Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc phát biểu tại Hội thảo.
Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc và Ông Chinone Koichi, Cố vấn trưởng Dự án JICA tại Việt Nam đã dự và đồng chủ trì Hội thảo, với sự tham gia của đại diện tổ chức pháp chế, đơn vị chức năng của một số bộ, ngành, cơ quan Trung ương (Văn phòng Chính phủ, Bộ Dân tộc và Tôn giáo, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp), Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố Hà Nội, Hải Phòng, Cao Bằng, Quảng Ninh, Hà Tĩnh, Phú Thọ) và các chuyên gia, nhà khoa học trong lĩnh vực xây dựng pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật: Chủ nhiệm Hiệp hội pháp chế Nguyễn Duy Lãm, TS Dương Đăng Huệ, TS. Nguyễn Thị Kim Thoa...).
Hội thảo được tổ chức với mong muốn tạo diễn đàn khoa học để lắng nghe những kinh nghiệm của Nhật Bản trong xây dựng hành lang pháp lý giúp bảo đảm chất lượng, hiệu quả quản lý, tổ chức thực hiện các hoạt động cung cấp thông tin pháp luật, hoạt động giáo dục pháp luật cho các cá nhân, doanh nghiệp và các chủ thể đặc thù, yếu thế trong xã hội, từ đó nghiên cứu, phát triển các giải pháp, phương án phù hợp giúp hoàn thiện các quy định trong Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) năm 2012, tập trung vào một số vấn đề như: (i)
Xác định vị trí, vai trò của Luật PBGDPL trong cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam, phạm vi, đối tượng, nguyên tắc thực hiện công tác PBGDPL; (ii) Trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong quản lý nhà nước về công tác PBGDPL; (iii) Phạm vi điều chỉnh của Luật; (iv) Giáo dục pháp luật trong cơ sở giáo dục, giáo dục nghề nghiệp; (v) Xây dựng, duy trì và phát triển đội ngũ Báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật, nguồn nhân lực tham gia công tác PBGDPL; (vi) Cơ chế, chính sách về hoạt động PBGDPL cho các nhóm yếu thế, đặc thù; (vii) Bảo đảm nguồn lực tài chính phục vụ ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, thúc đẩy thực hiện xã hội hóa trong công tác này. Những vấn đề nêu trên đã được đồng chí Phan Hồng Nguyên, Phó Cục trưởng Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý trình bày phương án dự kiến sửa đổi của Bộ Tư pháp để làm cơ sở trao đổi, thảo luận tại Hội thảo.
Ông Onishi Hiromichi, chuyên gia dài hạn của Dự án JICA phát biểu tại Hội thảo.
Tại Hội thảo, các đại biểu cũng đã được lắng nghe Chuyên gia Nhật Bản trình bày về các xu hướng chính trong phổ biến, tuyên truyền và giáo dục pháp luật tại Nhật Bản. Theo đó, Nhật Bản không ban hành một văn bản chung để quy định riêng về công tác PBGDPL mà những nội dung liên quan đến công tác này được phân bổ quy định trong các luật khác nhau hoặc bổ sung trong quá trình sửa đổi, bổ sung các luật hiện hành như Bộ luật dân sự, Bộ Luật hình sự, Luật Tiêu chuẩn Lao động... Để bảo đảm cung cấp kịp thời, chính xác các thông tin về pháp luật, chính sách tới người dân và doanh nghiệp, Nhật Bản cũng đã triển khai xây dựng và vận hành các kênh thông tin pháp luật của Nhà nước bao gồm: các website cung cấp thông tin tập trung như Công thông tin hành chính quốc gia (gov-online.go.jp); Cổng thông tin e-gov (e-gov.go.jp); hệ thống công báo điện tử (kanpo.go.jp)... Ngoài các nguồn cung cấp dữ liệu thông tin pháp luật do Nhà nước quản lý, Nhật Bản cũng cho phép phát triển các nguồn thông tin pháp luật lớn do tư nhân phát hành giúp người dân, chuyên gia tìm hiểu pháp luật Nhật Bản nếu có nhu cầu. Hiện nay, Nhật Bản đang đẩy mạnh thực hiện số hóa và hình thành dữ liệu điện tử về pháp luật, thực hiện vận hành nền tảng số chung của quốc gia và địa phương; (ii) thúc đẩy việc sử dụng và ứng dụng dữ liệu pháp luật trong các hoạt động quản lý nhà nước; (iii) Phát triển các dịch vụ tư vấn sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), phần mềm AI tạo sinh; (iv) thúc đẩy sự tham gia của các hiệp hội luật sư, liên đoàn luật sư... trong hoạt động giáo dục pháp luật trong nhà trường.
Ông Onishi Hiromichi, chuyên gia dài hạn của Dự án JICA phát biểu tại Hội thảo.
Trên cơ sở lắng nghe phần trình bày của Bộ Tư pháp và chuyên gia Nhật Bản, Hội thảo đã có hơn 8 lượt ý kiến phát biểu đề xuất các phương án, giải pháp để hoàn thiện các quy định trong Luật PBGDPL. Trong đó, các đại biểu đều cho rằng việc sửa đổi Luật PBGDPL lần này phải thực hiện một cách toàn diện tạo sự thay đổi căn bản cả trong cách tiếp cận và xây dựng các quy định. Nhiều giải pháp, định hướng sửa đổi Luật PBGDPL cũng đã đưa ra thảo luận sôi nổi tại Hội thảo, tiêu biểu như: Việc xác định đúng vị trí, vai trò của Luật PBGDPL trong hệ thống pháp luật. Đây phải là đạo luật giúp Nhà nước đưa pháp luật đi vào cuộc sống một cách nhanh chóng, hiệu quả bên cạnh các văn bản luật khác có sự tương đồng về hình thức cung cấp thông tin, giáo dục pháp luật như Luật Tiếp cận thông tin, Luật Giáo dục... Bên cạnh đó, về bản chất, cần xác định đúng Luật PBGDPL là luật công hay luật tư từ đó định hướng chính xác các nội dung, quy định cần đưa vào sửa đổi, bổ sung. Việc sửa đổi, bổ sung Luật cần hướng tới xác định rõ công tác PBGDPL sẽ thuộc trách nhiệm do ai thực hiện, làm cho đối tượng nào, làm như thế nào và các điều kiện bảo đảm cho công tác này. Đây là những vấn đề khó, thu hút sự tham gia trao đổi của các đại biểu tham gia Hội thảo.
Bên cạnh đó, nhiều giải pháp cụ thể cũng đã được các đại biểu đề xuất vào nội dung sửa đổi Luật PBGDPL như: đổi mới cơ chế hoạt động của Hội đồng theo hướng tách bạch trách nhiệm của Hội đồng với trách nhiệm quản lý của các cơ quan nhà nước; bổ sung cơ chế cộng đồng hóa công tác PBGDPL theo hướng tạo ra các thiết chế cộng đồng hoặc các thiết chế hợp tác công – tư tham gia vào nhiệm vụ PBGDPL; bổ sung quy định về cấp kinh phí tối thiểu về PBGDPL căn cứ trên số lượng người dân tại mỗi khu vực; mở rộng phạm vi quy định của Luật PBGDPL tới hoạt động truyền thông chính sách, hỗ trợ pháp lý; mở rộng trách nhiệm thẩm quyền công nhận báo cáo viên, tuyên truyền viên; quy định cụ thể trách nhiệm của các cơ quan tòa án, viện kiển sát và các cơ quan báo chí trong tham gia hoạt động PBGDPL; rà soát, xác định đúng các đối tượng đặc thù, yếu thế trong tiếp cận thông tin pháp luật để bổ sung các cơ chế đặc thù, ưu tiên nguồn lực cho công tác PBGDPL hướng tới các đối tượng này...
Kết luận tại Hội thảo, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc đánh giá cao các ý kiến phát biểu. Nhiều ý kiến thể hiện tâm huyết, tinh thần trách nhiệm của các đại biểu tham dự, đặc biệt là các thông tin, kinh nghiệm của Nhật Bản trong hoàn thiện thể chế trong công tác này. Cách tiếp cận của Nhật Bản tuy có sự khác biệt với Việt Nam khi không xây dựng một đạo luật riêng quy định nội dung này nhưng phương pháp và hình thức tổ chức cũng có nhiều điểm tương đồng và tiến bộ để Việt Nam học hỏi như việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, ứng dụng AI để phân tích, phân hóa các nhóm đối tượng thụ hưởng để xác định các thông tin pháp luật cung cấp phù hợp. Những trao đổi tại Tọa đàm là những chất liệu quý giá giúp Bộ Tư pháp tiếp tục nghiên cứu sửa đổi Luật PBGDPL năm 2012 từ đó tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng của văn bản luật này trong bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của người dân, đồng thời giúp Nhà nước đưa pháp luật vào cuộc sống một cách hiệu quả đáp ứng các yêu cầu trong kỷ nguyên mới. Trên cơ sở thảo luật tại Hội thảo, Thứ trưởng cho rằng việc sửa đổi Luật PBGDPL cần chú trọng 5 nhóm vấn đề chính sau đây: (i) Phạm vi điều chỉnh của Luật; (ii) Trách nhiệm quản lý nhà nước của các cơ quan trong hệ thống chính trị, bảo đảm phù hợp với nguyên tắc phân quyền, phân cấp và mô hình chính quyền mới hiện nay; (iii) Đổi mới nội dung, hình thức thực hiện PBGDPL, tạo cơ chế thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin; (iv) Mở rộng trách nhiệm xã hội, bổ sung quy định về nghĩa vụ bắt buộc tham gia PBGDPL đối với một số lực lượng bổ trợ tư pháp có kiến thức, kinh nghiệm trong lĩnh vực pháp luật như luật sư, luật gia, trợ giúp viên pháp lý...; (v) Có chế độ chính sách đặc thù, ưu tiên cho hoạt động PBGDPL hướng tới các đối tượng yếu thế trong xã hội.