị.
Trong tương lai gần, hệ thống pháp luật không đơn thuần là tập hợp các quy định, mà sẽ được tích hợp sâu vào mọi khâu của vận hành doanh nghiệp: quy định lao động gắn với bảng lương, quy định thuế tự động kết nối với hệ thống kế toán, dữ liệu pháp lý tích hợp trong nền tảng ERP.
Khi đó, việc tuân thủ pháp luật trở nên tự động, giảm thiểu rủi ro pháp lý, tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời nâng cao uy tín doanh nghiệp trong mắt nhà đầu tư và đối tác quốc tế.
Phổ biến pháp luật không còn là gánh nặng hành chính mà trở thành một dịch vụ thiết yếu, là một công cụ quản trị chiến lược giúp doanh nghiệp phát triển bền vững, minh bạch và tự tin hội nhập.
Đỗ Văn Tuyến
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý